قصهگویی در عصر جدید سرمایهداری
«پیامبران جدید سرمایه» کتابی است در نقد سرمایهداری که در آن نویسنده به سراغ افراد قدرتمندی مثل شریل سندبرگ، جان مککی، اپرا وینفری و بیل و ملیندا گیتس رفته که هرکدام برای بیرون رفتن از وضعیت فعلی جهان و معضلاتش راهحلهایی را ارائه کردهاند. اشاف با خونسردی و بدون استفاده از ادبیات پوپولیستی و هیجانی و با انتخاب مثالهای ملموس به خوبی توانسته است تناقض موجود در سیستم سرمایهداری را نشان بدهد.
«پیامبران جدید سرمایه» کتابی است در نقد سرمایهداری که در آن نویسنده به سراغ افراد قدرتمندی مثل شریل سندبرگ، جان مککی، اپرا وینفری و بیل و ملیندا گیتس رفته که هرکدام برای بیرون رفتن از وضعیت فعلی جهان و معضلاتش راهحلهایی را ارائه کردهاند. اشاف با خونسردی و بدون استفاده از ادبیات پوپولیستی و هیجانی و با انتخاب مثالهای ملموس به خوبی توانسته است تناقض موجود در سیستم سرمایهداری را نشان بدهد.
قصهگویی در عصر جدید سرمایهداری
فقر و نابرابری، تبعیض جنسیتی و بحرانهای محیط زیستی به نوعی از مهمترین معضلات امروز جهان محسوب میشوند. حال سوالی که مطرح میشود این است که در جهانی که اکثریت کشورهای آن، کم یا زیاد، براساس کسب سود، بازار آزاد و نظام سرمایهداری اداره میشوند، آیا میتوان منشا این مشکلات و عامل تشدید آنها را همین سیستم اقتصادی حال حاضر دنیا دانست؟
شریل سندبرگ (مدیر ارشد عملیاتی فیسبوک)، جان مککی (مدیر ارشد هول فودز)، اپرا وینفری (غول رسانهای) و بیل و ملیندا گیتس (بنیانگذاران بنیاد گیتس)، از جمله افراد قدرتمندی هستند که گرچه اصل این سیستم را نفی نمیکنند اما به عیوب و نقصهای آن واقف بوده و برای اصلاحش راهکارهای مخصوص به خود را مطرح کردهاند.
راهکارهایی برای اینکه چطور میتوانیم زندگی خود و جهان را پربارتر و بهتر نماییم. از همین روست که این افراد از دید نیکول اشاف استاد جامعهشناسی دانشگاه بوستن، “پیامبران جدید سرمایه” هستند و در کتابی به همین نام به بررسی راهحلهای پیشنهادی آنها پرداخته است.
کتاب از شش بخش تشکیل شده است. بخش اول مقدمه است که در آن نویسنده به صورت اجمالی تاریخ سرمایهداری و برخوردش با دیدگاههای مخالف را از زمان بنجامین فرانکلین تا حال حاضر شرح میدهد و خلاصهای از آنچه در فصول بعدی به آن پرداخته است برای خواننده ارائه میکند. فصلهای یک تا چهار آن، به ترتیب دیدگاههای شریل سندبرگ، جان مککی، اپرا وینفری و بیل و ملیندا گیتس را بررسی میکند و تلاش این افراد برای استفاده از پتانسیلهای سرمایهداری و منطق بازار آزاد در جهت بهبود زندگی مردم را نشان میدهد.
تلاشهایی که قصد دارد به نوعی چهرهای شرافتمندانه از سرمایهداری را به نمایش بگذارد و شخصیتهای مذکور این کار را از طرق مختلف، از به کار بردن استراتژیهای فمینیستی و کمک به کسبوکارهای کوچک گرفته تا اصلاح نظام آموزشی انجام میدهند.
در تمامی این چهار فصل اشاف ابتدا به خوبی ذهنیت، هدف و موقعیت عمومی این افراد را شرح داده و سپس بیانیه و عملکرد آنها را در مواجهه با مشکلات ذکر شده نقد کرده و به چالش میکشد. البته بدون آنکه خود، راهحلی ارائه دهد. مگر در فصل آخر کتاب با عنوان “نگاهی به آینده” که به صورت موجز از پروژهها و دیدگاههایی رادیکال صحبت میکند که سه اصل مهم را دنبال میکنند: دموکراسی، کالازدایی و بازتوزیع. در انتها نیز نویسنده پنج کتاب در باب نقد سرمایهداری معرفی میکند تا خواننده را برای مطالعه بیشتر در این زمینه تشویق کند.
نیکول اشاف علاوه بر تدریس در دانشگاه بوستن، از ویراستاران مجله “ژاکوبین” نیز بوده و در مجلاتی مانند “گاردین”، “دیسنت” و “الجزیره” در مورد موضوعاتی نظیر کار، سرمایهداری و تکنولوژی مطلب مینویسد. او دکتری جامعهشناسی خود را از دانشگاه “جانهاپکینز” دارد و در سال ۲۰۲۰ کتاب دوم خود را تحت عنوان جامعه تلفنهای هوشمند: تکنولوژی، قدرت و مقاومت در عصر طلایی جدید منتشر خواهد کرد.
کتاب اول او در سال ۲۰۱۵ منتشر شده و تاکنون نقدهای مثبتی از طرف روشنفکران چپ دریافت کرده است. با این حال به نظر میرسد آن چنان که باید و شاید مورد توجه عموم مردم و یا رسانههایی با خط مشیهای متفاوتتر، قرار نگرفته است. از همان ابتدای این کتاب کم حجم، یعنی صفحه سپاسگزاریها مشخص است که با نویسندهای مدافع چپ نو روبرو هستیم که میخواهد از مواضع این نحله فکری صحبت کند.
با این حال عنوان کتاب ما را به این نتیجه میرساند که اینبار قرار است سرمایهداری از منظر نسبتا جدیدی مورد نقد قرار گیرد. انتخاب شخصیتهایی محبوب، قدرتمند و تاثیرگذار که الگو و الهامبخش میلیونها فرد در سرتاسر دنیا هستند و زیر سوال بردن روشهای کمکرسانی این افراد هم از طریق آمار و ارقام و هم از طریق تحلیل و استنتاج منطقی، عامل جذابیت و نوآوری این کتاب است.
اشاف با خونسردی و بدون استفاده از ادبیات پوپولیستی و هیجانی و با انتخاب چهار مثال ملموس به خوبی توانسته است تناقض موجود در سیستم سرمایهداری را نشان بدهد. او بیانیه صادر نمیکند؛ صاحبان کسبوکارهای بزرگ را انسانهای قسیالقلبی که فقط به فکر انباشت ثروت بوده، معرفی نمیکند؛ بلکه فقط اصلاحناپذیری سرمایهداری را در دنیای واقعی و نه روی کاغذ یا اذهان مروجان آن ثابت میکند. نظیر این قسمت از کتاب:
«خانواده گیتس، برخلاف اصلاحگران دیگرِ نظام آموزشی، از خصوصیسازی کامل سیستم آموزش ایالات متحده دفاع نمیکنند. بلکه معتقدند مدارس عمومی باید طبق منطق بازار عمل کنند… اما به کار بردن منطق بازار در آموزش ایرادی دارد. راهی که سرمایهدار از آن پول درمیآورد استفاده از بهترین ورودیها و موثرترین فرایند تولید برای ایجاد بیشترین سود است این منطق نمیتواند در مدارس به کار برده شود، چرا؟…
در طول پرسش و پاسخ معلمی به پا خاست و از او پرسید که چگونه بستنیهایی بدین خوشمزگی می سازد؟ والمر پاسخ داد که صرفا از مواد اولیه بسیار اعلا استفاده میکند. سپس معلم از او پرسید: آقای والمر! هنگامی که دارید مواد اولیهتان را تحویل میگیرید و محمولهای از بلوبریهای درجه دوم مشاهده میکنید واکنش شما چیست؟ والمر جواب داد: پسشان می فرستم.
معلم روی پا ایستاد و جواب داد: احسنت. اما ما هرگز نمیتوانیم بلوبریهایمان را پس بفرستیم. ما آنها را بزرگ یا کوچک، ثروتمند یا فقیر… تحویل میگیریم. ما همهشان را میپذیریم… و آقای والمر به این دلیل است که نمیتوان مثل کسبوکار با آن برخورد کرد. اینجا مدرسه است.»
بدین ترتیب او به سادگی نشان میدهد حتی اگر تمامی ذینفعان این نظام هم با هر درجهای از نیت خیر و افکار بزرگ برای حل این مشکلات بسیج شوند، تا زمانی که اصل این نظام زیر سوال برده نشود، کاری صورت نمیگیرد. موضوعی که در قرن حاضر و با ظهور ابرشخصیتهایی که قصهها و روایتهای شخصیشان، نوید آیندهای موهوم و خیالی را میدهد، به فراموشی سپرده شده و چنین به نظر میرسد که تنها راهحل موجود دل سپردن به خطابههای همین پیامبران جدید سرمایه است.
خطابههایی که «توضیح میدهد سرمایهداری بهترین و یگانه نظام ممکن است.» کاری که نتیجهاش به قول “والتر بنیامین” تنها به استمرار وضع موجود میانجامد که این خود یعنی فاجعه.
از همین روست که اشاف در موخره خود سعی میکند به نوعی سخنگوی سایر صداهای کمتر شنیده شده باشد. او این کار را میکند تا نشانمان بدهد «هنجارها و باورهای موجود وحی منزل یا قضایایی اثبات شده نیستند.» و لازم است سراغ روایتهای دیگری رفت که جهان را از زاویه دیگری به نمایش میگذارند.
چاپ نخست پیامبران جدید سرمایه با ترجمه روانِ رسول قنبری در زمستان سال ۹۶، توسط انتشارات ترجمان علوم انسانی روانه بازار شده است. ترجمان علوم انسانی سعی کرده است برای کتابهایش همانند فصلنامههایش از طراحی جلد بدیع، خلاقانه و مخصوص به خود استفاده کند که این تلاشش ستودنی است با این حال برای این کتاب، این طراحی به قدرتمندی طرح روی جلد نسخهی اصلی نیست. گرچه که در آشفته بازار طراحی جلد کتاب، توانسته اصالت خود را به خوبی نشان دهد.
رسول قنبری
5 دیدگاه در “قصهگویی در عصر جدید سرمایهداری”
متاسفانه انتشارات ترجمان سوگیری اعتقادی دارد که وفاداری ترجمه به متن اصلی را مورد تردید قرار میدهد
… نخواهم خرید
طرح جلدش به نظرم برای مخاطب ایرانی گویا نیست
ممنون ای کاش کتابهای بیشتری هم که به این صورت مسیله می پردازند را در وینش ببینیم
بسیار نوشته ی گویا و پرباری بود.از قسمتی که در مورد فرق” سیستم آموزشی و سیستم کسب کار” از کتاب آورده شده بود بسیار لذت بردم.
بسیار لذت بردم از خوندن این مطلب. با سپاس از شما