ناشران دیجیتال و نمایشگاه کتاب تهران

نشر دیجیتال چیست؟ ناشرهای دیجیتال چه کسانی هستند؟ نشر الکترونیک یا نشر دیجیتال (Electronic publishing) به ناشری گفته می‌شود که کتاب‌ها را به صورت ایبوک نشر می‌دهد، کتابخانه‌ی الکترونیک راه می‌اندازد و یا پادکست و کتاب صوتی تولید می‌کند. مثال‌های بارز این موارد در ایران نشرهای «نوین کتاب گویا»، «نوار» و «آوانامه»‌اند که با تولید کتاب‌های صوتی و الکترونیک علاوه بر فروش مستقیم در سایت‌های خودشان به فروشگاه‌هایی مثل «طاقچه» و «فیدیبو» هم محصول ارائه می‌دهند.

این بخشِ زیادی جنبی

تجربه‌ی حضور در نمایشگاه برای ناشران دیجیتال به کل با تجربه‌ی ناشران عمومی، دانشگاهی و کودک متفاوت است. نشرهای دیجیتال در کنار سازمان‌ها و نهادها از بخش‌های جنبی نمایشگاه کتاب امسال‌اند که به خاطر موقعیت پرت‌افتاده‌ی غرفه‌هایشان از شلوغی عجیب و غریب روز جمعه‌ی نمایشگاه بی‌نصیب مانده‌اند.

روز اولی که به نمایشگاه می‌روم این بخش هنوز پا نگرفته. شرکت‌های زیادی تازه دارند غرفه‌هایشان را سرپا می‌کنند، عده‌ای ورودی غرفه‌ها‌ی حاضر و آماده را با چسب پهن بسته‌اند و تعداد محدودی هم که در سالن حاضر شده‌اند در فضای سرد، بدون مشتری و نیمه‌کاره‌ی سالن، چشم‌انتظار عبور یک نفر مراجع‌اند.

در روز سوم اگرچه اوضاع بهتر شده اما سرمای هوا، موقعیت پرت سالن و انبوه محصولات کمک آموزشی و سایت‌های خدماتی مراجعینی که برای آگاهی از بازار نشر دیجیتال ایران نزدیک به ۸۰-۷۰ پله را بالا آمده‌اند دلزده می‌کند.

فضای عمومی، فضای فروش سی‌دی‌ها، دی‌وی‌دی‌ها و محصولات آموزش زبان، نرم‌افزارها و بازی‌های دیجیتال است. در کنار این‌ها تعدادی سایت و اپلیکشن پرداخت بانکی قرار دارند و چندتایی اپلیکشن‌ و سایت که خدمات آنلاین در منزل ارائه می‌دهند: خیاطی، نظافت، خدمات ساختمانی، تعمیرات موبایل، باغبانی، خدمات حیوانات خانگی و…

از غرفه‌داری که کارش فروش محصولات کمک‌آموزشی کودکان است احوال کلی این بخش را جویا می‌شوم:

«همین‌طور که می‌بینید خیلی سرده، نور مناسب نیست. خیلی از همکارامونم به همین دلیل نیومدن چون وضعیت غرفه‌ها رو که دیدن پشیمون شدن خیلیا. ما هم که هستیم هزینه اضافی کردیم، هزینه نیرو و کاتالوگ و وقت و انرژی…»

مسؤل غرفه‌ی کتاب پلاس اما می‌گوید که همین فضا هم فعلاً برای استارت‌آپ‌ها غنیمت است و هرچه به روزهای پایانی نمایشگاه نزدیک‌تر شویم اوضاع بهتر می‌شود.

به جز کتاب پلاس (وبسایتی که به عنوان یک پل ارتباطی میان همه ذینفعان کتاب عمل می‌کند)، سی‌بوک (سایت فروش آنلاین کتاب) و بوکاپو (مرجعی برای ارائه‌ی خلاصه‌ی صوتی کتاب‌های موفقیت و کسب و کار)، در این بخش غرفه‌ی دیگری را نمی‌بینم که کارش مربوط به کتاب باشد. از غرفه‌دار دیگری سراغ چند نشر دیجیتال معروف را می‌گیرم و متوجه می‌شوم که به خاطر شرایط نامطبوع سالن خیلی‌هاشان از شرکت در نمایشگاه انصراف داده‌اند.

 از سالن عمومی

در اینستاگرام صفحات نشرهای دیجیتالی را که می‎شناسم جستجو می‌کنم. هم‌زمان با نمایشگاه کتاب خیلی‌هاشان برای محصولاتشان تخفیف گذاشته‌اند. از مسؤل صفحه‌ی نوار (اپلیکشن کتاب صوتی) می‌پرسم که چرا در نمایشگاه شرکت نکرده‌اند؟

«جایی که برای ناشرین صوتی مثل ما در نظر گرفته بودند اصلاً جای مناسبی نبود و ارزش‌های ما و همراهان ما رو نادیده گرفته بودند. با توجه به این بی‌احترامی به ما و دوستداران کتاب‌های صوتی تصمیم گرفتیم امسال توی نمایشگاه شرکت نکنیم.»

سه نشر و فروشگاه دیجیتال هستند که در میان شلوغی سالن‌ عمومی نمایشگاه غرفه گرفته‌اند: طاقچه (فروشگاه اینترنتی کتاب‌های الکترونیکی)، آوانما (ناشر تخصصی کتاب‌های صوتی) و نوین کتاب گویا (ناشر کتاب‌های صوتی) که در اصل غرفه را به نام انتشارات کتاب‌های کاغذی‌اش (نشر کتاب کوچه) ثبت کرده است.

از  مسؤل غرفه‌ی طاقچه سؤال می‌کنم که چطور در سالن نشرهای دیجیتال غرفه‌ای ندارند؟

«اونجا سالنش خوب نبود و فروشگاه‌های الکترونیکی‌ای مثل ما و یا ناشرهای دیجیتالی که توی سامانه‌ی خانه کتاب شابک داشتن و ثبت شده بودن می‌تونستن که اینجا (در سالن عمومی) غرفه بگیرن. البته خیلی دیر مشخص شد جای غرفه‌ها و خیلی ناهماهنگی بود. غروب روز اول به ما گفتن یه سری غرفه‌ی خالی هست که می‌تونید بیایید اینجا و ما از روز دوم مستقر شدیم. فیدیبو و نوار و یه سری دیگه از همکارامونم شرکت نکردن به خاطر همین اوضاع…»

آینده‌ی کتاب در ایران

زیاد می‌شنویم که در کشورهای دیگر نمایشگاه کتاب محلی‌ است برای ارتباط میان ذینفعان حوزه‌ی کتاب، معرفی آخرین دستاوردهای بخش‌های مختلف تألیف، ترجمه، چاپ و توزیع کتاب، فضایی که آژانس‌های ادبی یا دیگر تسهیل‌گران صنعت نشر امکان معرفی خودشان را پیدا می‌کنند در حالی‌که این فضا در ایران عموماً خرج فروش و درآمدزایی برای ناشران می‌شود.

فروش کتاب در نمایشگاه را می‌توان به نفع مخاطبی که از تخفیف‌های ۱۰ تا ۲۰ درصدی ناشران استفاده کرده و به بازار کتاب رونق می‌دهد پذیرفت و حتی حمایت کرد اما به حاشیه راندن بخش‌های جنبی نمایشگاه به شکلی که درمورد ناشران دیجیتال شرحش رفت از نمایشگاهی که قدمتی ۳۲ ساله دارد پذیرفتنی نیست.

در روز سوم نمایشگاه، همچنان غرفه‌هایی در فضای سالن‌ عمومی و دیجیتال مشغول آماده‌سازی و تعمیرند، فهرستی از ناشران دیجیتالی که در نمایشگاه حاضر شده‌اند در هیچ فضایی در دسترس نیست و تمام انرژی و هزینه‌ای که غرفه‌داران این بخش‌ها برای معرفی خودشان به مخاطبان صرف کرده‌اند در نمایشگاهی که بزرگترین دستاوردش آمار بالای فروش کتاب است به تاراج می‌رود.

پیش‌تر هم گفته‌ایم که صنعت نشر در دنیا و احتمالاً ایران هنوز نسبت به کتاب دیجیتال (در مقایسه با کتاب کاغذی) روی خوش نشان نداده است (اینجا). صنعت نشر کاغذی اگرچه با مشکلات زیادی از جمله نوسان قیمت کاغذ دست و پنجه نرم می‌کند اما آینده‌ی کتاب در ایران احتمالاً بدون حمایت بخش دولتی از ناشران دیجیتال تا سال‌ها در دست کتاب کاغذی خواهد ماند.