ژان دو وینیو استاد جامعه شناسی هنر، در تعریف اثر هنری می‌گوید: «مفهوم یک اثر هنری تنها به منشأ آن محدود نمی‌شود، بلکه این مفهوم در هدف و مقصود آن نیز هست. یعنی این که به چه چیزی می‌خواهد دست یابد و تا چه اندازه می خواهد بر دید و برداشت دیگران تاثیر بگذارد.» بختیار علی در عرصه ادبیات یکی از شاخص‌ترین نویسندگانی است که برایش هدف و مقصود آن‌چه قرار است از طریق داستان‌هایش به مخاطب منتقل شود و تأثیری که باید بر آنان بگذارد، به اندازه چگونگی روایت، انتخاب راوی، نوع شخصیت پردازی و هرچه از این دست اهمیت دارد.

او می‌داند که وظیفه اولیه‌ی یک داستان‌نویس قصه‌گویی است، او قصه‌گویی تواناست که نیک می‌داند چطور و چگونه حقایق و رخدادها، حتی فجیع‌ترین‌شان را به داستانی‌ترین شکل ممکن پیش روی ما قرار دهد. می‌شود از این فرم به «حقیقت قصه گو» یاد کرد و نتیجه گرفت بختیار علی قصه‌گوی حقایق است. و مگر نه این است که هنر وسیله‌ای است برای درک دنیای بیرونی و کنار آمدن با آن؟

کتاب شهر موسیقی‌دان‌های سپید با آن که به تنهایی اثری است مستقل، در عین حال تکه‌ای از یک پازل گسترده‌تر و در حقیقت قسمتی از یک سه‌گانه‌ی غیر به هم پیوسته نیز به شمار می‌رود. اثری که به لحاظ زمانی پیش از «ابرهای دانیال» (که هنوز به فارسی منتشر نشده و من چون ویرایشش را به عهده داشتم پیش از چاپ خواندمش) و «دریاس و جسدها» نوشته شده است.

سه کتابی که هویت مستقلی دارند اما از جهات متعددی به هم پیوسته نیز هستند. درون‌مایه‌ی هر سه کتاب نقد فاشیسم از نوع خاورمیانه‌ای است که بختیار علی هربار به شکل و با فرم خاصی به آن می‌پردازد. فاشیسمی که طی سالیان دراز در این قسمت از جهان که نامش را خاورمیانه گذاشته‌اند، مدام رخ داده و همچنان نیز رخ می‌دهد. پس می‌شود نام «تریلوژی فاشیسم» بر این سه رمان انتقادی نهاد و هر سه را در دسته‌ی رمان‌های سیاسی-اجتماعی تقسیم‌بندی کرد.

در کتاب شهر موسیقی‌دان‌های سپید اما نقش اصلی بر عهده‌ی هنر است. یعنی حتی می‌شود گفت که شخصیت اصلی این رمان هنر و به طور مشخص موسیقی است. شهر موسیقی‌دان‌ها، قصه‌ای در تمجید از هنر است. از همین رو، این «هنر» است که وسیله‌ی بیان و خط اصلی روایت داستان می‌شود تا داستان بر مدار تلاش برای جاودانگی از طریق آن بچرخد. گویی نویسنده آخرین دستاویز برای امیدوار ماندن را در هنر می‌بیند.

یگانه عنصری که حتی در زیر سایه کشتارها و دیکتاتوری‌ها نیز حقیقت خود را حفظ می‌کند. قصه‌ی کتاب، قصه‌ی هنر است و نقشی که می‌تواند در دنیای امروز و زیست اندوهگین مردمان خاورمیانه بازی کند. هنری که البته با عشق کامل می‌شود.

در هیچ‌کدام از آثار پیشین بختیار علی، عشق این چنین پررنگ و واضح که در کتاب شهر موسیقی‌دان‌های سپید می‌بینیم حضور ندارد. اصولاً زن در آثار علی، تا پیش از این در مقام زاینده‌ی عشق به چشم نمی‌خورَد. در این کتاب است که زن هم قسمتی از تلاش برای رهایی است، هم راهبر دیگران در مسیر این تلاش است و هم در نقش و جایگاه کلاسیک خود می‌نشیند و عشق با حضورش جریان می یابد.

دالیا سراج الدین که به جرأت می‌توان گفت پس از زن اثیری رمان «بوف کور» صادق هدایت، یکی از زنان به یادماندنی در ادبیات داستانی خاورمیانه به حساب می‌آید، در نقشی شبیه به نماد مادرْ زمین، همزمان میزبان زندگی، مرگ، عشق و زایش است. او همچنین نشانه‌ای قدرتمند است از توانایی بختیار علی در ساختن تصویری درست و دقیق از زن.

پیشتر گفتم که رمان شهر موسیقی‌دان‌ها، در کنار ابرهای دانیال و دریاس و جسدها، قسمتی از یک سه‌گانه‌ی غیرپیوسته است. یکی از ارکان اصلی حاضر و ثابت در هر سه اثر، پرداختن به مبحث آرمانشهر است. در هر سه رمان به نوعی با این مبحث و شکست چندباره‌ی تلاش برای ساخت و رسیدن به آن مواجهیم.

در ابرهای دانیال شهری که باید آرمانشهر شود، به چنان دژ مستحکم و دیکتاتورزده‌ای تبدیل می‌گردد که رویا دیدن در آن جرم تلقی می‌شود. در دریاس و جسدها، رویاهای یک جوان ازفرنگ‌برگشته به سرزمینش، زیر سیطره‌ی چکمه‌ها به ناامیدی می‌انجامد و در این کتاب هم با یک ناکجا که همان شهر موسیقی‌دان‌های سپید است مواجهیم.

می‌دانم که ژورنالیسم ادبی، طی این سال‌ها کلمه‌ی «شاهکار» را خیلی راحت خرج کرده و از سکه انداخته اما باور کنید «شهر موسیقی‌دان‌های سپید» بی‌شک یک شاهکار است.

در تمجید هنر