برچسب: صد سال ده داستان

در پویش «صدسال شمسی، ده داستان فارسی» که سال گذشته توسط وینش برگزار شد، تعدادی از اهالی ادبیات و خوانندگان وینش، ده داستان فارسی برگزیده صدسال اخیر را اعلام کردند. از آغاز امسال تلاش کردیم تا برای بعضی از این ده عنوان پرونده‌هایی برای نقد و بررسی بیشتر آماده کنیم. ششمین پرونده از این مجموعه را به کتاب شازده احتجاب اختصاص داده‌ایم.

در پویش «صدسال شمسی، ده داستان فارسی» که سال گذشته توسط وینش برگزار شد، تعدادی از اهالی ادبیات و خوانندگان وینش، ده داستان فارسی برگزیده صدسال اخیر را انتخاب کردند. از آغاز امسال تلاش کردیم تا برای بعضی از این ده عنوان پرونده‌هایی برای نقد و بررسی بیشتر آماده کنیم. پنجمین پرونده از این مجموعه را به کتاب همسایه‌ها اختصاص داده‌ایم.

خالد قهرمان رمان همسایه‌ها در اوایل دهه بیست شمسی در یکی خانه‌های دوری در شهر اهواز زندگی می‌کند. یکی از آن خانه‌هایی که حیاطی در وسط دارند و دور تا دور حیاط اتاق است و هر اتاق در تصرف خانواده‌ای و هر خانواده هم داستانی دارد. شکلی از اجاره‌‌نشینی در ایران قدیم. اما تا حالا فکر کرده‌اید نویسنده این خانه را چطور می‌دیده است؟

احمد اعطا یا همان‌طور که همگی با نام احمد محمود می‌شناسیم، برای نوشتن راه دشواری را طی کرد. دشواری‌هایی که تا پایان زندگی همراهش بود. با وجود این دشواری‌ها ده‌ها رمان و داستان کوتاه نوشت. در این میان ماجرای چاپ و انتشار کتاب همسایه‌ها، خود داستانی جالب و خواندنی است. شاید کمتر داستان فارسی مثل همسایه‌ها مورد مقبولیت هم خوانندگان و هم اهالی ادبیات قرار گرفته باشد. کتابی که آخرین چاپ رسمی آن به سال‌های اوایل انقلاب برمی‌گردد.

احمد محمود در مصاحبه‌هایش از علاقه‌ی خود به سینما گفته و این‌که دوست داشته است فیلمساز بشود اما نشده و به مسیر ادبیات افتاده است. شاید به همین دلیل برخی از نویسندگان و صاحب‌نظران در داستان‌های او و به طور خاص در مشهورترین رمانش همسایه‌ها در پی فنون  سینمایی گشته‌اند و در تعریف سبک ادبی او از شگردهای «مونتاژ» و «فلش بک» نام برده‌اند. اما آیا واقعاً چنین است؟

روبرت صافاریان اعتقاد دارد «همسایه‌ها» هرچه دارد از نیمه‌ی نخست خود دارد؛ اما در طول زمان، منتقدان و نویسندگان دیگر، به جای داوری درباره‌ی کلیت آن، تقریباً همه ترجیح داده‌اند فقط درباره‌ی مزایای رمان صحبت کنند. از سوی دیگر او معتقد است این رمان احمد محمود را باید به عنوان یکی از محصولات ادبی دهه‌های چهل‌ و پنجاه شمسی دید. تصویری که از مبارزه و سیاست و زندگی جنسی در این رمان به دست داده شده است، در عین انسجام و استحکام و یکدستی‌اش، ارتباطی ناگسستنی با شرایط زمانه‌ی خود دارد که طبیعتاً وقتی از دیدگاه امروز می‌نگریم نمی‌تواند عیناً تائید شود.

منتخبی از نظرات افراد مختلف درباره سووشون، نظراتی که از میان کتاب‌ها و گفتگوها انتخاب شده‌اند و اغلب قصد دارند نگاهی تحلیل‌گر به لایه‌های سطحی و درونی اثر داشته باشند. نظراتی که سووشون را گاه مثل یک سند تاریخی می‌بینند و گاه یک اثر نمادین.

سووشون اثری است در بهترین هماهنگی با خودش. این هماهنگی اثر از خالقی می‌آید که به گمانم در بیشترین هماهنگی با خودش بود. زنی که همه زنانگی، روشنفکری، دانش و سواد، جایگاه اجتماعی، رابطه همسری‌اش و … در کلیت خوشایندی دیده می‌شد که برازنده خودش بود. نه لهجه شیرازی اش او را عوام یا عوام‌زده می کرد و نه تدریس دانشگاهی‌اش ژست روشنفکری برایش می‌خرید. او به همان سادگی و غنی بودنی بود که تا آخر در خانه جلال زندگی کرد و می گفت دوست دارم رخت هایم زیر آفتاب این مملکت خشک شود. و حرفش بوی هیچ تزویری نمی داد.

میهن بهرامی که خود نویسنده و نقاش و روانشناس است، سووشون را از ابعاد مختلف بررسی کرده، گاهی از منظر داستان، گاهی با توسل جستن به شگردهای نقاشی و همچنین با تحلیل روانشناختی روحیات و فرهنگ مردم این منطقه. او یوسف را مابه‌ازای جلال می‌داند، با همان سرگردانی و در عوض پایان زری را ستایش زندگی و تعالی هستی، همانگونه که خود سیمین بود.
این نقد اولین بار در نشریه نیمه دیگر (نشریه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زنان) شماره هشتم پاییز 1367 چاپ شده است.

کاوه فولادی‌نسب می‌نویسد: «ارکستراسیون دقیق شخصیت‌های داستانی در «دایی‌جان‌‌ناپلئون» حیرت‌آور است. این‌همه شخصیت داستانی خوب و ملموس و باورپذیر، آن‌هم با این تنوع خیره‌کننده، این رمان را به اثری تمثیلی درباره‌ی جامعه‌ی ایرانی بدل می‌کند و ترس و توهم غریبی را به نمایش می‌گذارد که سال‌ها و دهه‌هاست یقه‌ی خرد و کلان ما را گرفته. من برای انگلوفوبیای دایی‌جان صدهاهزار نمونه‌ی دانه‌درشت و خرده‌پا می‌شناسم؛ شما چطور؟»
این مقاله نخستین بار در شماره اسفند 99 مجله کرگدن منتشر شده است و در وینش آن را بازنشر می‌کنیم.