برچسب: ادبیات جنگ

«جنگ که تمام شد…» این جمله را می‌توان ابتدای هر پارگراف هرس گذاشت. نسیم مرعشی از جنگی می‌گوید که تا عمق جان آدم‌های خوزستان نفوذ کرده است. نفوذی آنچنان خردکننده که دیگر بعد از جنگ هیچ به روال معمول خود برنگشت. زندگی که بعد از جنگ زندگی نیست، درست مثل خرمشهر و آبادانی که از رونق افتادند و شب‌های‌شان خالی از ستاره شد. اما این تنها درد نویسنده نیست. این بک‌گراندی است که نویسنده انتخاب کرده است تا درد بزرگتری را به تصویر بکشد.

صحبت کردن با کودکان درباره‌ی موضوعاتی مانند مرگ، جنگ، بیماری، بلایای طبیعی و… که اصطلاحاً بار منفی دارند، کار چندان ساده‌ای نیست. با توجه به وضعیت کنونی دنیای ما و پخش شدن روزانه‌ی خبرهای خشونت‌آمیز درباره‌ی جنگ از رسانه‌های مختلف، در این یادداشت از میان کتاب‌های تصویری زیادی که با این موضوع روانه‌ی بازار شده است، چند کتاب با موضوع صلح و دوری از جنگ‌طلبی برای کودکان معرفی می‌کنیم.

با گذشت بیش از سه دهه از پایان جنگ تحمیلی، هنوز روزهای جنگ، آدم‌های جنگ و آن‌چه در آن هشت سال گذشت در حافظه ملت ایران زنده است. ملت‌هایی که تاریخ‌شان را می‌توانند به «روایت» تبدیل کنند، در گذر تاریخ زنده‌تر می‌مانند. روایتی گاه خلاقانه (ادبیات داستانی)، گاه پرشور (شعر)، گاه پر از جزئیات و دقیق (تاریخ‌نگاری) و گاه تحلیلی (جامعه‌شناسانه). در این پرونده سعی کردیم به هریک از حوزه‌های زیر تا جای ممکن وارد شویم و بیشتر آن‌هایی را ببینیم که نادیده مانده‌اند.

جنگ مسلماً تاثیر واضح و آشکاری روی زندگی کودکان و نوجوانانی گذاشت که آن را تجربه کردند. کودکان آن روز که حالا کودکی خود را با صدای آژیر خطر به یاد می‌آورند و نوجوانانی که شناسنامه‌های خود را برای رفتن به جبهه دستکاری کردند، تاثیرش را فراموش نمی‌کنند. کودکان و نوجوانان نسل‌های بعدی نیز با خاطره این جنگ درگیر بودند. اما این جنگ هشت‌ساله در ادبیات کودک و نوجوان چه بروز و ظهوری داشت؟ در این مطلب مریم محمدخانی در پی پاسخ این سوال، به سه نمونه موفق از حضور جنگ در رمان‌های نوجوان اشاره می‌کند.

نه اینکه میدان ادبی ایران دچار تغییر نشد. شد، اما به دست تازه‌شاعرهایی که بی دو زانو نشستن در محضر استاد خود بر کرسی تدریس نشستند و حکم دادند. حضور نداشتن اختیاری یا اجباری قاطبه شاعران مطرح کشور در دهه شصت، بلندگو را به دست جوانانی با استعداد اما گسسته از زنجیره طبیعی شعر فارسی داد. به عبارتی دیگر شاعران مطرح این دوران نه می‌خواستند و نه می‌توانستند بر شانه‌های گذشتگان خود قرار بگیرند تا افق‌های دورتری از مرزهای شعر فارسی را رصد کنند. نتیجه این اتفاق صدایی واحد و بی‌ارتباط به قبل و بعد از خود در دهه شصت شعر فارسی شد.

ارمیا معمر، پسری نوزده‌­ساله، دانشجوی عمران و از خانواده‌­ای ثروتمند و سطح بالا، اولین ­بار در کتاب «ارمیا» از رضا امیرخانی معرفی می‌­شود؛ چاپ سال ۱۳۷۴. اما آن‌چه این کاراکتر داستانی را ماندگار می‌کند، حضور مستمر او است در سال‌­های پس از جنگ، در کتاب‌­های بعدی امیرخانی: در «بیوتن» و در «رهش».
ارمیا در کتاب اوایل دهه هفتاد در و بعدها در نیویورک و در آخرین کتاب چاپ‌شده امیرخانی مرد آدم‌گریزی است که ساکن کوه‌ها شده. ارمیا تغییرات زمانه‌ را در قلم نویسنده‌اش بازتاب می‌دهد.

آن‌چه که نمادهای دشت مشوش را در جایگاه متمایزی در ادبیات جنگ می‌نشاند این است که اساساً صحنه‌ی نبردی در قصه‌ها وجود ندارد و شخصیت‌ها هیچکدام رزمنده به مفهوم کسی که در میدان نبرد اسلحه به‌دست می‌گیرد و می‌جنگد، نیستند. جنگ مثل شبحی فراگیر در همه‌ی  صحنه‌ها وجود دارد.
کتاب فصیح به‌طرز عجیبی در میان کتاب‌های ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس نادیده گرفته شده است. کمتر از آن صحبت شده و بسیاری از مخاطبان حرفه‌ای ادبیات و ادبیات دفاع مقدس هم یا اسمی از آن نشنیده‌اند و یا آن را نخوانده‌اند. موضوعی که ریشه در فاصله‌ی فصیح با چیزی به نام ادبیات [رسمی] جنگ دارد.