سایت معرفی و نقد کتاب وینش
سایت معرفی و نقد کتاب وینش

در خدمت و خیانت کتاب به سینما…

در خدمت و خیانت کتاب به سینما…

 

21 شهریورماه روز ملی سینما نامگذاری شده. سینما با اینکه محصول نهایی خودش را به شکل تصویری ارائه می‌کند اما ارتباط تنگاتنگی با ادبیات دارد. این ارتباط  در ساده‌ترین شکل ماجرای فیلمنامه است و تاثیری که در نتیجه نهایی کار می‌گذارد، و در شکل‌های دیگر آثار داستانی هستند که برای ساخت فیلم اقتباس می‌شوند. اما اقتباس سینمایی چگونه و با چه اصولی؟

21 شهریورماه روز ملی سینما نامگذاری شده. سینما با اینکه محصول نهایی خودش را به شکل تصویری ارائه می‌کند اما ارتباط تنگاتنگی با ادبیات دارد. این ارتباط  در ساده‌ترین شکل ماجرای فیلمنامه است و تاثیری که در نتیجه نهایی کار می‌گذارد، و در شکل‌های دیگر آثار داستانی هستند که برای ساخت فیلم اقتباس می‌شوند. اما اقتباس سینمایی چگونه و با چه اصولی؟

 

 

آیا از ادبیات گریزی هست!!!

 

 

21 شهریورماه روز ملی سینما نامگذاری شده. سینما با اینکه محصول نهایی خودش را به شکل تصویری ارائه می‌کند اما ارتباط تنگاتنگی با ادبیات دارد. این ارتباط  در ساده‌ترین شکل ماجرای فیلمنامه است و تاثیری که در نتیجه نهایی کار می‌گذارد، و در شکل‌های دیگر آثار داستانی هستند که برای ساخت فیلم اقتباس می‌شوند.

سهم مهمی از سینما از آغاز تا امروز به اقتباس از آثار ادبی اختصاص دارد. به همین خاطر نزدیک شدن به روز ملی سینما (۲۱شهریور) را بهانه کردیم تا از وجوه مختلفی به این ماجرا و تلاش‌هایی که درباره اقتباس از آثار ادبی در ایران و جهان شده، نگاه کنیم.

 

خانم حسینی مقاله جذابی در باره قواعدی که رعایت آنها در موفقیت اقتباس سینمایی از متون ادبی موثر است، ترجمه کرده‌اند.

 

اقتباس ادبی - اقتباس سینمایی

راه و رسم اقتباس‌ ادبی

از همان آغاز، وقتی که سینما بدن لاغرش را به هیبت استوار ادبیات تکیه داد، میان طرفداران این دو کشمکشی بی‌پایان درگرفت؛ این که اقتباس دقیقا چیست و تا چه اندازه محصول اقتباسی نهایی باید شبیه متن کتاب باشد؟ مهمتر آنکه آیا فاصله گرفتن از منبع اصلی همیشه چیز بدی است؟ این مقاله به شما پاسخ می‌دهد: “نه لزوما!”

 

 

وسوسه ساخت فیلم از روی آثار کلاسیک ادبی هیچوقت پایان پیدا نمی‌کند. ظرفیت و ژرفای این آثار  باعث شده تا در طول زمان هربار فیلمسازانی با منظری متفاوت بتوانند خلق جدیدی از این داستان‌ها به نمایش بگذارند. ما نیز هربار با اینکه این داستان‌ها و سرنوشت شخصیت‌هایش را می‌دانیم با لذت برای تماشای تجربه جدیدی از دیدنشان روی پرده سینما می‌نشینیم.

در این بخش به معرفی ۵کتابی پرداختیم که بیشترین اقتباس‌های سینمایی را به خود اختصاص داده‌اند. شاید با شناخت این آثار بیشتر به راز چندوجهی بودنشان پی ببریم.

 

کتاب آرزوهای بزرگ

آرزوهای بزرگ

از همه‌ی کارهای دیکنز، اقتباس سینمایی زیاد صورت گرفته. مخصوصاً آرزوهای بزرگ و الیور تویست و سرود کریسمس. آرزوهای بزرگ را چارلز دیکنز از زمستان 1860 تا تابستان 1861 در یک هفته‌نامه به چاپ رساند. داستان در یک بازه 28 ساله از 1812 زمانی که «پیپ» قهرمان داستان هفت ساله است، تا سال 1840 اتفاق می‌افتد. جالب است که هم تاریخ انتشار رمان و هم زمان وقوع حوادث آن تا حد زیادی درست مثل بینوایان ویکتور هوگو است.

پینوکیو

پینوکیو

«روزی روزگاری.. خوانندگان کوچولوی من فوراً خواهند گفت: پادشاهی بود. نه بچه‌ها، اشتباه کردید! روزی روزگاری تکه چوبی بود!» این شروع داستان «ماجراهای پینوکیو» است که 140 سال پیش کارلو لورنزینی روزنامه‌نگار ایتالیایی (با تخلص کولودی) نوشت و طوری ماندگار شد که امروز عروسک ماجراجویش پینوکیو به میراث فرهنگی ایتالیا و جهان تبدیل شده است.

بینوایان

بینوایان

داستان کوزت و ژان والژان و بازرس ژاور را حتماً می‌دانید. اما آیا آن را از روی کتاب سترگ و قرن نوزدهمی و پرورق ویکتور هوگو خوانده‌اید یا از روی انبوه فیلم‌ها و سریال‌ها و کارتون‌هایی که از روی آن ساخته شده؟ ویکتور هوگو رمان بزرگش بینوایان را در سال 1862 منتشر کرد. یکی از مشهورترین رمان‌های قرن نوزدهم در کنار کارهای دیکنز و تولستوی. کتابی فراتر از یک رمان که ستایشی اخلاقی از درست زیستن هم هست.

قتل در قطار سریع السیر شرق

قتل در قطار سریع السیر شرق

وقتی در ششم آگوست 1975 رمان پرده آگاتا کریستی منتشر شد که در آن پوآرو می‌میرد، روزنامه نیویورک تایمز تیتر زد: «هرکول پوآرو، کارآگاه شهیر بلژیکی درگذشت» انگار که پوآرو واقعی باشد. کارآگاه خصوصی معروفی که مخلوق خانم آگاتا کریستی بود اما چنان برای خوانندگان میلیونی‌اش ملموس بود که از هر کارآگاه واقعی دیگری واقعی‌تر انگاشته می‌شد.

مکبث

مکبث

هر بازیگری دوست دارد در عمر حرفه‌ای یکبار نقش مکبث و به‌خصوص اگر زن باشد نقش لیدی مکبث را بازی کند. دو نقش بسیار دراماتیک. آدم‌هایی که در سودای قدرت دست به خون آلوده می‌کنند و این خون دامن‌شان را می‌گیرد.

مکبث داستان شاه‌کشی است. دونکن شاه اسکاتلند است و مکبث سردار بزرگ او. اما مکبث می‌خواهد بالاتر برود. به تحریک همسرش و وسوسه دائمی او که از مردش می‌خواهد جاه‌طلب‌تر باشد دست به قتل شاه می‌زند. 

 

بهزاد وفاخواه در یادداشتی که سال ۱۳۹۸در سایت وینش منتشر شد با نگاه به آثار جشنواره فیلم فجر پرسشی درباره جای خالی اقتباس ادبی در سینمای ایران مطرح کرد. مرور دوباره این یادداشت برای تاکید دوباره به کم توجهی صنعت سینمای ایران و جشنواره رسمی آن به قابلیت‌ها و ظرفیت های منابع ادبی فارسی است. پرسش: طی چهارسال اخیر بهبودی حاصل شده است؟

 

اقتباس

 

در جشنواره فجر، برخلاف مراسم اسکار، جایزه بهترین فیلم‌نامه به دو شاخه‌ی اقتباسی و اوریجینال تقسیم نمی‌شود. اما اگر این‌طور نبود و در اختتامیه فجر جایزه فیلمنامه اقتباسی هم داشتیم، امسال هیچ فیلمی موفق به بردن آن نمی‌شد. چون در میان ۲۸ اثر شرکت‌کننده در بخش رقابتی و بخش نگاه نو (مخصوص فیلم‌هایی که اولین ساخته کارگردانان‌شان هستند) هیچ فیلم‌نامه‌ای با اقتباس از یک کتاب نوشته نشده بود.

 

بعضی از آثار ادبی فارسی شانس تصویر شدن به روی پرده سینما را پیدا کرده‌اند. در این بین می‌توان گفت هوشنگ مرادی کرمانی یکی از نادرترین نمونه هاست که تعداد زیادی از کتاب‌هایش تبدیل به فیلم یا مجموعه تلویزیونی شده‌اند. نگاهی داریم به این کتاب‌ها و در ادامه مطالبی درباره ساخت سینمایی و تلویزیونی چند نمونه ادبی معروف دیگر مانند دایی جان ناپلئون، شازده احتجاب، شوهر آهو خانم و نمونه معاصرتری مثل بیست زخم کاری.

 

قصه های مجید

قصه های مجید

من نمی‌دانم کودکان و نوجوانان امروزی چه‌قدر با مجید آشنایند. اما مطمئنم بیشتر کسانی که خاطراتی از دهه‌های پنجاه تا هفتاد دارند مجید را خوب، خیلی خوب می‌شناسند. مجید را و خالقش هوشنگ مرادی کرمانی را. هوشنگ مرادی کرمانی در 16 شهریور 1323 در روستای کویری سیرچ(کرمان) به دنیا آمد. مادرش وقتی او نوزاد بود از دنیا رفت، پدرش هم به دلیل افسردگی شدید نتوانست کنار تنها فرزندش بماند.

شما که غریبه نیستید

شما که غریبه نیستید

شما که غریبه نیستید زندگی‌نامه‌ی خودنوشت هوشنگ مرادی کرمانی است. او در این کتاب، به روایت زندگی‌اش از دوران کودکی تا دوران نوجوانی می‌پردازد. او که پدر و مادرش را از دست داده، با پدربزرگ و مادربزرگ پدری‌اش در روستای کویری سیرچ زندگی می‌کند. اتفاقات دوران کودکی‌اش، بازی‌ها، شیطنت‌ها، مشکلات، روابطش با آدم‌های اطراف و… همه در این کتاب انعکاس یافته‌اند.

مهمان مامان

مهمان مامان

مهمان مامان، داستان بلندی است که در پانزده فصل کوتاه روایت می‌شود و وقایع آن یک بازه‌ی زمانی کوتاه (از عصر تا نیمه شب) را در برمی‌گیرد. داستان که در خانه‌ای با بافت قدیمی در یکی از مناطق جنوبی شهر تهران رخ می‌دهد، روایت‌گر تلاش‌های یک خانواده برای پذیرایی از مهمانان‌شان است.

خمره

من نمی‌دانم کودکان و نوجوانان امروزی چه‌قدر با مجید آشنایند. اما مطمئنم بیشتر کسانی که خاطراتی از دهه‌های پنجاه تا هفتاد دارند مجید را خوب، خیلی خوب می‌شناسند. مجید را و خالقش هوشنگ مرادی کرمانی را. هوشنگ مرادی کرمانی در 16 شهریور 1323 در روستای کویری سیرچ(کرمان) به دنیا آمد. مادرش وقتی او نوزاد بود از دنیا رفت، پدرش هم به دلیل افسردگی شدید نتوانست کنار تنها فرزندش بماند.

 

اما ساخت فیلم از آثار ادبی همیشه پای بحث‌های مختلفی را به میان می‌کشد: آیا فیلم در به تصویر کشیدن کتاب موفق بوده؟ تا چه اندازه باید به اثر ادبی وفادار باشد؟ تغییرات زمانه چقدر باید در ساخت لحاظ شود؟ آیا فیلم‌ها نسخه بدی از کتاب‌ها هستند؟ یا می‌شود که هردو خوش بدرخشند؟

در این قسمت نمونه مقالاتی که به برخی از این پرسش‌ها اشاره دارند را برایتان ترجمه کرده‌ایم.

 

پدرخوانده اقتباس

آیا کتاب‌ها همیشه از اقتباس‌های سینمایی‌شان بهتر هستند؟

رقابت بین نسخه‌های چاپی و سینمایی یک داستان، عمری به قدمت تاریخ سینما دارد. در مطلب پیش رو هنری ییتس (Henry Yates) سعی کرده است با زبان تند و تیز و تحلیل‌های شخصی‌اش، تفاوت‌های بین نسخه‌ی سینمایی و نسخه‌ی چاپی یک داستان را بیان کند و نشان دهد که همیشه هم حق با کتاب‌خوان‌ها نیست. یک دیدگاهِ نامعمول برای اهل کتاب!

 

شما چه اثر ادبی را برای ساخت فیلم پیشنهاد می‌کنید؟

 

 

 

کتاب های بکار رفته در این مقاله

تهیه این کتاب

شازده احتجاب

نویسنده: هوشنگ گلشیری

ناشر: نیلوفر

نوبت چاپ: ۱

سال چاپ: ۱۳۴۸

تعداد صفحات: ۱۱۸

تهیه این کتاب

شوهر آهو خانم

نویسنده: علی‌محمد افغانی

ناشر: نگاه

سال چاپ: ۱۳۴۰

تعداد صفحات: ۸۰۰

شابک: ۹۷۸۹۶۴۳۵۱۱۱۰۴

تهیه این کتاب

بیست زخم کاری

نویسنده: محمود حسینی‌زاد

ناشر: چشمه

نوبت چاپ: ۴

سال چاپ: ۱۳۹۹

تعداد صفحات: ۱۲۷

تهیه این کتاب

  این مقاله را ۵ نفر پسندیده اند

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *