پیشینه‌ی تاریخی جنگ اوکراین و روسیه

پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 میلادی، دو کشور اوکراین و روسیه روابط نزدیک خود را حفظ کردند. سه سال بعد، اوکراین که بخش بزرگی از زرادخانه اتمی شوروی را در اختیار داشت پذیرفت که برنامه‌ی تسلیحات هسته‌ای خود را رها و تفاهم‌نامه‌ی بوداپست در مورد تضمین‌های امنیتی را امضا کند. البته، با این شرط که روسیه، بریتانیا و ایالات متحده‌ی آمریکا تضمینی علیه تهدید به توسل به زور، یا توسل به زور علیه تمامیت ارضی و استقلال سیاسی اوکراین را ارائه بدهند.

با این وجود، در سال 2008 میلادی بود که ولادیمیر پوتین علیه عضویت اوکراین در ناتو سخنرانی کرد. سخنرانی‌ای که موجب ایجاد اعتراضات گسترده در اوکراین شد، جنبش یورومیدان را شکل داد و چندسال بعد حتی کار به فرار، استیضاح و برکناری ویکتور یانکوویچ (رئیس‌جمهور وقت) کشید. این بحران‌ها تا به امروز ادامه پیدا کرده‌اند. پوتین هنوز هم استقلال سیاسی اوکراین را نپذیرفته و زلنسکی (رئیس‌جمهور فعلی این کشور) قصد مدارا با او را ندارد.

واکنش نویسندگان روس به جنگ اوکراین و روسیه

ما می‌خواهیم که با همه‌ی شهروندان روسیه به صورت مستقیم وارد مکالمه شوید. از شما می‌خواهیم که تمام وسایل ارتباطی ممکن را برای کشف حقیقت جنگ اوکراین به کار بگیرید.

این چکیده‌‌ی بیانیه‌ای است که 17 نویسنده‌ی روس و در صدر آنان، سوتلانا الکسیویچ (نویسنده‌ی بلاروسی و برنده‌ی جایزه‌ نوبل) امضا کرد‌ه‌اند. این بیانیه در شرایط خاصی نوشته شده است. چرا که دولت روسیه با مسدود کردن وب‌سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، سعی در کنترل اخبار و اطلاعات مربوط به جنگ اوکراین دارد. حالا دیگر دسترسی به بی‌بی‌سی، رادیو آزادی و دویچه‌وله در آن کشور، جرم تلقی می‌شود. حتی کار به تعطیلی خودخواسته‌ی برخی ایستگاه‌های تلویزیونی خصوصی این کشور از جمله TV Rain کشید.

نویسندگان روسی در این بیانیه گفته‌اند: ما از همه‌ی کسانی که به زبان روسی صحبت می‌کنند، از مردم همه‌ی ملیت‌ها و حتی از کسانی که روسی زبان دوم یا سومشان است، یک درخواست واضح داریم. امروز دولت روسیه، زبان روسی را برای برافروختن نفرت و توجیه یک جنگ شرم‌آور به کار گرفته است. رسانه‌های آنان با زبان روسی در حال تکرار دروغ‌هایی بی‌پایان و پرده‌پوشی یک تجاوز هستند. مردم روسیه، سال‌هاست که با دروغ تغذیه می‌شوند. منابع مستقل اطلاعات، تقریباً به طور کامل از بین رفته‌اند. رهبران مخالف نیز ساکت شده‌اند.

در چنین شرایطی، افشای حقیقت تجاوز روسیه به اوکراین، سخن گفتن در مورد رنج‌ها و خساراتی که به اوکراین تحمیل شده است، غیرنظامیانی که هدف قرار گرفته و کشته می‌شوند و خطری که کل قاره‌ی اروپا را تهدید می‌کند، بسیار مهم است.

همین‌که بتوانید به زبان روسی حرف بزنید، کافی است. لطفاً از تمام وسایل ارتباطی ممکن استفاده کنید. به افرادی که می‌شناسید یا نمی‌شناسید حقیقت را بگویید. اگر ولادیمیر پوتین نابینا و ناشنواست، شاید باقی روس‌ها به حرف همزبانان خود گوش دهند! این جنگِ نادرست باید متوقف شود.

به جز سوتلانا الکسیویچ، لودمیلا اولیتسکایا (برنده‌ی جایزه ادبیات اروپا در سال 2014)، دیمیتری گلوخوفسکی (نویسنده‌ی ژانر علمی – تخیلی)، ویکتور شندرویچ (طنزپرداز)، ماریا استپانوا (شاعر)، الکساندر ایلیچفسکی (برنده‌ی بوکر روسی)، میخائیل شیشکین (برنده‌ی بوکر روسی) و ماکسیم اوسیپوف (نویسنده و پزشک متخصص قلب) از مهم ترین امضاکنندگان این بیانیه هستند. 

از طرف دیگر، چند روز پیش، یکی از معروف‌ترین نویسندگان روسیه، گوزل یاخینا نیز نامه‌ی سرگشاده‌ای را در محکومیت جنگ اوکراین منتشر کرد. یاخینای تاتار تبار که در سال 1977 میلادی و در شهر کازان روسیه متولد شده است، با نخستین رمانش، «زلیخا چشم باز می‌کند»، به پدیده‌ی جهان ادبیات تبدیل شد. این رمان به سی و یک زبان ترجمه شد. رمان دومش، «فرزندان ولگا» نیز توانست جایزه‌ی Meilleur livre étranger را برایش به ارمغان بیاورد.

گوزل یاخینا در نامه‌ی سرگشاده‌اش از مسکو خطاب به همه‌ی شهروندان جهان نوشته است:
«چهارده سال از زندگی و جوانی‌ام را در اتحاد جماهیر شوروی گذراندم. در آن زمان، ایدئولوژی کمونیستی آخرین نفس‌هایش را می‌کشید. ما به عنوان پیشاهنگانی جوان، هنوز هم به این ایدئولوژی باور داشتیم، البته نه آنچنان جدی!» او در ادامه می‌نویسد: «بی‌پرده بگویم، جنگ چیز وحشتناکی است. و آنانی که تجربه‌اش کرده‌اند، ترجیح می‌دهند که درباره‌اش سکوت کنند… اکنون تانک‌های روسی در کشوری دیگر به حرکت درآمده‌اند. مخالفت در داخل کشور آن‌چنان قوی است که با یادآوری‌اش، گریه‌ام می‌گیرد. یافتن واژه برایم سخت است و می‌دانم که هیچ واژه‌ای به اندازه‌ی کافی قوی نیست. تلخی، خشم، ترس و احساس ناتوانی تا بی‌نهایت…»

در بخش دیگری از نامه‌ی گوزل یاخینا می‌خوانیم: «خبر روز بیست‌وچهارم فوریه داغانم کرد. جهان من وارونه نشد، اما ویران شد. این متن را به نام خودم می‌نویسم، اما همه‌ی دوستان و آشنایانم احساساتی مشابه را تجربه می‌کنند. هیچ‌کسی، نه نزدیک به من و نه دور از من، حامی این جنگ نیست. رسانه‌های اجتماعی پر از خشم است و درخواست و تمنای دست برداشتن از این جنگ. زمان حقیقتِ ساده فرا رسیده است. به تکرار مدامِ نه به جنگ و صلح برای جهان ادامه خواهیم داد. بر این هنجارِ نیکی پافشاری خواهیم کرد تا نگذاریم که با ابتذالِ شر روبه‌رو شویم.»

واکنش نویسندگان اوکراینی به جنگ اوکراین و روسیه

اولگ سنتسوف، یکی از مشهورترین نویسندگان، فیلمنامه‌نویسان و کارگردانان اوکراینی است. خیلی‌ها او را با فیلم بازیکن می‌شناسند. سنتسوف، در پی ماجراهای الحاق کریمه به روسیه، در کریمه بازداشت شد. یکی از دادگاه‌های روسیه هم او را به اتهام طراحی حملات تروریستی، به 20 سال زندان محکوم کرد. داستان اعتصاب غذای 145 روزه‌ی او را خیلی از علاقمندان به جهان کتاب و فیلم شنیده‌اند. با این حال، در سال 2019 و در پی یک طرح مبادله‌ی زندانیان، سنتسوف آزاد شد و به اوکراین بازگشت. پس از آزادی، رمان «هجوم بیگانگان» را نوشت و فیلم «کرگدن» را ساخت.

اکنون، اولگ سنتسوف به نیروهای دفاعی سرزمینش پیوسته است. او ویدیویی را در حساب رسمی فیسبوکش به اشتراک گذاشته که در آن می‌گوید: ما در حال مقاومت هستیم. ارتش پوتین شکست خواهد خورد. اوکراین در این جنگ پیروز می‌شود، چرا که چاره‌ی دیگری جز پیروزی ندارد. ما می‌دانیم که حالا تمام دنیا از ما حمایت می‌کنند. چون فهمیده‌اند که پوتین، تهدیدی برای کل جهان است و آینده‌ی جمعی همه‌ی ما به این نبرد بستگی دارد.

یکی دیگر از مشهورترین نویسندگان و روزنامه‌نگاران اوکراینی، استانیسلاو آسایف است. او در تابستان سال 2017 میلادی توسط نیروهای روسیه در زادگاه خود، دونتسک، دستگیر شد. زندانی که آسایف را به آن انتقال دادند، به عنوان جهنم غیرنظامیان اوکراینی شناخته می‌شود. و آسایف دو سال و نیم را در این جهنم سپری کرد. او سرانجام در طرح مبادله‌ی سال 2019، آزاد شد. پس از آزادی، کتاب «کمپ شکنجه در خیابان بهشت» را نوشت. حالا و پس از هجوم نیروهای پوتین به اوکراین، آسایف به کیف بازگشته تا داوطلبانه، در کنار نیروهای دفاعی سرزمینش بجنگد.

آرتم چاپای نیز، یکی دیگر از نویسندگانی است که پس از تجاوزات روسیه به خاک اوکراین، اسلحه به دست شده است. او شهرتش را مدیون خلق داستان‌های عامه‌پسند است و چهار بار فینالیست جایزه کتاب سال بی‌بی‌سی اوکراین نیز شده است. چاپای می‌گوید: من هنوز هم یک ضد جنگ تمام عیار هستم. اما امروز هیچ‌کدام ما چاره‌ی دیگری نداریم. رنج انسانی، بسیار است و من می‌دانم که در این جنگ نابرابر، پیروز می‌شویم.

واکنش نویسندگان جهانی به جنگ اوکراین چه بود؟

تاکنون بیش از هزار نویسنده از سراسر جهان، همبستگی خود با اوکراین را اعلام کرده‌اند. از این میان می‌توان به مارگارت آتوود (نویسنده رمان سرگذشت ندیمه)، اورهان پاموک (نویسنده‌ی برجسته‌ی ترکیه‌ای)، اولگا توکارچوک (نویسنده لهستانی و برنده‌ی جایزه‌ نوبل) و الیف شافاک (نویسنده کتاب ملت عشق) اشاره کرد. این نویسندگان در بیانیه‌ای مشترک گفته‌اند: ما در محکومیت جنگ بی‌معنایی که به دلیل امتناع رئیس‌جمهور پوتین از پذیرش حقوق مردم اوکراین برای تاریخ و آینده‌شان است متحد می‌شویم.

در جایی دیگر از این بیانیه آمده است:
«ما در حمایت از نویسندگان، روزنامه‌نگاران، هنرمندان و همه‌ی مردم اوکراین که در تاریک‌ترین ساعات حیات خود زندگی می‌کنند، متحد می‌شویم. ما در کنار شما می‌ایستیم و درد شما را احساس می‌کنیم. همه‌ی افراد حق بهره‌مندی از صلح، آزادی بیان و آزادی تجمعات را دارند. جنگ پوتین، حمله‌ای است به دموکراسی و آزادی؛ نه فقط در اوکراین، که در سرتاسر جهان. ما می‌دانیم که بدون اوکراین آزاد و مستقل، نمی‌توان اروپایی آزاد و امن ساخت.»