یووال نوح هراری که در ایران بیشتر با کتاب انسان خردمند خود شناخته می‌شود، حالا موضوعی انضمامی‌تر و دم‌دستی‌تر را در اثرش مورد پرداخت قرار داده است؛ کتاب پول از یک رویکرد تاریخی فلسفی به پول و شکل‌گیری آن، فرازوفرودهای این جایگاه انجماد ارزش‌های مادی می‌پردازد و تلاش دارد نسبت بشر با این پدیده را بیش ‌از پیش روشن کند.

یووال نوح هراری در این کتاب با وضوح تاریخچه پول را از اولین سکه‌ها تا دوران تسلط اقتصاد سرمایه‌داری در قرن بیست و یکم تشریح می‌کند و نشان می‌دهد که چطور همه ما در آستانه یک انقلاب و گسست سراسری مرتبط با اقتصاد و عنصر مرکزی آن، یعنی پول هستیم، چه این انقلاب را دوست داشته باشیم، چه از آن متنفر باشیم.

کتاب پول یکی از کتاب‌های مجموعه vintage minis انتشارات پنگوئن بوده است که در سال ۲۰۱۹ تدوین‌شده و در قالب کتاب‌های کوچک و کم‌حجمی به چاپ رسیده و منتشرشده است. این کتاب سه فصل با عناوین عطر پول، آیین سرمایه‌داری و گسست بزرگ دارد و نویسنده در این فصول به تشریح تاریخچه پول و آینده‌ای که برای آن در مقایسه با ارزهای دیجیتال رقم می‌خورد، می‌پردازد. هراری در این کتاب ویرایشی از چند متنی که در آثار دیگرش درباره پول نگاشته بوده، ارائه داده و آن را در اثر مستقلی با عنوان پول؛ تاریخچه مختصر جمع کرده است.

این تاریخ‌پژوه در فصل اول کتابش با عنوان رایحه پول؛ تاریخچه پول، پیدایش آن و مبادلات بشر در ادوار و جوامع مختلف را مرود بررسی قرار می‌دهد و اظهار می‌کند که در ابتدا جوامع شکارچی-گردآورنده پولی برای مبادله نداشتند و از طریق مبادلات کالا به کالا اقدام به برآوردن احتیاجات‌شان می‌کردند. بنا به نظر هراری اقتصاد این جوامع بر پایه نوعی همیاری و تعهدات اولیه بود.

از نظر نویسنده بعداً با پیدایش شهرها و پادشاهی‌ها و بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل، فرصت‌هایی برای تخصص جدید ایجاد شد و با تخصصی شدن حوزه‌ها و کسب‌وکارها، دیگر مبادله کالا به کالا نمی‌توانست اساس یک اقتصاد پیچیده را شکل دهد. در این وضعیت، اغلب جوامع روش ساده‌تر مبادله پول را انتخاب کردند.

نویسنده کتاب پول تاریخچه مختصر معتقد است پول هر چیزی است که افراد تمایل دارند از آن برای نمود نظام‌مند ارزش اشیا دیگر و با هدف مبادله کالاها و خدمات استفاده کنند و با آن می‌توانند به آسودگی به اندوختن ثروت بپردازند. هراری می‌نویسد در ادوار و جوامع مختلف، پول در قالب‌های مختلفی ظاهرشده و بارزترین ویژگی آن این بود که همگان همیشه پول می‌خواهند. ازنظر او پول یگانه نظام اعتماد ساخته دست انسان است که می‌تواند تقریباً هر شکاف فرهنگی را بپوشاند و محو کند.

نوح هراری در فصل دوم کتاب پول با عنوان آئین سرمایه‌داری درباره پیشروی و رشد اقتصاد و ظهور نظام سرمایه‌داری و مشکلات ناشی از این نظام بحث می‌کند. او در این بخش می‌گوید اقتصاد در بخش عمده‌ای از تاریخ اندازه ثابتی داشته است، اما در جریان رشد نظام سرمایه‌داری این ثبات به‌هم‌خورده و دست‌های اقتصاد بیش‌ازحد دراز شده‌اند و پول و مناسبات مالی حوزه‌های دیگر زندگی بشر را درنوردیده است.

ازنظر هراری ادعای آدام اسمیت مبنی بر اینکه تمایل بشر خودخواه به افزایش سود شخصی، خود اساس ثروت جمعی را تشکیل می‌دهد، یکی از انقلابی‌ترین ایده‌ها در تاریخ بشریت بوده است؛ اسمیت، این اقتصاددان لیبرالیسم کلاسیک تضاد متعارف بین ثروت و اخلاق را انکار کرد و دروازه‌های بهشت را به روی ثروتمندان گشود. هراری خاطرنشان می‌کند که در عصر مدرن اشراف‌زادگی جای خود را به گروهی از نخبگان داده که اعضای آن باورمندان واقعی به نظام سرمایه‌داری هستند و اصل اساسی سرمایه‌داری ازنظرشان این است که رشد اقتصادی والاترین خیر است.

هراری در فصل سوم کتابش با عنوان گسست بزرگ از علل وجودی نظام لیبرال و سپس تقابل این نظام با الگوریتم‌های عصر جدید و مشکلات حاصل از الگوریتم‌ها و آینده بشر سخن گفته است. او در این فصل یادآور می‌شود که امروزه انسان‌ها درخطر از دست دادن ارزش‌های اقتصادی خود هستند، زیرا هوشمندی در حال جدا شدن از هوشیاری و آگاهی توسعه‌یافته است.

ازنظر هراری ما درحال‌توسعه انواع جدیدی از هوش غیر هوشیار یا فاقد شعور هستیم که می‌تواند مشاغل نیازمند هوش بالا را بهتر از انسان‌ها انجام دهد و دلیل آن‌هم این است که تمام این وظایف بر اساس الگوها و الگوریتم‌ها انجام می‌شوند؛ نمونه‌ای از کاربرد الگوریتم‌ها را می‌توان در حال حاضر در صنعت اتومبیل‌های خودران و یا الگوریتم‌های تجاری و صنعت پزشکی و سلامت و حتی هنر پیدا کرد.

هراری می‌نویسد همین‌طور که الگوریتم‌ها انسان‌ها را از بازار کار بیرون می‌رانند، ثروت و قدرت نیز ممکن است در دست تعداد اندکی از نخبگان که قوی‌ترین الگوریتم‌ها را در اختیار دارند، متمرکز شود. طبق نظر هراری این ایده چندان دور از ذهن نیست که ما در قرن ۲۱ شاهد ظهور طبقه اشتغال‌ناپذیر و بی‌کارکرد خواهیم بود که صرفاً بیکار نخواهند بود، بلکه غیرقابل اشتغال و فاقد هرگونه فعالیت است و طبق پیش‌بینی او چنین توسعه‌ای ضربه مهلکی به باور لیبرال به تقدس زندگی انسان و تجارب انسانی وارد می‌کند.

ازنظر نویسنده کتاب پول، در این فرایند تاریخی باور به فردگرایی که نزد لیبرال‌ها بسیار قوت داشت، کم‌کم فرو خواهد پاشید و اختیار از انسان‌های منفرد صلب و به الگوریتم‌های شبکه‌ای داده می‌شود.

هراری این وضعیت را نوعی گسست یا انقلاب تلقی می‌کند و معتقد است فناوری‌های جدید قرن بیست و یکم ممکن است انقلاب بشری را معکوس ساخته و اختیار را از انسان سلب کرده و الگوریتم‌های غیر بشری را به قدرت برساند. ازنظر او راه‌حل لیبرالیسم برای رفع نابرابری‌های اجتماعی عصر حاضر، یعنی زمانی که ثروتمندان و فقرا نه‌تنها از طریق ثروت، بلکه از طریق شکاف‌های واقعی زیست‌شناختی‌شان از هم جدا می‌شوند، به‌شدت ناکارآمد است.

پول؛ تاریخچه مختصر را مهدی نمازیان به فارسی ترجمه کرده و نشر نون آن را در قالب کتابی با ۱۶۸ صفحه و شمارگان ۲ هزار نسخه منتشر کرده است.

روایت هراری از انقلاب بزرگی که با عطر پول آغاز شد