ذهن فریبکار من

انسان حیوان ناطق است! همین یک جمله از دیدگاه‌های ارسطو، کافی است تا حدس بزنیم او فیلسوفی است که انسان و حیاتش را برتر از دیگر موجودات می‌داند. بر اساس دیدگاه این فیلسوف یونان باستان، انسان چون سخن می‌گوید پس باید منطق داشته باشد. به دیگر سخن، «منطق از نطق و به معنای گویش و گفتار است که شخص برای تفهیم مخاطب خود، وی را با ادله گفتاری تحت تأثیر قرار می‌دهد و نیز خود شخص که حاضر به شنیدن گفته‌های مخاطب خود باشد، او یک شخص منطقی است».

احتمالا با دانستن اینکه ارسطو، اولین زیست‌شناس بزرگ اروپایی نیز است و البته با کندوکاو بیشتر در اندیشه او؛ بتوانیم رد پای پاسخ به این پرسش را بیابیم که: چرا در زیست‌شناسی و مباحث تکامل انواع انسان، نوع انسان حاکم بر زمین، «انسان خردمند» نامیده شده است؟! درست است که این انسان، توانسته با حذف دیگر رقبای خود مانند نئاندرتال‌ها بر زمین فرمان‌روایی کند؛ اما آیا نمی‌شد این پیروزی را به حساب خِردش نگذاشت و او را مثلا «انسان توانمند» نامید؟

البته پاسخ دقیق و کامل به این ابهام را باید نزد متخصصان و پژوهشگران این علوم یافت. ولی اگر شما هم با خواندن آنچه گفته شد، دچار احساس افتخار به انسان بودنتان شده‌اید، برایتان خبر خوشی ندارم! چطور؟! چرا که «زیگموند فروید» پدر علم روانشناسی، معتقد است: «انسان‌ها اساسا غیر منطقی رفتار می‌کنند؛ زیرا بیشتر رفتارهای خود را بر اثر انگیزه‌های ناخودآگاه غریزی که عملا کنترل‌ناشدنی هستند، انجام می‌دهند.»

امیدوارم تا اینجا به این نتیجه نرسیده باشید که قصد نگارنده برپا کردن جدل فکری میان ارسطو و فروید است! تلاش بر این است یکدیگر را دعوت کنیم به آموختن راهی برای پرهیز از خودفریبی؛ چیزی که «حسین حسینی‌پناه» در کتاب «ذهن فریبکار من؛ 140 سوگیری شناختی که ناخودآگاه دچار آن می‌شویم» بر شرح و بررسی آن سعی و دقت فراوان داشته است.

مهمترین هدف این کتاب را می‌توان تلاش برای رفع توهم عقلانیت و آگاهی در انسان‌ها دانست؛ چرا که به زعم نویسنده انسان‌ها به این دلیل دچار اینگونه توهم می‌شوند که «درک درستی از دستگاه ادراکی و شناختی خود ندارند و با عوامل تاثیرگذار بر قضاوت‌ها و تصمیم‌گیری‌های خود آشنا نیستند.»

به بیانی دیگر «اگر به ریشه و علت تصمیم‌گیری‌ها و قضاوت‌های اشتباه، سوتفاهم‌ها، ناکامی‌ها و اختلافات در زندگی خود بنگریم، اغلب مواقع ردپای سوگیری‌های شناختی را می‌توانیم مشاهده کنیم. منظور از سوگیری شناختی، خطاهای نظام‌مند ذهن انسان است که به‌صورت ناخودآگاه بر تصمیم‌گیری‌ها و قضاوت‌های افراد تاثیر می‌گذارد و منجر به گرایش، نگرش، وهم یا باوری غلط می‌شود.»

اتفاقا همین سوگیری‌های شناختی هستند که می‌توانند تاثیر منفی بر جنبه‌های مختلف زندگی ما بگذارند: از شیوه مدیریت دارایی‌ها و تصمیم‌گیری‌های مالی تا تعاملات اجتماعی با دیگران.ارائه مجموعه مفصل و کاملی از این سوگیری‌ها به‌همراه تعریف و مثال‌های مربوط به آن در زندگی روزمره و البته راهکارهای پرهیز از آنها، مهمترین ویژگی این کتاب است. ویژگی ارزشمندی که این اثر را در سطحی بالاتر قرار می‌دهد؛ سطحی بالاتر از مجموعه کالاهای بازار مکاره کتاب‌های کم‌مایه (زرد) روانشناسی و خودشناسی موجود در عرصه نشر.

انتشارات اریش، ناشر این اثر است. اثری که نویسنده آن تحصیلکرده مهندسی صنایع و مدیریت کسب‌وکار (MBA) است و حوزه فعالیتش درباره ارزیابی، ارزشیابی و توسعه شایستگی‌ها. او پیش از انتشار این کتاب، نگارش کتاب «رمزگشایی شخصیت؛ تناسب تیپ شخصیتی با زندگی، تحصیل و کار» را نیز در کارنامه خود داشته است.

نویسنده معرفی: محمد زین‌الدینی