کتاب سر کلاس با کیارستمی نوشته‌ی پال کرونین، فیلم‌ساز و نویسنده‌ی انگلیسی است. کتاب پیش‌رو با 224 صفحه در برگیرنده‌ی مشاهدات و تجربیات نویسنده در طی حضور مستمر او طی سال‌های 1384 تا 1394 در کارگاه‌های فیلم‌سازی عباس کیارستمی، کارگردان شهیر ایرانی است.  مطالعه‌ی این کتاب که به همت نشر نظر و با ترجمه‌ی سهراب مهدوی به چاپ رسیده فرصتی است برای آشنایی بیشتر با جهان ذهنی کیارستمی و نوع نگاه او به فیلم، سینما و زندگی.

این کتاب، حاصل گفت‌وگو با کیارستمی و یا مجموعه درس‌گفتارهایی برای راهنمایی فیلم‌سازان نیست، بلکه چکیده‌ای از درک و دریافت نویسنده و نتیجه‌ی همراهی و هم‌نشینی با کیارستمی درکارگاه‌های آموزشی فیلم‌سازی وی درگوشه‌وکنار جهان از جمله نیویورک، بریتانیا و مراکش است که از زاویه‌ی اول‌شخص (کیارستمی) نگاشته شده و درخلال بیان نکات آموزشی و تبادل دیدگاه‌های هنری و حرفه‌ای این فرصت را برای خوانندگان فراهم می‌کند تا از دید کیارستمی به زندگی بنگرند. بخش اصلی این کتاب، این‌گونه آغاز می‌شود:

«چیزی ندارم به شما بیاموزم. درحقیقت من هیچگاه به نشست‌های اینچنینی «آموزشی» نمی‌گویم چون از این واژه خوشم نمی‌آید. شاید باشند کسانی که «قوانین» فیلمسازی را مطلق بدانند، اما فیلم خوب را نمی‌توان به سلسله‌‌ای از قوانین فرو کاست. فیلمسازی را برای همین نمی‌توان درس داد. این را می‌گویم که بدانید آن‌چه در این کارگاه از من می‌شنوید آیه نیست.

اگرچه سنی از من گذشته -و از همه‌ی شما مسن‌ترم– هیچگاه علاقه‌ای به پند و اندرز دادن نداشته‌ام. به‌نظرم چنین تراوشاتی کار هم نمی‌کند. آن‌چه که دارم تجربه‌ی سال‌ها فیلمسازی و روش فردی من است، که یکی از روش‌های بیشمار است که می‌توان به‌واسطه آن فیلم ساخت.»

بنابر آن‌چه نویسنده در مقدمه‌ی کتاب نگاشته، این کتاب بخشی از سه‌گانه‌ای است که به معرفی روش‌های کاربردی و فلسفه‌ی آموزشی سه اهل فیلم، عباس کیارستمی، ورنر هرتزوگ (نویسنده، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کنند‌ه‌ی آلمانی) و الکساندر مکندریک (کارگردان اهل آمریکا) می‌پردازد و مجالی است برای خواننده‌ی پویا و کنجکاوی که مشتاق و تشنه‌ی یادگیری از اهالی صاحب‌نظر سینماست.

درباره‌ی عباس کیارستمی

عباس کیارستمی، کارگردان، شاعر، نقاش و عکاس ایرانی است که در سال 1319 در تهران متولد شد. او علاوه بر تحصیل در دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران به کار طراحی پوستر فیلم و ساخت آگهی‌های تبلیغاتی نیز اشتغال یافت و در سال‌های پایانی دهه‌ی 40 شمسی و پس از ورود به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، فعالیت فیلم‌سازی خود را آغاز و تا 5 دهه بعد نام خود را به عنوان کارگردانی صاحب‌سبک در تاریخ سینمای ایران ثبت کرد.

وی در سال 1997 برای فیلم طعم گیلاس برنده‌ی جایزه‌ی نخل طلای جشنواره‌ی فیلم کن شد و سالیان متمادی در کسوت داور جشنواره‌های بین‌المللی معتبر سینمایی به فعالیت پرداخت. این کتاب در واپسین روزهای حیات وی و با نظرات خود او آماده‌ی انتشار شد. عباس کیارستمی سرانجام در 14 تیرماه 1395 پس از تحمل دوره‌ای بیماری درگذشت.

درباره‌ی نویسنده

پال کرونین، نویسنده و کارگردان بریتانیایی است. او هم‌چنین در گروه تاریخ هنر دانشگاه نیویورک به تدریس مشغول است. از دیگر کتاب‌های او می‌توان به درباره‌ی فیلم‌سازی: پیش‌درآمدی بر مهارت‌های کارگردانی، مصاحبه با ورنر هرتزوگ: دستورالعملی برای گمگشتگان و زمان آشوب اشاره کرد.

ساختار کتاب:

در این کتاب که از زاویه‌ی اول شخص (خود کیارستمی) نگاشته شده خبری از فهرست نیست و ما از ابتدا وارد متن و بطن کلاس‌های کیارستمی شده و در کنار سایر دانش‌پذیران و مهارت‌جویان پای صحبت‌های وی می‌نشینیم. مثلاً در این بخش از کتاب در مورد جایگاه امید می‌خوانیم:

« باورهای من زاده‌ی یک عمر تجربه‌اندوزی است. حتی اشخاص بدبین هم نمی‌توانند بدون امید ادامه دهند و این کاری است اجتناب‌ناپذیر.»

و در جای دیگری از کتاب خطاب به فیلم‌سازان می‌گوید:

« اگر زمانی که فیلم می‌سازید روراست باشید و به بازار چندان اهمیت ندهید، فیلم شما پاره‌هایی از شخصیت شما را با خود خواهد داشت، چه بخواهید، چه نخواهید».

از نقاط‌قوت این کتاب، می‌توان به صفحه‌آرایی پیراسته و چیدمان سنجیدۀ گزیده‌عکس‌هایی از کلاس‌های کیارستمی و حضورش در میان فراگیران با آن عینک تیره اشاره کرد که حس حضور قوی و مؤثر او در کتاب را دو چندان می‌کند و تجربه‌ی خواندن را دل‌پذیرتر. ترجمه‌ی روان و سلیس سهراب مهدوی نیز به عمق و غنای کتاب افزوده و خواننده‌ی فارسی‌‌زبان را به‌خوبی با خود همراه می‌سازد و شناخت نسبتاً جامعی از کیارستمی و نوع نگرش او به دست می‌دهد.

نکوداشت‌های این کتاب

مایک لِی، کارگردان و نویسنده‌ی به‌نام بریتانیایی در پیش‌گفتار کتاب می‌نویسد:

«تکه‌هایی از معرفت و بینش دشوار به‌دست‌آمده‌ی عباس چون کشمش در شیرینی این کتاب مایه‌ور پراکنده شده است. این کتاب لحنی شخصی، کاربردی، حرفه‌ای، طنزآمیز، فلسفی، هنری و فنی دارد که به کار هر فیلم‌ساز پابه‌‌راهی می‌خورد. عباس در حین این‌که ما را هدایت می‌کند، در نهایت گوی و میدان را به دست خودمان می‌دهد تا حقیقت خود را بنا کنیم. برای همین است که این کتاب بی‌شک خشت بنای ادبیات سینمایی خواهد شد.»

این کتاب برای چه افرادی مناسب است؟

مخاطبان این کتاب منحصر به دانشجویان رشته‌های مرتبط با سینما و یا فیلم‌سازان نیستند. بلکه تمامی علاقه‌مندان به هنر و نیز کسانی که مشتاق آشنایی بیشتر با عباس کیارستمی هستند حتی اگر فیلمی از او ندیده باشند نیز از مطالعه‌ی این کتاب بهره خواهند برد.

 نویسنده معرفی: راضیه بهرامی

معرفی کتاب سر کلاس با کیارستمی