گزارشی از مراسم آخرین فهرست لاکپشت پرنده
فهرست لاکپشت پرنده اگرچه هدفش را تشخیصِ خوب از بدِ کتابهای کودک و نوجوان قرار داده اما مراسمش آنقدرها که از قبل توی ذهنم بود، «کودکانه» نبود. جمعِ درهمتنیدهای از کوچکترها و بزرگترها، اغلب به تناسب قد روی صندلیهای چیده شده رو به مجری نشستهاند. برنامهی اصلی، حول معرفی کتاب ۶ لاکپشتهی جنگل برای همه میچرخد. کتابی با دغدغههای زیستمحیطی، کاملاً تصویری، مناسب خردسالان و کودکان سالهای اول دبستان که نوشتهای ندارد و روایتش را از طریق تصاویری که با تکنیک اوریگامی تهیه و عکسبرداری شدهاند، تعریف میکند.
فهرست لاکپشت پرنده اگرچه هدفش را تشخیصِ خوب از بدِ کتابهای کودک و نوجوان قرار داده اما مراسمش آنقدرها که از قبل توی ذهنم بود، «کودکانه» نبود. جمعِ درهمتنیدهای از کوچکترها و بزرگترها، اغلب به تناسب قد روی صندلیهای چیده شده رو به مجری نشستهاند. برنامهی اصلی، حول معرفی کتاب ۶ لاکپشتهی جنگل برای همه میچرخد. کتابی با دغدغههای زیستمحیطی، کاملاً تصویری، مناسب خردسالان و کودکان سالهای اول دبستان که نوشتهای ندارد و روایتش را از طریق تصاویری که با تکنیک اوریگامی تهیه و عکسبرداری شدهاند، تعریف میکند.
بیست و پنجم آذر ۱۳۹۸، گروه داوری لاکپشت پرنده، سیامین و سیویکمین فهرستش را از بهترین کتابهای کودک و نوجوان منتشر شده در تابستان و پاییز ۱۳۹۷ منتشر کرد. مراسم اعلام این فهرست و جشن کوچکی که به سیاق این سالها پیرامونش برپا میشود، در شهر کتاب مرکزی تهران برگزار شد.
جمع نویسندگان، مترجمان و فعالان عرصهی نشرهای کودک و نوجوان در شهرکتاب، برقرار بود و بچههایی هم با همسنوسالهای خودشان یا پدر و مادرها به این جشن آمده بودند. تهران دیروز از آلودهترین روزهایش را پشت سر میگذاشت و دیدن جمعیتی که به نیت کتاب و کلمات به این مراسم آمده بودند، هر اهل کتابی را خوشحال میکرد.
پیشتر در وینش جایزه و فهرست لاکپشت پرنده را معرفی کردهایم (اینجا و اینجا). گروهی که هشت سال است، کتابهای جدیدالانتشار هر فصل را میخوانند و به آنها نشانهای ۶، ۵، ۴ و ۳ لاکپشته میدهند. این جایزه یک بخش ویژه هم دارد که به معرفی کتابهایی اختصاص یافته که برای کودکان با نیازهای ویژه نوشته شدهاند. فهرست لاکپشت پرنده اگرچه هدفش را تشخیصِ خوب از بدِ کتابهای کودک و نوجوان قرار داده اما مراسمش آنقدرها که از قبل توی ذهنم بود، «کودکانه» نبود.
جمعِ درهمتنیدهای از کوچکترها و بزرگترها، اغلب به تناسب قد روی صندلیهای چیده شده رو به مجری نشستهاند. برنامهی اصلی، حول معرفی کتاب ۶ لاکپشتهی جنگل برای همه میچرخد. کتابی با دغدغههای زیستمحیطی، کاملاً تصویری، مناسب خردسالان و کودکان سالهای اول دبستان که نوشتهای ندارد و روایتش را از طریق تصاویری که با تکنیک اوریگامی تهیه و عکسبرداری شدهاند، تعریف میکند.
گروه تئاتر «خیالباف»، روایت کتاب را با کمک بچههای توی مراسم برای حاضران تعریف و اجرا میکنند و در نهایت بچهها میتوانند با کمک این گروه برای خودشان به روش اوریگامی کلاغهای کاغذی بسازند.
جشن البته تکفضایی و به شیوهی معلم و شاگردی اجرا نمیشود. در هر گوشه از شهرکتاب نویسنده، ناشر، مترجم، تصویرگر یا اهل کتابی دارد با کسی صحبت میکند. صدای قصهگو در پسزمینه است و معاشرتها و بده بستانها هم در کنارش.
در این فضا بود که من هم به سراغ مهدی رجبی یکی از نویسندگان برگزیدهی این فصل لاکپشت پرنده رفتم، نویسندهای که کتابش در این فهرست، پنج لاکپشت گرفته و پیشتر در وینش با کنسرو غول، اندوه بالابان و وسط راهروی تاریک به مخاطبان معرفی شده است.
آقای رجبی اگر ممکن است کمی از کتابتان برایمان بگویید.
کار من این فصل پنج لاکپشت گرفته، بردیا و گولاخها، یک کار فانتزی است، دربارهی پسربچهای که لکنت زبان دارد و همسترش را موجوداتی به اسم «گولاخها» دزدیدهاند. گولاخها، هیولاهایی هستند ضد کتاب، در طول سهجلد میفهمیم که هدف نهاییشان این است که بر کرهی زمین حاکم شوند و همهی داستانها، کتابها و کلمهها را نابود کنند و در نهایت از دنیا یک مه شیریرنگ به جا بگذارند که در حقیقت یک دنیای بدون کلمه و بدون معناست. این کانسپت در طول کل کار گسترش پیدا کرده و فکر میکنم بچهها هم با توجه به استقبالشان از آن خوششان آمده است.
یعنی کتابتان یک جور داستان برج بابل است برای بچهها؟
همهی ماجرا همین نیست. یکی از مفاهیمی که من سعی کردهام در کتاب پرورشش بدهم، موضوع اعتماد بهنفس است. مخاطب منِ نویسنده خیلی وقتها ممکن است در خودش نقصی احساس کند، مثل بچههایی که لکنت دارند مثلاً. هدف من این بوده که به این بچهها بگویم که حواسشان به تواناییهایشان باشد. هرکس ممکن است در یک موضوعی نقص داشته باشد یا کامل نباشد اما این دلیل نمیشود که به کل احساس ناامیدی کند. برای همین بردیای قصهام که لکنت دارد، یک توانایی ویژه هم دارد. پسربچه در طول کتاب کمکم متوجه میشود که او تنها کسی است که میتواند در مقابل گولاخها بایستد و با آنها مبارزه کند. در نهایت فرمت کار، همان فرمت رمانهای قهرمانی و فانتزی است که برای بچههای ۸ تا ۱۲ سال نوشته شده.
شما قبلاً هم توی فهرست لاکپشت پرنده بودهاید و در مجموع بهنظر میرسد فضای کلی این جایزه با کارهای شما جور است. به عنوان یک نویسندهی کودک و نوجوان و به عنوان کسی که در طول این سالها در فضای جشنهای لاکپشت پرنده حاضر بوده، این جایزه را چطور ارزیابی میکنید؟ پاسخ شما به کسانی که این جایزه را نقد میکنند و آن را چندان قبول ندارند چیست؟
من قبلاً هم از لاکپشت پرنده نشان نقرهای گرفتهام. کتابی هم داشتهام که انتظار داشتهام پنج لاکپشت بگیرد و نگرفته، آن زمان تعجب هم کردهام و شاید کمی ناراحت هم شده باشم اما هر جشنوارهای را یک سری آدم شکل میدهند حول یک سلیقهای. بهنظرم درمورد لاکپشت پرنده که کل تیمش مفت و مجانی دارند کار میکنند، این حرف چندان منصفانه نیست. کسانی پشت این جایزه ایستادهاند که واقعاً دارند برای حوزهی کودک و نوجوان کار میکنند. ممکن است انتخابهایشان با ذائقهی ما جور نباشد اما من در مجموع به کارشان احترام میگذارم.
همان آدمهایی که به این جایزه یا جمعهای دیگر غر میزنند و بدبیناند اگر خودشان اینجا انتخاب شوند حرفشان ۱۸۰ درجه عوض میشود. از نظر من کتاب خوب بههرحال دیده میشود، لاکپشت پرنده اگر نگیرد خود مخاطبها پیدایش میکنند، منتقدها و همکاران نویسندهها دربارهاش حرف میزنند. من ندیدهام کتابی واقعاً عالی باشد و همه آن را نادیده بگیرند. شده که خودم از کتابی خوشم بیاید و عدهای بگویند که کتاب ضعیفی است اما کتاب اگر در یک سطح متوسطی هم باشد مخاطب خودش را پیدا میکند.
این فضا هر ۴-۳ ماه یکبار برقرار است و عدهای را دور خودش جمع میکند، عدهای که فقط نویسنده و مترجم و تصویرگر نیستند، بچهها و پدرومادرهایشان هم هستند. از نظر من هر فضایی که این امکان را برای من نویسنده یا کتابخوان ایجاد کند ارزشمند است. یک فرصت است، حتی اگر با سلیقهی من جور درنیاید.
پیشنهاد من به کسانی که به این جایزه یا کلاً به هر جشنوارهای نقد دارند، این است که آستینها را بالا بزنند و خودشان یک جمع موازی راه بیاندازند. اینجا لاکپشت پرنده است با این سلیقه و آنجا میتواند یک جور دیگری اداره شود. الان هم البته مواردی هست، جمعهایی هستند مثلاً که محوریتشان داستانهای فانتزی است. مشکل این است که جمع و فضای دیگر نداریم یا کم داریم. چه بهتر که چند صدایی باشد. هرچند از نظر من، نویسنده و ناشر باید کار خودشان را بکنند و انرژیشان را سر یک چنین فکرهایی هدر ندهند.
گفتگو با مهدی رجبی را کمی ادامه دادم و دربارهی امکانهایی که در این مراسم برای نویسندهها به وجود میآید هم صحبت کردم. در شرایطی که غلبهی جنبهی فروش کتاب در نمایشگاههای داخلی دائماً نقد میشود، دور و اطراف مراسم لاکپشت پرنده و احتمالاً جشنهای مشابه کوچکی که در کتابفروشیها برگزار میشوند، برای هر دو طرف پدیدآور و مخاطب کتاب غنیمت است. مخاطبان کتابها امکان دیدن نویسندهها و مترجمهای محبوبشان را دارند و نویسندهها میتوانند با جدیترین خوانندههایشان دربارهی کتابشان صحبت کنند.
طراح و سازندهی اوریگامیهای کتاب جنگل برای همه (علیرضا علاءالدینی) به همراه ایدهپرداز و تصویرگر کتاب (نازنین عباسی) هم در مراسم حاضر بودند، بین اعضای گروه «کتابخورها» که از جدیترین حلقههای کتابخوانی نوجوان این روزهایند با نویسندهها و مترجمها گفتگوهای خوبی در جریان بود و عدهای هم آمده بودند که از خالق زندهترین خیالاتشان امضاء بگیرند.
*
لیست ضمیمه، فهرست کتابهایی است که در تابستان ۱۳۹۷ به فهرست سیام لاکپشت پرنده راه پیدا کردهاند. این فهرست را دانلود کنید و به اطلاعات بیش از صد کتاب دست پیدا کنید. کتابها بر اساس امتیاز و موضوع طبقهبندی شدهاند. علاوه بر عکس روی جلد هر کتاب و اطلاعات شناسنامهای، میتوانید گروه سنی و کاربرد ویژهی هر کتاب را هم ببینید و راحتتر انتخاب کنید.