دوستانی بهتر از برگ درخت
حضور دوستان خیالی در زندگی کودکان بخشی از فرایند رشد آنهاست. بچهها به پریها، بابانوئل، غولها و هر موجود غیرواقعی دیگری که بتوانید فکرش را بکنید، کاملاً باور دارند. دوستان خیالی هم استثناء نیستند. آنها میتوانند در هر شکل و اندازهای ظهور کنند و گاهی براساس شخصیتهایی که کودک از قبل میشناسد شکل میگیرند؛ یک اسباب بازی، کاراکترهای داستانی یا گاهی تصورات خود کودک میتواند آنها را وارد زندگیشان کند. این موضوع محوری کتاب خانهای پر از فیل است.
حضور دوستان خیالی در زندگی کودکان بخشی از فرایند رشد آنهاست. بچهها به پریها، بابانوئل، غولها و هر موجود غیرواقعی دیگری که بتوانید فکرش را بکنید، کاملاً باور دارند. دوستان خیالی هم استثناء نیستند. آنها میتوانند در هر شکل و اندازهای ظهور کنند و گاهی براساس شخصیتهایی که کودک از قبل میشناسد شکل میگیرند؛ یک اسباب بازی، کاراکترهای داستانی یا گاهی تصورات خود کودک میتواند آنها را وارد زندگیشان کند. این موضوع محوری کتاب خانهای پر از فیل است.
داستان کتاب خانهای پر از فیل درمورد پسری است به نام اریک. او با فیلهای زیادی زندگی میکند. آنها در همهجای خانه حضور دارند؛ آشپزخانه، تختخواب، داخل وان حمام، توی راهرو، حیاط و حتی به صورت گلهای در اتاق خواب اریک.
فیلها با او بازی میکنند، برایش آواز میخوانند، نان برشته میپزند، به او یادآوری میکنند مسواکش را بزند و خیلی چیزها. تا اینکه یک روز مادر اریک از این همه شلوغی عصبانی میشود و از پسرش میخواهد برای فیلها کاری کند. اریک بر سر چند راهی قرارمیگیرد. آیا باید دوستانش را به آفریقا بازگرداند؟ آنها را به باغ وحش ببرد یا در خیابان رهاشان کند؟! تصمیم اریک چیست؟
خیلی چیزها در این دنیا برای خردسالان و کودکان تازه است. این تجربهی سراسر جدید گاهی میتواند به حدّی اضطرابآور باشد که بچهها به فکر خلق کردن دوستان خیالی به عنوان یک مکانیزم دفاعی بیفتند. دوستانی که هروقت کودک مایل باشد در کنارش حاضر میشوند و وقتی هم که به حضورشان نیازی نیست بدون لجبازی یا اوقات تلخی او را رها کرده و پی کارشان میروند.
دوستان خیالی همیشه با خالقشان موافقند و با کمال میل سپر بلای خرابکاریها و دردسرسازیهای او میشوند. ممکن است همهجای خانه یا فقط در نقاط خاصی از منزل وجود داشته باشند اما در هر صورت کودک را سرگرم میکنند و قوّهی خیالش را پرورش میدهند. نکتهی مهم اینکه او را قضاوت نمیکنند.
روانشناسان معتقدند که بهتر است والدین این دوستان را به رسمیت شناخته و برای کمرنگ کردن تدریجی حضورشان در زندگی بچهها، دنیای فرزندشان را با دوستان همسن، رفتن به پارک و سرگرمیهای مفید و جالب پر کنند. چیزی که مهم است کنترل این دوستیها و رعایت حدّومرزهایی از جمله سن بچههاست. دوستان خیالی ممکن است همیشه یا برای مدت کوتاهی در ذهن کودک باشند و سپس بروند. حضور آنها از سن 3 تا 7 سالگی معقول است و در صورت ادامه پیدا کردن این روند باید به دلیل حضورشان فکر کرد.
در کتاب خانهای پر از فیل هم این روند قابلمشاهده است. اریک با فیلهای خیالی شاد است و اوقات خوشی را کنارشان سپری میکند. او که خواهر، برادر و یا دوستی ندارد، با دوستان خیالیاش حسابی سرگرم است و جای خالی چندانی در کارها و برنامههایش دیده نمیشود. در همهی تصویرهای کتاب چهرهی قهرمان قصهی ما و دوستانش شاد است مگر آنجایی که مادرش دارد به سروصدا و شلوغی خانه اعتراض میکند. نکتهی جالب همین حضور مادر برای کنترل اوضاع است. در صفحههای 14 و 20 مادر اریک اعتراض خودش را به شلوغیها به این شکل بیان میکند:
«این خانه پر از فیل شده، آنها باید از اینجا بروند.»
«این کار درستی نیست. من با این همه فیل توی خانه حتّی نمیتوانم تکان بخورم.»
مادر اریک فیلهای توی خانه را انکار نمیکند بلکه بهدرستی به جهان کودکش وارد شده و فقط با اخطارهای پیدرپی اوضاع را سامان میدهد؛ به شکلی که در طول داستان میبینیم که اریک به فکر چاره میافتد و برای دوستانش که در طول روز در همهجای خانه اتراق کرده بودند فکر بکری میکند.
تصویرگری کتاب خانهای پر از فیل بسیار زیبا و مناسب گروه سنی مخاطب است. در این داستان متن و تصویر نه تنها مکمّلند که در اکثر صفحهها، تصویرگری بر متن غلبه دارد. در صفحات ابتدایی کتاب، دوستی اریک و فیلها با جملههایی کوتاه و ساده بیان میشود و این تصویرگر است که این جملههای کوتاه خبری را حیات بخشیده و عینی میکند.
«یک فیل در اتاق نشیمن بود.» این تمام متن صفحهی 8 کتاب است که با تصویر فیلی که تمام فضای اتاق نشیمن را پر کرده همراه شده، بهشکلی که تمام آنچه در اتاق است از آباژور گرفته تا مبل، میز با عکس یادگاری و گلدان روی آن، فرش، مدادرنگیها، نقاشی اریک و خودش، همه و همه پشت فیل قرار گرفتهاند.
کتاب خانهای پر از فیل با این جمله آغاز میشود: «درخانهی اریک فیلهای زیادی زندگی میکردند.»
در تصویر روبهروی این جمله، مخاطب اریک را میبیند که روی کاناپه نشسته، کتابی در دست دارد با تصویر و نقاشیای از فیلهای خیلی بزرگ که ابعادشان شباهتی به فیلهای دنیای واقعی ندارد. جدای از قصه همین تصویرگری هوشمندانه است که به مخاطب میگوید که با یک ماجرای خیالی سروکار دارد.
در کتاب خانهای پر از فیل مادرشخصیتی چندان محوری نیست، برای همین مخاطب هیچوقت تصویر کاملی از او را نمیبیند. همیشه فقط چند انگشت که دستگیرهی در را گرفتهاند (صفحهی 14) و یا دستی که دارد در را فشار میدهد تا مادر بتواند داخل اتاق شلوغ اریک شود (صفحه 20)، تصویر مادر را نمایندگی میکنند.
شمایلی که انگار دارد از چشم بچهای به سنوسال اریک روایت میشود. به علاوه مهارت خوب تصویرگر در نمایش احساسات در چهرهی فیلها و اریک مثالزدنی است: آنجایی که شادند یا ناامید و در جایی که وحشت و ترس مثل بختک روی صورتشان افتاده است.
ضربهی پایانی داستان کتاب خانهای پر از فیل باز هم با تصویر است که زده میشود. در آخرین صفحه اریک را میبینیم با کارتنی کوچک در دست که بیشک، خانهی فیلهاست. او میرود و صفحهی مقابلش تصویر خاکستری کمرنگ و مبهمی از یک عالمه فیل است که روی خیالی بودن دوستان اریک به خوبی تأکید میکند.
کتاب خانهای پر از فیل متنی کوتاه، منسجم و تصاویری فوقالعاده غنی دارد که میتواند هم برای بچهها و هم برای والدینشان جذاب باشد. بزرگسالان میتوانند کودک را در هنگام خواندن کتاب خانهای پر از فیل بهخوبی همراهی کنند. آنها میتوانند با بلندخوانی کتاب و نشان دادن تصاویر به فرزندشان، او را از این ظرایف هنری و ادبی آگاه کرده و باعث رشد دید بصری و هنری کودکان شوند.