زن، شعرِ پرقافیهی تاریخ
رمان به سبک «چند آوایی» نوشته شده و متشکل از سه شخصیت محوری است: شخصیت مرکزی اول، خاله لیدیا که پیش از شکلگیری گیلیاد یک قاضی بوده و بعدها از عوامل رژیم میشود؛ و دو دختر حوان به نامهای آگنس و نیکل که یکی از بازماندگان کودکان دوران پیش از گیلیاد است و دیگری بعد از این دوران زاده شده اما با هم اشتراکاتی دارند. این رمان ده سپتامبر ۲۰۱۹ به بازار عرضه شد و پیش از انتشار رسمی کاندیدای جایزه بوکر شده بود. در طول فقط ۱۳ ماه، ۱۳ ترجمهی فارسی از این آخرین اثر مارگارت آتوود به بازار آمده است که از آن بین ترجمهی سهیل سمی در انتشارات ثالث نام کتاب را «شواهد» ترجمه کرده است. در اکثر ترجمههای دیگر نام کتاب به «وصیتها» برگردانده شده است.
رمان به سبک «چند آوایی» نوشته شده و متشکل از سه شخصیت محوری است: شخصیت مرکزی اول، خاله لیدیا که پیش از شکلگیری گیلیاد یک قاضی بوده و بعدها از عوامل رژیم میشود؛ و دو دختر حوان به نامهای آگنس و نیکل که یکی از بازماندگان کودکان دوران پیش از گیلیاد است و دیگری بعد از این دوران زاده شده اما با هم اشتراکاتی دارند. این رمان ده سپتامبر ۲۰۱۹ به بازار عرضه شد و پیش از انتشار رسمی کاندیدای جایزه بوکر شده بود. در طول فقط ۱۳ ماه، ۱۳ ترجمهی فارسی از این آخرین اثر مارگارت آتوود به بازار آمده است که از آن بین ترجمهی سهیل سمی در انتشارات ثالث نام کتاب را «شواهد» ترجمه کرده است. در اکثر ترجمههای دیگر نام کتاب به «وصیتها» برگردانده شده است.
«باور نمیکنی آسمان در حال سقوط است تا زمانیکه تکهای روی سر خودت بیافتد.»
این جمله یکی از اعترافهای خاله لیدیا[۱] از دستنوشتههایش برای مخاطبی ناشناس است که داستان فروپاشی دولت گیلیاد[۲] را در کتاب شواهد[۳] روایت میکند. گیلیاد [گیلعاد] در لغت به معنای تپهی شهادت[۴] و مکان تاریخی در بابل قدیم واقع در اردن امروزی است. مارگات آتوود (متولد ۱۳۳۹) نویسنده و شاعر و نقدنویس و مدرس نامدار کانادایی با برداشتی آزاد از واقعیت تاریخی این اتفاق، محل جغرافیایی داستان را با شش ایالت آمریکای شمالی جایگزین کرده که پس از کودتای نظامی فرماندههای گروه مذهبی پسران جیکوب[۵] دچار فروپاشی سیاسی و اقتصادی شده و این نظامیان با تحریف انجیل و اِعمال قوانین خشکهمقدس دوران سیاه و کابوسآبادی[۶] را برای دختران و زنان ساکن گیلیاد رقم میزنند.
رمان به سبک «چند آوایی» نوشته شده و متشکل از سه شخصیت محوری است: شخصیت مرکزی اول، خاله لیدیا است که پیش از شکلگیری گیلیاد یک زن مطلقه و قاضی پنجاهواندی ساله بوده، با شروع حکومت خودکامه پس از تحمل هفتهها زندان گروهی و انفرادی از پس شکنجههای سخت برمیآید و خود یکی از افراد کلیدی رژیم میشود تا مسئولیت تربیت نسل جدید ندیمههایی که روزگاری از زنان تحصیلکرده و مادران موفق آمریکای پیش از کودتا بودهاند، را به عهده بگیرد. خاله لیدیا در این دستنوشتهها که بعدها به صورت وصایا در آردیو هال هالوگراف[۷] – صومعهای برای تربیت ندیمگان و خادمان مذهبی- به چاپ میرسد، از دلایل خود و رژیم از اعمال چنین رفتارهای غیرعادلانه و ظالمانهای بر علیه زنان پردهبرداری میکند. همزمان با اعترافهای خاله لیدیا، دو دختر جوان به نامهای آگنس جِمیما[۸] و نیکل[۹] هرکدام داستان زندگی خودشان را در گیلیاد از زاویهی دیگری روایت میکنند. آگنس از بازماندگان کودکان پیش از کودتاست که در سه سالگی از مادرش جدا شده و تحت سرپرستی خانوادهی فرماندهی مهمی از گیلیاد بزرگ شده تا به مرحلهی بلوغ و ازدواج رسیده، نیکل یکی از کودکان متولد شده در دوران حکومت گیلیاد است که توسط حزب زیرزمینی میدی[۱۰] در دوران نوزادی از گیلیاد خارج شده و تحت سرپرستی زوج پناهندهای با هویت جعلی دیزی[۱۱] در کانادا بزرگ شده است. آنچه این دو زن جوان را به هم وصل میکند داشتن مادری مشترک است که پیش از تشکیل حکومت گیلیاد زنی موفق و خوشبخت بوده و پس از شکلگیری رژیم خودکامه به ندیمهای به نام آفرد[۱۲] تغییر هویت داده است. آفرد شخصیت اصلی رمان سرگذشت ندیمه[۱۳]، جلد اول این مجموعه است که در سبک رمانهای پادآرمانشهری طبقهبندی شده است. وی در تاریکی زیرزمینی نحوهی شکلگیری گیلیاد و داستان تلخ زندگی خود را روی نواری ضبط میکند. این ندیمهها برای حفظ بقای نسل فرماندارهای گیلیاد، هر سال از خانهای به خانهای دیگر منتقل میشدند و مورد تجاوز قرار میگرفتند تا طبق تعالیم انجیل تحریف شده به ایفای وظیفهی زنانگی خود –تولیدنسل- بپردازند. پانزده سال بعد داستان گیلیادیان با جزئیات بیشتری و چشماندازی از فروپاشی رژیم از زبان خاله لیدیا، آگنس و نیکل در جلد دوم این مجموعه روایت میشود و کوس رسوایی دولت دیکتاتور گیلیاد به گوش جهانیان میرسد که سرآغاز فروپاشی رژیم میشود.
آنچه رمان چندآوایی شواهد را برندهی جایزهی مشترک بوکر سال ۲۰۱۹ همراه با رمان دختر، زن، دیگری[۱۴]میکند، تجسم امید و آزادی در اوج ظلم و ناعدالتیهاست که با قلم درخشان و تصویرسازیهای بدیع نویسندهی کانادایی در سطرسطر کتاب به چشم میخورد. مارگارت آتوود هشتاد ساله که پیشتر برندهی جایزهی بوکر در سال ۲۰۰۰ برای کتاب آدمکش کور[۱۵] شده، با پنج بار کاندیداتوری این جایزهی مهم ادبی رکورددار است و با چاپ بیش از پنجاه رمان و داستان و ناداستان و مجموعهی داستان کوتاه و شعر یکی از تاثیرگذارترین و شناختهشدهترین نویسندهها و شاعرها و نقدنویس و مدرس زن معاصر به شمار میرود. درونمایهی رمان دو جلدی سرگذشت ندیمه و شواهد مانند بیشتر رمانهای آتوود منشا تاریخی و برگرفته از درونمایهی بحران هویت، مذهب و اسطوره و قدرتمندی سیاسی دارد و نویسنده با الهام از یک واقعیت تاریخی[۱۶] دست به خلق شخصیتها و موقعیتهایی زده است که نه تنها در جهان داستان امکان حضور پیدا کردهاند که در واقعیت بازتاب مظلومیت زنانی هستند که در سراسر دنیا زیر سلطهی رژیمهای دیکتاتورمابانه و حکومتهایی که تأویل مذهبی میکنند، برای رسیدن به آزادی و حقوق مساوی میجنگند. بسیاری از منتقدین معتقدند که این اثر دو جلدی، یکی از شاهکارهای آتوود است و در ادبیات زنان و مبارزه برای حقوق مساوی به جایگاه ویژهای دست پیدا کرده است.
خاله لیدیا در آخرین جملات وصیتنامهاش قضاوت را به عهدهی خواننده میگذارد و امیدوار است که خوانندهاش زنی قوی و محکم باشد و هرگز تسلیم ظلم و زورگویی رژیمهای خودکامه نشود بهخاطر حقیقت ماندگاری که «تاریخ خودش را تکرار نمیکند، بلکه شعرهای همقافیه میسراید.»
پینوشت: سرگذشت ندیمه در ایران با ترجمهی سهیل سُمی در انتشارات ققنوس تا کنون یازده بار تجدید چاپ شده است و اخیرا نشر ثالث ترجمه جلد دوم را از همین مترجم با نام «شواهد» به بازار کتاب ایران ارائه داده است. گرچه پیش از این، چند ترجمه با کیفیتهای متفاوت از این کتاب از ناشرهای مختلف هم به بازار ایران راه یافته است. همچنین فیلم سینمایی اقتباسی به کارگردانی دنیل ویلسون[۱۷]در سال ۱۹۸۵ بازتابهای بسیاری در جامعهی سینمایی داشت. در سالهای اخیر هم سریال تلویزیونی به نام سرگذشت ندیمه (۲۰۱۷ به تهیهکنندگی بوریس مولر[۱۸]) با برداشتی آزاد از درونمایهی این اثر با بازی درخشان الیزابت موس[۱۹] و آن دوود[۲۰] محبوبیت چشمگیری بین مخاطبین پیدا کرده و فصل چهارم آن قرار است در پاییز ۲۰۲۰ به بازار جهانی ارائه شود.
[۱] Aunt Lydia
[۲] Gilead
[۳] The Testaments (2019)
[۴] Hill of Testamony
[۵] Sons of Jacob
[۶] Dystopia
[۷] The Ardua Hall Holograph
[۸] Agnes Jemima
[۹] Nicole
[۱۰] Mayday
[۱۱] Daisy
[۱۲] Offered
[۱۳] The Handmaid’s Tale (1985)
[۱۴] Girl, Woman, Other )2019) – Bernardine Evaristo نویسنده انگلیسی –
[۱۵] The Blind Assassin (2000)
[۱۶] تاریخشناسان آثاروشواهدی در دست دارند که چنین حکومتی در سرزمین اردن در نزدیکی خاورمیانه وجود داشته است و دستنوشتههای واقعی و دیگر نشانههایی از ندیمهها و خادمها موجود است که نویسنده ازبعضی آنها در کتاب استفاده کرده است.
[۱۷] Daniel Wilson
[۱۸] Bruce Miller
[۱۹] Elisabeth Moss
[۲۰] Ann Dowd