آن سوی دیوار

18آبان سالروز فرو ریختن دیوار برلین است. 34 سال پیش وقتی دیوار برلین در 9 نوامبر 1989 فرو ریخت دیگر معلوم بود بلوک دارد شرق نفس‌های آخر را می‌کشد و این بلوک غرب است که فاتح جنگ سردی است که نزدیک به نیم‌قرن بخش عمده‌ای از کره زمین را به دو اردوگاه متخاصم تقسیم کرده بود.

اسلاونکا دراکولیچ نویسنده و روزنامه‌نگار اهل یوگوسلاوی آن موقع زن جاافتاده‌ی چهل ساله‌ای بود که مثل بسیاری از اهالی اروپای شرقی با ذوق و شوق فراوان تخریب دیوار را نظاره می‌کرد و مشتاق رهایی بود؛ امری که به نظر می‌رسید با برداشتن سد‌ِ نظام‌های سیاسی کمونیستی/سوسیالیستی در دسترس قرار گرفته است. سوی غربی دیوار در عین سرمستی از پیروزی کنجکاو‌ِ دانستن بیشتر از سوی دیگر دیوار بود. اسلاونکا با این‌که در بلوک شرق به دنیا آمده بود و تمام عمرش تا آن روز را همان‌جا زندگی کرده بود اما شانس این را داشت که اهل غربی‌ترین کشور بلوک شرق، یوگوسلاوی بوده باشد.

یوگوسلاوی تحت حاکمیت تیتو خیلی زود رهبری شوروی بر بلوک شرق را به چالش کشید و تن به آن نداد. سرریز‌ِ این جنگِ قدرتِ سیاسی-ایدئولوژیک‌ِ مابین حکمرانان در جامعه‌ی یوگوسلاوی باعث شد که مردمِ آن‌جا نسخه‌ی رقیق‌تری از سوسیالیسم بلوک شرقی را تجربه کنند؛ پذیرش مالکیت خصوصی در بعضی از حوزه‌های اقتصادی، اجازه‌ی رفت و آمد به کشورهای بلوک غرب و اجازه‌ی ورودِ هر چند محدود کالاهای مصرفی غربی باعث شده بود که اهالی یوگوسلاوی خیلی بیشتر از سایر اهالی اروپای شرقی با آن سوی دیوار آشنا باشند.

مجموع این شرایط محیطی و البته احتمالاً برخی ویژگی‌های فردی این امکان را به دراکولیچ داد که روایت‌گر شرق برای خوانندگان کنجکاو غربی باشد و برایشان از زیست‌ِ آن سوی دیوار بگوید.

کتاب راهنمای بازدید از موزه‌ی کمونیسم تلاشی است به همین منظور؛ روایت‌هایی است از هشت کشور اروپای شرقی که از زبان حیوانات نوشته شده است.

موفق‌ترین کتاب دراکولیچ در این زمینه  اما کتاب کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم است.کتاب مجموعه جستاری است درباره‌ی اروپای شرقی. ایده‌ی اولیه‌ی دراکولیچ برای نوشتن جستارها،درخشان است؛ تصویر‌ِ زیستن تحت لوای حکومت‌های بلوک شرق از خلال تجربه‌های روزمره‌‌ی زنان.

بعد از فروپاشی کامل بلوک شرق خیلی زود مشخص شد حل مسائل به راحتی و فوریتی که مردمان دو سوی دیوار می‌پنداشتند، نیست. کتاب کافه اروپا تلاشی است برای مواجهه با همین واقعیت. مجموعه جستارهایی که به معضلاتِ اروپای سابقاٌ دوپاره برای اتحاد می‌پردازد و راویِ عدم آمادگی دو سوی دیوار برلین برای آن است.

برای اهالی یوگسلاوی و از جمله دراکولیچ فروپاشی بلوک شرق به جنگ‌های بالکان انجامید، جنگ‌هایی که همراه با تلفات انسانی وحشتناک در نهایت باعث فروپاشی یوگوسلاوی شد. دراکولیچ در بالکان اکسپرس در قالب جستارهای متفاوت به سراغ این جنگ‌ها رفت و سعی کرد رابطه‌ی نظام سیاسی، فروپاشی آن و جنگ را شرح دهد.

دراکولیچ در کتاب انگار آن‌جا نیستم در قالب داستان به سراغ قربانیان جنگ رفت و سعی کرد تراژدی را فارغ از تحلیل‌های خشک سیاسی و اجتماعی جلوی چشم خوانندگانش بگذارد.

آخرین کتاب دراکولیچ دیدار دوباره در کافه اروپا در سال 2021 منتشر شد. عنوان کتاب ارجاع مستقیمی دارد به کتاب کافه اروپا و مجموعه جستارهایی است درباره‌ی اتحادیه اروپا. 32 سال بعد از فرو ریختن دیوار برلین اوضاع اروپا چگونه است؟ 25 سال پس از چاپ کافه اروپا آیا پیشرفتی در روابط شرق و غرب قاره‌ی سبز اتفاق افتاده؟ آیا دو سوی دیوار توانسته‌اند بر معضلات سال‌های اولیه بعد از فروپاشی فائق شوند؟ پاسخ دراکولیچ منفی است.از نگاه او نه تنها کشورهای اروپای شرقی به راه غربی‌ها نرفته‌اند بلکه توانسته‌اند بر سیاست‌های اروپای غربی هم تأثیر بگذارند، تأثیری که خوشایندِ دراکولیچ نیست.

آخرین ارزیابی دراکولیچ از وضعیت اروپا یادآور عنوان یکی از جستارهایش در کتاب کافه اروپا است. هنوز پای در گل مانده‌ایم.