بدون خواندن کتاب‌های ترجمه‌شده، تنها به بخش کوچکی از ادبیات [و همچنین دانش] جهانی دسترسی داریم. این مساله حتی برای فرهنگ‌های غالب امروز و زبان انگلیسی که به زبان واسطه در تمام دنیا تبدیل شده هم مصداق دارد. تنها بخش کوچکی از ادبیات دنیا این شانس را داشته که به زبان انگلیسی راه پیدا کند. اما کدام کتاب در دنیا این شانس را داشته که بیشتر از هر کتاب دیگری به زبان‌های دیگر ترجمه شود؟ 

جواب ساده است: «شازده کوچولو». این اثر ماندگار اگزوپری که توانسته بین کودکان و بزرگسالان (به‌خصوص بین بزرگسالان) و مخاطب عام و خاص به یک نسبت محبوبیت داشته باشد. کتابی که به 380 زبان مختلف در دنیا ترجمه شده است.

بعد از آن «ماجراهای پینوکیو»ست نوشته‌ی کارلو کولودی. این یکی هم داستانی است هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان (به‌خصوص کودکان) و رفته رفته به بخشی از فرهنگ جهانی تبدیل شده است. ماجراهای پینوکیو هم به بیش از 300 زبان مختلف ترجمه شده. هردوی این‌ها داستان‌های کلاسیک و کودکانه هستند که دهه‌ها از نوشته شدن آن‌ها می‌گذرد.

از قضا در میان کتاب‌های بریتانیایی هم آن کتابی که بیشترین ترجمه از آن صورت گرفته هم یک کتاب سوررئال است که در ظاهر برای کودکان نوشته شده. «آلیس در سرزمین عجایب» نوشته لوییس کارول که با منطق دنیای آن که شبیه خواب‌هاست آشناییم. اما اگر مجموعه کتاب‌های هری پاتر را یک کتاب درنظر می‌گرفتیم عنوان سوم به آن‌ها می‌رسید.

شاید تعجب کنید اما در میان کتاب‌های آمریکایی بیشترین ترجمه به زبان‌های گوناگون سهم کتابی شده که نه برای کودکان نوشته شده و نه حتی در حوزه ادبیات است. «راه‌های شادمانی» نوشته رون هوبارد به 112 زبان دیگر ترجمه شده و کتاب خودیاری هم نیست. «راه‌های شادمانی» مربوط به کلیسای ساینتولوژی است و کتاب شامل 21 درس این فرقه مسیحی در دهه هشتاد میلادی نوشته شده است.

می‌خواهید بدانید در هر قاره‌ای و هر کشور و هر زبانی چه کتابی بیش از هر کتاب دیگری به زبان‌های مختلف ترجمه شده است؟ خلاصه‌ای از آن‌ها را آورده‌ایم:

اروپا:

انگلستان: «آلیس در سرزمین عجایب» نوشته لوییس کارول – 175 زبان

فرانسه: «شازده کوچولو» آنتوان دوسنت اگزوپری – 380 زبان

آلمان: «عطر: داستان یک قاتل» پاتریک سوسکیند – 49 زبان

ایتالیا: «ماجراهای پینوکیو» کارلو کولودی – +300 زبان

روسیه: «جنگ و صلح» اثر لف تولستوی – +49 زبان

یونان: «مصائب یونانی» اثر نیکوس کازانتزاکیس – 16 زبان

اسپانیا: «دن کیشوت اهل لا مانش» اثر میگل د سروانتس – +140 زبان

سوئد: «پی‌پی جوراب بلند» از آسترید لیندگرن – +70 زبان

لهستان: «کجا می‌روی» نوشته‌ی هنریک آدام الکساندر پیوس سنکیویچ – +59 زبان

اوکراین: «وصیت‌نامه» مجموعه اشعار تاراس شوچنکو – +150 زبان

آلبانی: «ژنرال ارتش مرده» نوشته‌ی اسماعیل کاداره – +45 زبان

دانمارک: «قصه‌های پریان اندرسن» قصه‌های هانس کریستین اندرسن – 160 زبان

هلند: «خاطرات یک دختر جوان» دفترچه خاطرات آن فرانک – 70 زبان

چک: «سرباز خوب» نوشته‌ی یاروسلاو هاشک – +58 زبان

ایرلند: «پسری در پیژامه راه‌راه» از جان بوین – 47 زبان

پرتغال: «بالتازار و بلیموندا» اثر ژوزه ساراماگو – +13 زبان

ترکیه: «نام من سرخ»  نوشته‌ی اورهان پاموک – +60 زبان

بلاروس: «جنگ چهره زنانه ندارد: یک تاریخ شفاهی از زنان» از سوتلانا الکسیویچ – +15 زبان

آذربایجان: «خمسه نظامی گنجوی» – +10 زبان

آسیا:

از قاره آسیا موراکامی بیشتر از هر نویسنده دیگری آثارش به زبان‌های دیگر ترجمه شده است. او در کشور خودش البته نویسندگان مشهور دیگری چون کوبو آبه و یوکیو میشیما و یاسوناری کاواباتا را هم دیده است و البته موراکامی از فرهنگ‌های غیرژاپنی هم تاثیرات زیادی گرفته است. اما برخلاف تصور اولیه، از چین و کره و هندوستان اسم‌هایی می‌بینید که شاید انتظارش را نداشتید.

چین: «داستان واقعی ای‌اچ‌کیو» لو ژون – +14 زبان

هندوستان: «اتوبیوگرافی یک مرتاض» نوشته‌ی پاراماهانسا – +50 زبان

ژاپن: «جنگل نروژی» هاروکی موراکامی – +50 زبان

ایران: «بوف کور» اثر صادق هدایت – +8 زبان

کره‌جنوبی: «اشک‌های روح من» نوشته‌ی کیم هیون هوئی – +8 زبان

پاکستان: اشعار احمد فیض – +7 زبان

افغانستان: «هزار خورشید تابان» نوشته‌ی خالد حسینی – +37 زبان

لبنان: «من شهرزاد را کشتم: اعترافات یک زن عرب عصبانی» نوشته‌ی جومانا حداد – +7 زبان

قاره آمریکا:

ایالات متحده آمریکا – «راه‌های شادمانی» هوبارد – +112 زبان

مکزیک: «پدرو پارامو» نوشته خوان رولفو – +35 زبان

کانادا: «آن شرلی» لوسی مونتگومری – +36 زبان

برزیل: «کیمیاگر» پائولو کوئیلو – +80 زبان

آرژانتین: «الف» داستان کوتاهی از خورخه لوییس بورخس – 25 زبان

کلمبیا: «صدسال تنهایی» اثر گابریل گارسیا مارکز – +49 زبان

پرو: «خانه سبز» از ماریو بارگاس یوسا – +19 زبان

شیلی: «2666» از روبرتو بولانو – +28 زبان

اروگوئه: «دشت‌های باز آمریکای لاتین» نوشته ادواردو گالیانو – 12 زبان

قاره آفریقا:

مصر: «زنان در نقطه صفر» از نوال السعداوی

مراکش: «پدر به من بگو نژادپرستی یعنی چه؟» از طاهر بن جلون

نیجریه: «همه چیز فرو می‌پاشد» اثر چینوآ آچبه – 

آفریقای جنوبی: «هابیت» از جی‌آر‌آرتالکین

کامرون: «پسر خانه» فردیناند اویوبو

کتاب‌هایی که در بالا دیدید، خلاصه‌ای بودند از لیستی که نمونه‌ی کامل آن را در اینجا می‌توانید ببینید. اگر حوصله بیشتر داشتید به این لیست مراجعه کنید. در پایان لازم است ذکر شود که ادبیات آمارپذیر نیست. شاید بهترین کتاب دنیا، کتابی باشد که به یکی دو زبان بیشتر ترجمه نشده. شاید منتقدی سلیقه‌ای متفاوت با آوازه‌ی رایج داشته باشد. اما خب فراموش نکنیم که گذر زمان بهترین داور است. و گذر زمان و داوری عمومی بوده که به این کتاب‌ها قدر و قیمتی داده است. پس نه مقهور باشیم، نه بیش از اندازه مغرور!

پی‌نوشت: در متن اصلی مقاله (که لینک آن در بالا پیوست شده) جمهوری آذربایجان بین کشورهای اروپایی و جمهوری ارمنستان بین کشورهای آسیایی طبقه‌بندی شده است. جهت حفظ امانت در ترجمه، ما هم از همین روال پیروی کردیم. درمورد کتاب خمسه نظامی (که در این مقاله به عنوان بیشترین کتاب ترجمه‌شده جمهوری آذربایجان معرفی شده است) و در یک نگاه کلی، ملیتِ نویسندگان و ادیبان دنیای گذشته بحث فراوان است. ن

گاه کنیم به مورد مولانا جلال‌الدین محمد بلخی. بلخ در افغانستان امروز واقع شده، او در قونیه ترکیه زندگی کرده و از دنیا رفته و امروز طریقت‌های صوفیانه پیرو او در این کشور به حیات خود ادامه می‌دهند اما مولانا در گستره فرهنگ ایرانی شاعری کرده و در ترکیه امروز ترجمه شعرهای او را می‌خوانند. چنان چه در جمهوری آذربایجان هم اشعار نظامی را ابتدا باید ترجمه کنند. مرزهای امروز را به سختی می‌توان به دنیای قدیم تسری داد. مولانا و نظامی و سایر بزرگان ادبیات فارسی از مفاخر فرهنگی ما هستند.

کتاب‌های مورد علاقه مترجمان در جهان