روح پراگ می‌توانست یک خودزندگی‌نامه از نویسنده‌ای باشد که در کشوری دیکتاتوری زندگی کرده است اما این کتاب متفاوت و ویژه‌تر از آن است. کودکی که دوران کودکی‌اش در آشویتس زندگی کرده، به نوشتن علاقمند و نویسنده شده و حالا درباره شهرش می‌نویسد.

«ایوان کلیما» برای علاقمندان ادبیات چک نامی آشناست. او برای نوشتن‌زا گذشته و حال و حتی روایت کردن از شهری که دیگر آن درهم‌آیختگی سه فرهنگ را در خود ندارد، به سراغ یادداشت روزنامه‌نویسی رفته است. همان سبکی که در میان خوانندگان چک پر طرفدار است و سبب شد تا نوشته‌های واتسلاو هاول و لودویک واتسولیک و… خوانده شود. هرچند بیشتر یادداشت‌های کتاب درطی سه سال قبل از انتشار آن نوشته شده اما مقالاتی از سالیان گذشته حتی ۱۵ سال قبل نیز در آن به چشم می‌خورد. مقالاتی که در آشویتس نوشته شده بودند.

کتاب در سال ۱۹۹۴ منتشر شده و پنج دهه از تاریخ چکسلواکی، از آغاز جنگ جهانی دوم و اشغال توسط نازی‌ها تا انقلابی که به پس زدن کمونیست منجر شد را در۵ فصل دربرمی‌گیرد. بخش اول شامل متونی است که بیش‌تر جنبه شخصی و زندگینامه‌ای دارند، از تولدش، آغاز جنگ، کودکی و زندگی در اردوگاه و در آرزوی آزادی بودن و…. شامل: یک دوران کودکی غیرمعمولی، چگونه شروع کردم، ادبیات و حافظه، روح پراگ و محاسن غیرمنتظره سرکوب.

بخش دوم دربرگیرنده یادداشت‌های روزنامه‌ای است مانند فقر زبان، پایان تمدن، نمک – گرانبهاتر از طلا، ‌امید، قهرمانان عصر ما، دستورالعمل خوشبختی، تاملی درباره زباله، گفت‌وگو با روزنامه‌نگار‌ها (مصاحبه‌ای با فیلیپ راث) و صداقت.

بخش سوم دربرگیرنده مقالات سیاسی‌تر کلیما است و عناوینی هم چون آدم‌های قدرتمند و آدم‌های بی‌قدرت، فرهنگ علیه توتالیتاریسم و شروع و پایان توتالیتاریسم را در بر می‌گیرد.

در فصل چهارم نویسنده با توجه به جایگاهش در حیطه ادبیات، دو تفسیر کلی را درباره مشکلاتی که بر سر راه ادبیات در دوران مدرن وجود دارد تبیین و بررسی کرده است که با دو عنوان درباره ادبیات مذهب سکولار و سنت ما و محدودیت رشد در این فصل آورده شده است. یک نقد و بررسی مفصل درباره کافکا نیز در قسمت پایانی کتاب عنوان با «شمشیر‌ها پیش می‌آیند؛ فرانتس کافکا و منابع الهامش» قرار دارد.
ترجمه این کتاب را «خشایار دیهیمی» انجام داده است.

درباره نویسنده

ایوان کلیما، در ۱۴ سپتامبر ۱۹۳۱ به دنیا آمد و کودکی‌اش را « ترزیناشتات » گذراند. همان طور که در کتاب نوشته ۸ ساله بود که جنگ شروع شد و او خیلی زود فهمید که جنگ بی‌واسطه به زندگی و مرگ او ربط خواهد داشت.

زندگی در کشوری تحت اشغال و با حکومتی دیکتاتورانه شرایط را برای او و دیگر هموطن‌هایش سخت کرد. او به نوشتن رو آورد چرا که به او قدرت می‌داد تا به زمان‌ها و مکان‌هایی که در زندگی واقعی در دسترس نیست سفر کند. او سال‌ها امکان نوشتن نداشت و چاپ آثارش ممنوع شد. در کشور و در کنار مردمش زندگی کرد که بنایش بی‌صداقتی با مردم و تحمل کردن هر جرم و جنایتی به عنوان رفتار روزمره و معمول بود.

در کشوری که با ادعای سوسیالیستی بودن همه احساس می‌کردند که کلاه سرشان رفته است و بنابراین فکر می‌کنند که حق دارند سر دیگران کلاه بگذارند. او امکان خروج از کشور را هم نداشت، خودش هم چندان علاقه‌ای به رفتن نداشت.

در سال ۱۹۶۹ به مدت یک سال در دانشگاه میشیگان تدریس کرد و دوباره به کشورش بازگشت. اما آثارش تا ۲۰ سال بعد فقط در خارج کشور امکان انتشار داشت. در انتظار تاریکی در انتظار روشنایی، عشق اول من، قاضی، اسکلت زیر فرش و… از آثار پرطرفدار «ایوان کلیما» در ایران هستند.

بریده کتاب روح پراگ

* شهر‌های بسیاری را دیده‌ام و کلیسا‌ها، موزه‌ها، باغ‌ها، و قصر‌های بسیار. این دیدار‌ها ملغمه غریبی از احساسات و تأثرات در من برجای گذاشته است، و علی‌الخصوص این احساس شک را که در کجا باید منتظر دیدن چه چیزی باشم. احساس شک حاصل خاطرات بد نیست؛ احساس شک حاصل این است که به‌ندرت وقت آن را پیدا می‌کنم که رابطه‌ای با این شهر‌ها برقرار کنم. هر شهری مثل یک آدم است: اگر رابطه اصیلی با آن برقرار نکنیم، فقط نامی بر جای می‌ماند، یک شکل و صورت بیرونی که خیلی زود از حافظه و خاطره‌مان می‌رود و رنگ می‌بازد.

برای برقرار کردن چنین رابطه‌ای، باید بتوانیم شهر را با دقت ببینیم و شخصیت خاص و استثنایی آن را دریابیم، آن «من» شهر، روح شهر، هویت آن، و شرایط زندگی آن که در طول زمان و در عرض مکان آن پدید آمده است. پراگ شهری رازآلود و پرهیجان است که با حال و هوایش، با مخلوط غریب سه فرهنگش الهام‌بخش خلاقیت افراد بسیاری شده است. سه فرهنگی که چندین دهه، یا حتی قرن‌ها در این شهر در کنار هم می‌زیسته‌اند.

* در جامعه‌ای که پُر است از تخصص‌های درجه یک در تک‌تک موضوعات که در عین حال در بقیه موضوعات تخصصی ندارند، سیاست -یا هر موضوعی که می‌توان به بحث غیرتخصصی در آن پرداخت- صرفاً یک بحث لفظی مشترک همگانی است. و بنابراین می‌توان در چنین جوامعی منتظر بود که ستاره‌های سینما درباره سبک زندگی حرف بزنند، یا فوتبالیست‌ها بلندبلند با خودشان درباره امور مربوط به جامعه سخن بگویند، و خواننده‌ها درباره مسائل مربوط به جنگ و صلح بالای منبر بروند.