داستان‌های شاهنامه

عنوان ساده و سرراست کتاب شاید جذاب نباشد یا تکراری به نظر بیاید، اما حواستان باشد که وقتی چاپ اولش منتشر شد، نه‌فقط خبری از عنوان‌های مشابه نبود بلکه نویسنده‌های اغلب آن کتاب‌ها هم هنوز به دنیا نیامده بودند. داستان‌های شاهنامه، بعد از 66 سال و با وجود بسیاری بازنویسی‌ها از قصه‌های شاهنامه‌ی فردوسی برای کودکان و نوجوانان که در این سال‌ها به بازار آمده، هنوز از بهترین نمونه‌های این نوع کتاب‌هاست: مختصر و مفید، با زبان سالم و نثری، در عین سادگی، محکم و استوار و به‌دور از ابتذال.

داستان‌های شاهنامه، که معلوم نیست در چاپ‌های جدیدش چرا اسم نویسنده در صفحه‌های عنوان و شناسنامه‌ هست ولی روی جلدش نیست، شامل بازنویسی هفت داستان از جذاب‌ترین و مشهورترین داستان‌های شاهنامه به‌قلم دکتر احسان یارشاطر (1299 – 1397) است، دانشمندی که با خدمات کم‌نظیرش به فرهنگ و ادبیات این سرزمین نیاز به معرفی ندارد.

چاپ اول داستان‌های شاهنامه در سال 1335 با شمارگان 2000 نسخه منتشر شد که با توجه به جمعیت و درصد باسوادان آن زمان عددی حیرت‌آور است. در کمتر از 2 سال هم به چاپ دوم رسید، درحالی‌که چاپ دهمش در سال 1393 (باز در 2000 نسخه) درآمده و 7 سال بعد به چاپ یازدهم رسیده است.

یارشاطر، در مقدمه‌ی بسیار کوتاهش، اطلاعات مفیدی درباره‌ی تاریخ ایران، زندگی و زمانه‌ی فردوسی، شاهنامه و درآمیختگیِ حقیقت و افسانه در این کتاب عرضه کرده و حتی، برای نمونه، به شباهت‌ها و تفاوت‌های چند داستان در شاهنامه و اوستا هم اشاره کرده است. پس از آن، داستا‌ن‌‌های «جشن سده»، «کاوه‌ی آهنگر»، «ایرج»، «خونخواهی منوچهر»، «سام و سیمرغ»،‌ «زال و رودابه» و «رستم و سهراب» را به نثری ساده و گیرا بازنویسی کرده،‌ چنان ساده که به‌رغم تغییرات طبیعی زبان فارسی در این شصت ـ هفتاد سال هنوز خواندنش دشوار نیست.

داستان‌هایی که یارشاطر برای بازنویسی برگزیده، هم از لحاظ تنوع حال‌وهوا و هم پیام‌های نهفته در دل هر داستان، نمودار ذوق و هوشمندی اوست. در گزارش داستان‌ها هم به متن شاهنامه پایبند بوده و چیزی از خودش به آن‌ها اضافه نکرده.

گاهی، به‌مناسبت، نثر خود را به‌ چند بیت از شاهنامه آراسته و برخی از کلمه‌های کلیدی و پرتکرار شاهنامه را هم که آشنایی با آن‌ها برای خواننده ضروری است در پانوشت‌ها معنی کرده، البته تعداد این کلمه‌ها آن‌قدر کم است که از گیرایی نثر او نمی‌کاهد. اولین چاپ‌های کتاب پُر بود از نقاشی‌های رنگی و سیاه‌سفید، اما در چاپ‌های اخیر، که با حروف‌نگاری جدید منتشر می‌شود، فقط یک تصویر برای هر داستان آورده‌اند.

بخشی از مقدمه‌ی کتاب

«در نوشتن داستان‌های شاهنامه به نثر، چندانکه ممکن بود از شیوه‌ی بیان فردوسی پیروی کردم و کوشیدم تا طنین سخن فردوسی را در این داستان‌ها نگاه دارم. لغات و تشبیهات و تعبیرات عموماً همان‌هاست که فردوسی به کار برده است. در تنظیم مطالب داستان نیز از تصرف خودداری کردم. اما آنچه را مکرر بود نیاوردم و در کوتاهی سخن کوشیدم و از دشواری کلام نیز پرهیز جستم. امیدوارم که برخورداری از این داستان‌ها بی‌یاری پدر و مادر و معلم برای دانش‌آموزان و جوانان مفید باشد.»

نویسنده معرفی: کامران فرهادی