عبارت «کتاب تصویری» را ممکن است بارها شنیده باشید اما به تفاوت آن با کتاب مصور فکر نکرده باشید. کتاب تصویری در واقع به کتابی گفته می‌شود که در آن تصویر فقط برای تزیین و زیبایی متن به کار نرفته بلکه نقش مهم‌تری دارد.

در حقیقت در یک کتاب تصویری متن و تصویر به یک اندازه سهم دارند و با هم داستان را پیش می‌برند، تا جایی که ممکن است در برخی صفحات هیچ متنی وجود نداشته باشد یا فقط به گفتن یک کلمه یا یک جمله‌ی کوتاه اکتفا شده باشد و خواننده بقیه‌ی ماجرا را از دل تصویر بیرون بکشد. کتاب سنجاب کجا رفته بود؟ یک کتاب تصویری است که توسط انتشارات فنی ایران (کتاب‌های نردبان) منتشر شده است.

این کتاب داستان پسرکی را روایت می‌کند که عادت دارد هر روز بعد از خوردن شیر، بطری آن را از پنجره به بیرون بیندازد و سعی کند در این کار رکورد بزند. پسرکی که در یک محیط غیر شهری و جنگلی زندگی می‌کند و با سنجاب درخت روبه‌روی اتاقش دوست است. اما یک روز ناگهان سنجاب غیبش می‌زند و پسرک هر چه صبر می‌کند، سنجاب برنمی‌گردد. پس شروع می‌کند به خیال‌پردازی که چه اتفاق‌هایی ممکن است برای سنجاب افتاده باشد.

یکی از نقاط قوت و جذابیت‌های این کتاب در تضاد مفهومی تصویر و متن است. درست وقتی پسرک شروع به خیال‌پردازی می‌کند، خواننده با جملاتی مواجه می‌شود مانند: «حتماً رفته برای خودش بازی کند، شاید دوست بهتری پیدا کرده، شاید رفته شهر ماشین‌سواری کند و…» اما آنچه در تصویر می‌بیند، چیز دیگری است که آن روی سکه را نشان می‌دهد. سنجاب که در واقع داخل یکی از بطری‌های شیری که پسرک به جنگل انداخته، گیر کرده است در هر یک از این صفحات با دردسر تازه‌ای روبه‌رو می‌شود.

قل خوردن توی بطری و رفتن به جاهای دور، مواجهه با حیوانات درنده، افتادن داخل رودخانه و… به عبارت دیگر ما با ورق زدن این کتاب از یک طرف با خیالات شیرین و زیبای یک پسربچه روبه‌رو می‌شویم و از یک طرف با حقیقت تلخی درباره‌ی سنجابی که گرفتار آلودگی محیط‌ زیست شده است.

محیط‌ زیست از آن موضوعاتی است که به علت اهمیت فراوان و آسیب‌های روزافزونی که می‌بیند، نیازمند توجه بسیار است و هرچه کتاب و سایر محصولات فرهنگی بیشتری در این حوزه تولید شود، باز هم کمبود آن مخصوصاً برای گروه سنی کودک احساس می‌شود. انتشارات نردبان یکی از ناشرانی است که به طور تخصصی به انتشار کتاب با موضوع محیط‌زیست برای کودکان و نوجوانان می‌پردازد و در این حوزه جشنواره‌ها و جایزه‌هایی نیز برگزار می‌کند.

سنجاب کجا رفته بود؟ یکی از کتاب‌های کارگاه کتاب‌های تصویری سپیدار است که توسط نشر نردبان با موضوع محیط‌ زیست در سال ۱۳۹۶ برگزار شده بود.

سمیرا قیومی نویسنده‌ی این کتاب و محسن دمندان، تصویرگر آن است. تصاویر این کتاب را می‌توان نقطه قوت دیگری برای آن دانست. چرا که در کنار زیبایی بصری، نکات آموزشی فراوانی هم برای مخاطبان خود، یعنی کودکان گروه سنی ب، دارد. همانطور که پیش‌تر گفته شد داستان در فضایی روستایی اتفاق می‌افتد و تصاویر کتاب نکات بسیاری را درباره‌ی زندگی روستایی به مخاطب نشان می‌دهد.

خانه‌هایی با سقف شیروانی که می‌تواند نشان‌دهنده‌ی موقعیت مکانی روستا باشد؛ سرسبزی بیشه‌ها و وجود درختان فراوان بلوط و کاج؛ زمین‌هایی که با تراکتور شخم زده می‌شوند، گوسفندانی مشغول چرا و…

در واقع می‌توان گفت همکاری سمیرا قیومی و محسن دمندان همکاری موفقیت‌آمیزی بوده است که در کنار شکل‌گرفتن یک کتاب پرمحتوا و زیبا، چهار لاک‌پشت پرنده را نیز در سی و دومین فهرست لاک‌پشت پرنده برای این کتاب به ارمغان آورده است.

نکته مثبت دیگری که درباره‌ی این کتاب نباید فراموش کرد، پایان‌بندی آن است. اگرچه در هر یک از صفحات کتاب به طور غیر مستقیم شاهد یک پیام محیط‌زیستی هستیم، در پایان داستان نیز با پیام‌ مهم‌تر و جدی‌تری روبه‌رو می‌شویم. یکی از دوستان پسر کوچولو که از او خواسته بود با هم دزد دریایی بازی کنند، در کنار رودخانه سنجاب‌کوچولو را پیدا می‌کند و خواننده در فریم‌های بعدی تصاویر زیبایی از همکاری این دو دوست در پاک‌سازی محیط ‌زیست می‌بیند که در کنار پیام محیط ‌زیستی می‌تواند نشان‌دهنده‌ی اهمیت دوستی هم باشد.

زندانی برای سنجاب کوچولو