نیمه شب در خشکشویی

در یک کتابفروشی کودک و نوجوان چشمم به چند نمایشنامه‌ی جدید خورد که یکی از آن‌ها مانی و نیمه شب شگفت‌انگیز بود. برایم عجیب به نظر آمد، شاید چون در میان حجم رمان‌ها و داستان‌های کودک و نوجوان ایرانی و خارجی کمتر به چشممان چنین کتاب‌هایی خورده است.

می‌توان گفت ادبیات نمایشی از رمان و داستان کوتاه به طور کلی کمتر طرفدار دارد، حالا اگر مخاطبان ادبیات نمایشی را کودکان و نوجوانان در نظر بگیریم، مخاطبان محدودتر هم می‌شوند. تعداد نمایشنامه‌هایی که سالانه در ایران برای این گروه سنی نوشته می‌شود انگشت‌شمار و با تیراژ پایین و تجدید چاپ محدود است و بخشی از مخاطبان آن مربیان و عوامل هنری تئاتر کودک و نوجوان هستند. زمانی که متن به اجرا درمی‌آید، مخاطبان کودکان و نوجوانان بیشتر به چشم می‌آیند.

این نمایشنامه‌ی کوتاه ماجرای پسر سیزده‌ساله‌ای به نام مانی است که برای دزدی وارد یک مغازه‌ی خشکشویی می‌شود. او با پلیس روبرو می‌شود، بعد از مدتی می‌فهمد چیزی که دیده لباس پلیس بوده است. بعد بقیه‌ی لباس‌ها هم شروع به حرف زدن می‌کنند. لباس آقا جلیل لباس شخصیتی است که خلافکار است و بقیه‌ی لباس‌‌ها به او می‌گویند که صاحب تو به این زودی‌ها نمی‌آید. هر لباس شبیه شخصیت شغل صاحب لباس است، آقای لباس پلیس دوست دارد مانی را دستگیر کند و به همه می‌گوید باید طبق قانون عمل کنند.

لحن حرف زدن لباس آقا جلیل لحن کمی مثل خلافکارهاست و کوچه بازاری صحبت می‌کند. عمو لباس رفتگر معلوم است صاحبش زیاد زحمت کشیده و فرد با انصافی است و خانم معلم دوست دارد به مانی یاد بدهد که برای زندگی‌اش چه کار باید بکند. نویسنده تلاش کرده تا در کوتاه‌ترین شکل گذشته‌ی مانی را به مخاطب نشان بدهد.

مانی در یک شعر کوتاه داستان زندگی‌اش را می‌گوید، اینکه پدرش خلافکار بوده و بارها به زندان می‌رفته است و بار آخر مانی را به دوستش اسی می‌سپرد و اسی هم به مانی راه و روش دزدی را یاد می‌دهد. مانی برای اینکه بدون سرپناه نماند، مجبور است دزدی کند.

اگر اجرای این نمایشنامه را روی صحنه تجسم کنیم، تماشای شخصیت‌هایی که دست و پا و کله و بدن ندارند و فقط لباس هستند برای گروه سنی کودک و احتمالا نوجوان جذاب خواهد بود. در بعضی از بخش‌ها همراه شدن دیالوگ‌ها با شعر و گاهی حرکات موزون لباس‌ها می‌تواند برای مخاطبان سرگرم‌کننده باشد.

نویسنده به سراغ مساله‌ی اجتماعی بزهکاری کودکان و نوجوانان رفته که ممکن است کمتر به آن توجه شود و سعی کرده یک بعدی به داستان نگاه نکند. ریتم نمایشنامه تند و گفت‌وگوها کوتاه است و هر شخصیت در گفت‌وگوها لحن خاص خودش را دارد که باعث تنوع در داستان شده است. اما اگر بخواهیم یک نقطه ضعف آن را بگوییم، آموزش مستقیم و نصیحت‌گونه و حتی شعاری لباس‌ها به مانی است. در جایی از نمایشنامه سه لباس با هم می‌خوانند:

گفتن دروغ بگو تو/ بگو هرگز بگو نه/ گفتن که بی‌اجازه/ چیزی بردار بگو نه/ گفتن درسو ولش کن/ با اطمینان بگو نه/ گفتن کار زحمت داره/ بی‌خیالش بگو نه

این شکل مستقیم از بُعد هنری اثر کم می‌کند، شاید بتوان گفت تاثیر آن در ناخودآگاه کودکان کمتر از شکل غیر مستقیم باشد و خلاقیت کمتری در آن به کار رفته است. کودکان و نوجوانان از رفتار خانواده الگوبرداری می‌کنند و دوست ندارند بزرگترها با گفتن «این کار را بکن، آن کار را نکن» آن‌ها را از انجام کار زشتی بازدارند و لابد گوش بسیاری از آن‌ها از شنیدن نصیحت پر شده است.

در بخشی از گفت‌وگوها دلیل لباس‌ها برای دزدی نکردن قانون، شرافت و به زندان نیفتدادن مثل پدر مانی است، اما آیا این دلیل‌ها برای قانع کردن یک کودک که دزدی نکند و یا دزد بودن کار بدی است، کفایت می‌کند؟

در انتهای نمایشنامه شخصیت‌ها به مانی پیشنهاد می‌کنند که به جای دزدی می‌تواند پیش آقا ناصر کار کند، دادن راه حل شاید از دلیل آوردن بیشتر به داستان این #نمایشنامهنمایشنامه،پی‌یِس یا تئاترنوشت به متن قابل نمایشی گفته می‌شود که در تئاتر یا صحنه‌ای نمایش‌محور اجرا می‌شود. نمایشنامه‌ها با این که شامل حرکات و جزئیات صحنه هستند. اما در قالب گفتگو بین شخصیت‌ها نیز نوشته می‌‌شوند.  کمک کرده است.

در صورتی که مخاطب را همسن و سال مانی در نظر بگیریم، شعری که بالاتر بخشی از آن را خواندیم کودکانه است و مناسب نوجوانان نیست. می‌توان گفت بقیه‌ی شعرها برای هر دو گروه سنی مناسب است، مثل جایی که مانی می‌خواند: اسم من مانی گربه/ حرفامو گوش کن یه خرده/ تو دلم کلی حرفه/ رو قلبم شده فشرده/ منم آرزو داشتم، مثل شماها باشم/ تو خونه‌ی گرم و نرم/ بی‌غم دنیا باشم … .

نویسنده‌ی مانی و نیمه‌شب شگفت‌انگیز شاهد الفت است. الفت نویسنده‌ی باسابقه‌ی کودک و نوجوان، نویسندگی را با نگارش متن مجموعه‌های تلویزیونی کودک و نوجوان آغاز کرده و با نگارش فیلمنامه برای انیمیشن‌های تلویزیونی ادامه داده است. او متولد ۱۳۵۴ در شیراز است. نویسندگی را از ده سالگی در مرکز آفرینش‌های ادبی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان آغاز کرده و همزمان با پذیرفته شدن در رشته نمایش دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی، به نویسندگی حرفه‌ای در صدا و سیما پرداخته است.

برخی نوشته‌های او برای تلویزیون فیتیله، گوگوجی، همیشه بهار و بچه‌ها بیایید تماشا از گروه کودک و نوجوان شبکه دو انیمیشن جنگل دوستی برای شبکه‌ی پویا است. مانی و نیمه‌شب شگفت‌انگیز نمایشنامه‌ی برای شرکت در بخش نمایش‌های کودک و نوجوان چهارمین جشنواره تئاتر شهر منتخب شده است.