صحبت کردن با کودکان درباره‌ی موضوعاتی مانند مرگ، جنگ، بیماری، بلایای طبیعی و… که اصطلاحاً بار منفی دارند، کار چندان ساده‌ای نیست و نیاز به دانش نسبی روانشناسی، درنظر گرفتن زمان و موقعیت و توجه به ویژگی‌های فردی هر کودک دارد. به همین دلیل شاید خواندن داستان‌هایی با موضوعات فوق، پیشنهاد بهتری باشد و کار را برای والدین و مربیان راحت‌تر کند و تأثیر بیشتری هم بر کودکان بگذارد.

با توجه به وضعیت کنونی دنیای ما و پخش شدن روزانه‌ی خبرهای خشونت‌آمیز درباره‌ی جنگ از رسانه‌های مختلف، در این یادداشت از میان کتاب‌های تصویری زیادی که با این موضوع روانه‌ی بازار شده است، چند کتاب با موضوع صلح و دوری از جنگ‌طلبی برای کودکان معرفی می‌کنیم.

شب به‌خیر فرمانده

کتاب تصویری شب به‌خیر فرمانده به نویسندگی احمد اکبرپور نخست در سال ۱۳۸۳ توسط واحد انتشارات یونیسف با تصویرگری مرتضی زاهدی و بار دیگر در سال ۱۳۹۴ با تصویرگری نرگس محمدی توسط انتشارات افق منتشر شد. اکبرپور در این کتاب به طور موازی دو موضوع را تحت پوشش قرار داده است: کودکانی با معلولیت جسمی و جنگ. شخصیت اصلی داستان کودکی است که مادرش را در یک بمباران جنگی از دست داده و خودش هم از پای مصنوعی استفاده می‌کند. تمام بازی‌های او جنگی است.

در بازی‌های کودکانه‌اش قصد جنگ با دشمن فرضی، کشتن نیروهای دشمن و گرفتن انتقام مادرش را دارد، اما در یکی از همین بازی‌ها با کودکی از جبهه‌ی دشمن روبه‌رو می‌شود که مانند خودش یک پایش را از دست داده و با عصا حرکت می‌کند. این دو کودک که در واقع در طول بازی حکم دو فرمانده را دارند، وارد رابطه‌ی نسبتاً دوستانه‌ای می‌شوند. به طوری که شخصیت اصلی داستان پای مصنوعی‌اش را به فرمانده‌ی دیگر قرض می‌دهد و ناگهان موضوع از جنگ و خشونت به ایجاد یک رابطه‌ی دوستانه سوق پیدا می‌کند.

کودکان با خواندن این داستان با مفهوم صلح و دوستی از دید دو کودک هم‌سن و سال خودشان آشنا می‌شوند. این کتاب تاکنون جوایز بسیاری از جمله دیپلم نمایشگاه تصویرگری کتاب‌های کودکان بولونیا را دریافت کرده و در فهرست بین‌المللی کتاب‌های مناسب برای کودکان با نیازهای ویژه نیز قرار گرفته است.

تیلی و تانک

تیلی و تانک کتابی تصویری به نویسندگی و تصویرگری جی فلک است که مهرنوش پارسانژاد ان را ترجمه کرده و کتاب چِ (واحد کودک و نوجوان انتشارات چشمه) منتشرش کرده است.

در این کتاب تیلی، فیل آبی کوچولو، بعد از دیدن تانکی که مثل خودش خرطوم و دم دارد، فکر می‌کند یک دوست پیدا کرده اما تانک سبز رنگ از دیدن تیلی احساس خطر می‌کند و خیال می‌کند حتماً این موجود آبی‌رنگ تانک دشمن است و قصد آسیب زدن به او را دارد. تیلی سعی می‌کند به تانک نزدیک شود اما تانک هر بار با شلیک صدای «بومب!» او را می‌ترساند و از خودش دور می‌کند. سرانجام فیل کوچولو برای تانک گل می‌برد و تانک بعد از این‌که می‌بیند موجود آبی به جای اسلحه با گل به سمت او آمده، با خودش فکر می‌کند شاید او دشمن نباشد.

این تلاش تیلی برای دوستی نشان می‌دهد مهربانی به صورت مداوم می‌تواند بر جنگ و دشمنی هم غلبه کند. در واقع این کتاب به ساده‌ترین شکل ممکن با داستانی روان و تصاویری غیر پیچیده، موضوع صلح و جنگ‌طلب نبودن را برای مخاطبان خود شرح می‌دهد؛ به طوری‌که فهم آن حتی برای خردسالان نیز میسر شود.

اژدهای بدجنسی که چشم‌هایش استیگمات بود/ نبود

این کتاب یکی از آثار تازه‌منتشر شده‌ی کتاب‌های پرنده‌ی آبی (واحد کودک و نوجوان انتشارات علمی و فرهنگی) است که همراه با پانزده کتاب دیگر تحت عنوان کتاب‌های صلح و دوستی به چاپ رسیده است. اژدهای بدجنسی که چشم‌هایش آستیگمات بود/ نبود را فریدون عموزاده خلیلی نوشته و غزاله بیگدلو تصویرگری کرده است. داستان درباره‌ی اژدهایی به نام ژدوکاست که گوش‌هایش سنگین است و چشم‌هایش هم آستیگمات.

پدر و مادر ژدوکا از اینکه او مانند بقیه‌ی اژدهاها بدجنسی نمی‌کند، ناراحتند و تصمیم می‌گیرند یک هفته به او مهلت بدهند تا ثابت کند یک اژدهای واقعی است. برادرش آکودژ را هم مسئول نظارت بر کارهای ژدوکا می‌کنند. ژدوکا راه می‌افتد و نخست به خانه‌ی خرس‌هایی می‌رسد که مادرشان از شدت سرما مریض شده است. مخاطب در ظاهر می‌بیند که او از دهانش آتش بیرون داده تا آنجا را آتش بزند، اما در واقع خانه‌ی خرس‌ها گرم می‌شود و حال مادرشان رو به بهبودی می‌رود.

در چند جای دیگر هم بدجنسی‌هایی می‌کند که شاید در واقع بدجنسی نباشد. مثلاً جنگل میمون‌ها را خنک می‌کند، سنگ‌های جلوی غار غول‌ها را می‌شکند، سفینه‌ی شازده کوچولو را روشن می‌کند، آب‌های یک رودخانه‌ی طغیان کرده را خشک می‌کند و در نهایت بعد از یک هفته به خانه برمی‌گردد.

حالا این سؤال پیش می‌آید که او واقعاً بدجنسی کرده یا چشم‌های آستیگماتش باعث شده این کارها را عوضی انجام بدهد؟ اگرچه این کتاب به طور مستقیم به موضوع جنگ از نوع انسانی مرتبط نیست، صلح‌طلبی را به کودکان آموزش می‌دهد و به این اشاره دارد که وقتی کسی به طور ذاتی جنگ‌افروز نیست، حتی اگر مجبور به این کار شود، راهی برای دور زدن جنگ پیدا می‌کند و همان‌طور که در کتاب هم مشاهده می‌کنیم، چنین فرد مهربان و صلح‌طلبی به مراتب بیشتر از افراد جنگجو، دوست‌داشتنی است.

شش مرد

کتاب شش مرد را دیوید مک‌کی نوشته و تصویرگری کرده و پیام ابراهیمی آن را به فارسی برگردانده است. این کتاب توسط کتاب طوطی (واحد کودک و نوجوان انتشارات فاطمی) منتشر شده است. در این کتاب نویسنده داستان شش مرد را تعریف می‌کند که دنیا را می‌گردند تا جایی پیدا کنند که در آن با آرامش به زندگی‌شان ادامه بدهند. اما این آرامش طولی نمی‌کشد. آن‌ها روز به روز ثروتمندتر می‌شوند و تصمیم ‌گیرند به زمین‌های اطراف حمله کنند، برای خودشان سرباز و ارتش راه بیندازند و املاکشان را گسترش بدهند.

همین اتفاق برای مردان سرزمین‌های آن طرف رودخانه هم می‌افتد و چیزی نمی‌گذرد که جنگ‌های بزرگی شکل می‌گیرد. جنگ‌هایی که همه را به نابودی می‌کشاند. در واقع دیوید مک‌کی به ساده‌ترین شکل ممکن و تنها با استفاده از شش مرد و تصاویر خطی سیاه و سفید، ماهیت وجودی جنگ، علل شکل‌گیری جنگ‌های مختلف و پیامدهای آن برای مردم عادی را به نمایش می‌گذارد. این کتاب با همه‌ی کوچکی و سادگی‌اش حرف‌های مهمی برای زدن دارد و به همین دلیل است که آن را کتاب مناسبی برای ۳ تا ۱۰۰ ساله‌ها می‌دانند.

داستان جنگ و صلح برای کودکان