ممکن است در آغاز سفر شما حرفی برای گفتن نداشته باشید، اما سفر در پایان از شما یک نویسنده می‌سازد. (ابن بطوطه)

سفر تنهایی؛ من ساکن سفرم …

سَفَر کلمه‌‎ای با ریشه عربی با معنی‎‌های مختلف که به طور اهم عبارتند از: جابه‌جایی، رحلت، سیاحت، کوچ، مسافرت، مهاجرت، نقل مکان و در زبان فارسی؛ رهنوردی، رهسپاری و نورد است.

امروزه سبک‌‎های سفری مختلفی در جهان وجود دارد. از سفرهای تنهایی رفتن تا سفرهای دسته‌جمعی، با تور به سفر رفتن یا بدون تورهای سفری و … می‌‎توان تنها به سفر رفت و از شرکت‌های گردشگری بهره برد. در مقابل می‌‎توان گروهی، خانوادگی و …با /بدون کمک راهنما و شرکت‌های مرتبط به سفر رفت.

طراحی سفر بدون کمک شرکت‌های گردشگری هم عالمی دارد. طراحی چه برای سفر تنهایی و چه برای سفرهای گروهی، نیازمند توانایی‌های مختلف به‌خصوص دانش زبان، پذیرش مسئولیت بالا و صرف زمان بیشتر و البته آمادگی برای مواجه با چالش‌های مختلف و گاه طاقت‌فرساست.

سفرهای تنهایی زیادی را تجربه کردم ولی هر کدام به نوعی سفر تنهایی کاملی حساب نمی‌شد. یکی ماموریت کاری بود و شرکت کارهای گرفتن ویزا، اقامت و … را انجام داده بود و در بقیه سفرها برای اقامت مهمان دوست، آشنا و یا فامیل بودم. 

تا این که تیر ماه 1395، به همسرم حکم ماموریت ورزشی برای صعود به قله البروس داده شد. همان‌موقع، جرقه هم‌زمان در سفر بودن با همسر و در یک کشور در ذهنم زده شد. با شرکت هماهنگ‌کننده سفرشان تماس گرفتم و تقاضای خدمات ویزا، پرواز و اقامت برای سن‌پترزبورگ، مسکو و …را دادم.

بعد از یک هفته پیگیری متوجه شدم که قرار است این‎بار همه مراحل سفر را خودم به تنهایی انجام بدهم. گروه سفرشان مردانه بود و خیلی مایل نبودند که حتی فقط در پرواز هم‎سفر باشیم.

به سایت‌‎های پیشنهادی جناب اینترنت lonely planet و trip advisor مراجعه کردم و انواع پروازها، اقامت‎‌ها و جاهای دیدنی و فهرست بایدها و نبایدهای یک سفر ده‌روزه را تهیه کردم. و این‌طور بود که یکی از به یاد ماندنی‌‎ترین سفر زندگی‌‎ام رقم خورد.

از شروع رسمی سفر یعنی پرواز از تهران اولین چالش شروع شد. شرکت آئروفلوت که یکی از قدیمی‌ترین خطوط هوایی جهان است با تاخیری یک‌ساعته باعث از دست دادن پرواز بعدی در این سفرم شد و کلی ماجراهای هیجان‌انگیز و شیرین دیگر برایم رقم خورد.

علی‌رغم این که هم‎پای همیشگی سفرم بسیار همراه است ولی یک راحتی و سبک‎بالی مخصوصی را در این سفر تجربه کردم. کی؟ کجا؟ و چی؟ فقط و فقط به خودم بستگی داشت. شاید هم خستگی ناشی از برنامه‌‎ریزی سفرهای گروهی در بازه‌ی زمانی طولانی دلیل این سبک‌باری بود. به هر حال، هر باری که با ذوق داستان این اولین سفر تنهایی را برای دوستان و اطرافیان تعریف می‌‎کنم، بیشتر شنونده‌ها با تعجب بسیار نگاهم می‌کنند و گویا درک این موضوع برای‎شان سخت است. اما جزئیات سفر بماند برای نوشته‌ای دیگر.

در این مجموعه‌مقاله، موضوع سفر تنهایی از دیدگاه افراد باتجربه و گردشگر مختلف داخلی و خارجی از نیم‌قرن پیش بررسی می‌‎شود.   

کتاب صحرا، کوهستان، دریا نوشته سو لدر راوی رویدادهای بسیار جذاب و مهیج سه زن در سه جغرافیای پرخطر و متفاوت جهان؛ صحرا، کوهستان و دریاست.‌ روایتی الهام‌بخش از سفر تنهایی رابین دیویدسون، آرلن بلوم و نائومی جیمز و ذهنیت، شجاعت و قدرت چالش‌پذیری آن‎هاست.

نیم‌قرن پیش، شرایط جهان بسیار متفاوت بود. ارتباط‎‌‌های مجازی وجود نداشت و دانش و آگاهی از محیط‌های پرخطر هم به نسبت کمتر بود. در لینک زیر نوشته‌ای بر کتاب را می‌خوانید.

سفر تنهایی، زنان و جغرافیای پرخطر اولین بار کتاب صحرا، کوهستان، دریا نوشته سو لدر را به عنوان مطالعه جانبی تقویت زبان انگلیسی خواندم. متن کتاب زبان اصلی و رویدادها بسیار جذاب و مهیج بودند. بعدها به عنوان مرجع سفرنامه‌ خارجی و الهام‌بخش سفرتنهایی بارها کتاب را خواندم. کتاب شامل سفرنامه‌هایی در مورد سه زن در سه جغرافیای پرخطر و متفاوت جهان؛ صحرا، کوهستان و دریاست.‌ نوشته‌ها داستان خیالی نیستند بلکه قصه ماجراها و شخصیت‌های واقعی هستند که در ادامه جداگانه به هر ماجرا نگاه کوتاهی می‌شود.

رابین دیویدسون یکی از زنان موثر در حوزه سفر، به خصوص سفر تنهایی و ثبت سفر به درون تنهایی است. او که در دهه سوم زندگی تجربه سفر نه‌ماهه و تنها در صحرای مرکزی استرالیا را دارد، از تاثیرات سفر تنهایی و ارتباط آن با همه‌گیری کرونا می‌گوید.

دیویدسون سفرهای تنهایی زیادی را طراحی و اجرا کرده ‎است. فیلم سینمایی با عنوان tracks درباره سفر نه‌ماهه او در سال 2013 تولید شد که دیدنش کمی از حس و حال سفر تنهایی را منتقل می‌‎کند. در ادامه ترجمه متن مصاحبه او با مجله تایمز را می‎‌خوانید.

بابک شمشیری، روانشناس، استادتمام فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه شیراز که خود یک گردشگر با تجربه و مربی ورزشی است، از نقش و جایگاه سفر در تاریخ تکامل انسان و تمدن‌های انسانی می‌گوید.

او معتقد است سفر از مهمترین عوامل و علل رشد و توسعه فردی و اجتماعی انسان و جوامع است. از منظر جامعه‌شناسی و همچنین روان‌شناسی، عوامل متعددی برای تبیین تکامل انسان و شکل‌گیری تمدن‌ها در نظر گرفته می‌شوند. عواملی همچون نیاز، تعامل و ارتباط، خرد و تفکر انسان، خلاقیت و توانایی ابزارسازی.

در این میان، سفر، پدیده‌ای است که به همه این عوامل گره خورده است. با شکل‌گیری تمدن‌ها در تاریخ جوامع بشری، سفر از شکل جمعی به سمت خردتر حتی شکل کاملا انفرادی آن تحول پیدا کرده است. به طوری که در تاریخ چندصدسال پیش به این طرف شاهد شکل‌گیری و گسترش سفرهای کاملا انفرادی بوده‌ایم.

امروزه از سفرهایی که افراد به صورت فردی آغاز کرده و در طول سفر با گروه‌های مختلف و یا افراد دیگر همسفر می‌شده‌اند تا برسد به سفرهایی که کاملا به شکل تنهایی صورت می‌گیرند بسیار می‌خوانیم و می‌شنویم. برای خواندن مقاله کامل به لینک زیر مراجعه کنید.

کارکرد سفر تنهایی اصولا نقش و جایگاه سفر در تاریخ تکامل انسان و تمدن‌های انسانی، آنچنان پررنگ است که مرا متقاعد می‌سازد آن را یکی از مهمترین عوامل و علل رشد و توسعه فردی و اجتماعی انسان و جوامع قلمداد کنم. از منظر جامعه‌شناسی و همچنین روان‌شناسی، عوامل متعددی برای تبیین تکامل انسان و شکل‌گیری تمدن‌ها در نظر گرفته می‌شوند. عواملی همچون نیاز، تعامل و ارتباط، خرد و تفکر انسان، خلاقیت و توانایی ابزارسازی. در این میان، سفر، پدیده‌ای است که به همه این عوامل گره خورده است.

در سفری به منطقه حفاظت‌شده جنگلی در ارتفاعات، فرصتی پیدا شد تا به طور اتفاقی با مسلم ایران‌‎نژاد، نویسنده و عکاس کتاب 200 روز آشنا شوم. آن‎جا از نزدیک شاهد تجربه سفر تنهایی‌اش در جنگل انبوه و تاریک در نیمه‌شب بودم و همسفری تصادفی منجر به آشنایی بیشتر و مصاحبه‌ای با او شد.

ایران‌‎نژاد علاوه بر اجرای سفرهای گروهی و تورهای آشنایی با موسیقی نواحی، تجربه سفرهای تنهایی به بخشی از سیبری، منطقه قفقاز، آسیای میانه، کوه‌های مریخی بلوچستان و منطقه‌های بکر جنگلی را دارد.

طوری از سختی‌ها صحبت می‌کند که گویا از سفرهای تفریحی می‌گوید! درنگ در سفر برایش جایگاه مهمی دارد و برای نزدیک شدن به خود، سفرهای تنهایی را خارج از منطقه امن ترتیب می‌دهد. او مصاحبه شنیدنی هم با رادیو ماجرا در مورد بخش مغولستان انجام داده.

در لینک زیر قصه آشنایی با او و گفت‌وگوی کوتاهی را می‌خوانید.

سفر در فرهنگ عمومی در زمینه‌های‌ مختلف کاربرد متفاوتی دارد.

در عرفان توجه قلب سالک به سوی مقصود را سَفَر می‌خوانند. این امر یکی از ارکان تصوف است که اهمیت و آداب خاصی دارد. در این سفر، مسافر: قلب سالک، مقصدِ سفر: نزدیک شدن به حضرت حق، راهنمای سفر: شیخِ سالک، و مرکبِ سفر: بدن سالک است.

سِفر واژه‌ای عبری است، که به معنی کتاب است و اشاره به اَسفار خمسه یا پنج کتاب تورات -عهد قدیم- دارد و این پنج‎گانه عبارت‌اند از: سفر پیدایش، سفر خروج، سفر لاویان، سفر اعداد، سفر تثنیه و همگی از آفرینش خلقت و مهاجرت این قوم و آداب مرتبط می‌‎گویند. در بیشتر لغت‎‎نامه‌ها مانند دهخدا، عمید، معین … درباره‎ این موضوع نوشته شده است.

در ادبیات ایران، کتابی به نام سفر از محمود دولت آبادی اولین‌بار در سال 1347 منتشر شد.

در مقابل در ادبیات جهان، کتاب مشهور سفر قهرمان در سال 1949 از جوزف کمبل آمریکایی از نظریه‌هایی در مورد سفر قهرمانی سخن می‌گوید. جوزف جان کمبل نویسنده اسطوره‌‎شناسی است که در مورد کهن‌الگوی‌ قهرمانی می‌‎گوید که در بیشتر اسطوره‎‌های جهان مشترک است. کمبل آن را تک اسطوره یا اسطوره مشترک می‌نامد.

این الگوی مشهور به‌خصوص در ادبیات نمایشی که همان سفر قهرمانی است دارای هفده مرحله است که در ذیل سه مرحله کلی “جدایی”، “تشرف” و “بازگشت” جای می‌گیرند. 

در مرحله‌ی جدایی، قهرمان از دنیای عادی به دنیای ناشناخته‌ها سفر می‌کند، مرحله‌ی تشرف، شرح ماجراهای او در دنیای ناشناخته‌ است و بالاخره در مرحله بازگشت، او دوباره به دنیای عادی برمی‌‎گردد. در این مورد فیلمی هم تحت عنوان The Hero’s Journey در سال 1987 ساخته شد. 

البته بیشتر اسطوره‌ها تمام این مراحل را دارا نیستند و بعضی فقط روی یکی از این مراحل تمرکز دارند. بعد از انتشار این کتاب، نظریه‌های کمبل مورد استقبال طیف گسترده‌‎ای از نویسندگان مدرن قرار گرفت و بر علوم مختلف و هنر تاثیر گذاشت. جمله معروف او “به دنبال سعادت خود باش” -Follow your bliss- است.

فیلم‌هایی چون جنگ ستارگان، ماتریکس و… متاثر از این تفکرند. کمبل خود متاثر از بزرگانی چون کارل یونگ، توماس مان، رابینسون جفرز، پابلو پیکاسو، نیچه و جیمز جویس بود.

در موسیقی آلبومی با نام سفر از نصرالله معین در سال 1366 انتشار یافت که برای بسیاری از ایرانیان تداعی‌گر خاطرات بسیاری است. 

همچنین آلبوم سفر از گروه آبا که در سال 2021 منتشر شد، شروع دوباره‌ای بود برای این گروه که پس از چهل سال فعالیت هنری خود را از سر بگیرند و در صدر فهرست پرفروش‌ها بایستند.

در سینما پنج فیلم با نام سفر از سال 1967 تا 2021 در کشورهای آمریکا، ایتالیا، هند و نروژ ساخته شد. بهرام بیضایی نیز فیلم کوتاهی دارد با همین عنوان که در سال 1351 آن را ساخت. این فیلم در همان سال برنده‌ی جایزه مخصوص مجسمه طلائی از فستیوال بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان و همچنین برنده‌ی جوایز بهترین فیلم کوتاه از جشنوارهٔ بین‌المللیِ فیلمِ مسکو و شیکاگو شد. 

در پایان این پرونده، بار دیگر همسفر می‌شویم با مسلم ایران‌نژاد و سیر و سیاحتی می‌کنیم در عکس‌هایی که در سفرهایش از او به ثبت رسیده. 

سفر به روایت تصویر مسلم ایران‌نژاد، نویسنده و عکاس کتاب «۲۰۰ روز» است، کتابی درباره سفر تنهایی‌‌اش به منطقه سیبری. او کوهنورد و دوچرخه‌سوار و علاقمند به سفرهای تنهایی به مناطق بکر است.

#سفر