قدم‌های کوچک کنار فیلسوفان بزرگ

تشویق به کندوکاو در مسائل و پرسش‌گری از اصول اولیه‌ی کتاب‌های فلسفی برای کودک و نوجوان هستند. کمتر در کتاب‌های موسوم به فبک (فلسفه برای کودکان) به تشریح آرا و اندیشه‌های فیلسوفان می‌پردازند و بیشتر این نوع کتاب‌ها به سمت و سوی آموزش تفکر نقادانه می‌روند.

مجموعه‌ی افلاطون‌های کوچک از این دست کتاب‌هاست که با آرا و اندیشه فیلسوفان به‌صورت مستقیم سعی در آموزش تفکر نقادانه دارد. کتا‌ب‌های «مرگ سقراط» و «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» را که دو جلد از این مجموعه هستند کتاب چ (واحد کودک و نوجوان نشر چشمه) منتشر کرده است. در این کتاب‌ها اندیشه‌ها و آرای فیلسوفان با زبانی روان و در قالب داستان برای آموزش تفکر نقادانه روایت شده است. «مرگ سقراط» و «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» روایت متفاوتی در بیان اندیشه‌ی فیلسوف مدنظرشان دارند.

ما در «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» با دو هانا مواجهیم؛ یکی هانای پیر و دیگری هانای جوان. هانای پیر در حال نوشتن کتاب تقریباً ناتمام حیات ذهنش با خود کودکش روبه‌رو می‌شود. او با هانای جوان به تماشاخانه‌ی کوچک شهر نیویورک می‌روند و داستان در گذر از ارسطو و آگورای یونانی و روبه‌رو شدن با گرگ جهان شکل می‌گیرد.

آن‌ها یک نمایش ترسناک درباره‌ی شهری می‌بینند که یک گرگ شرور با عروسک‌های کوکی‌اش بازیگران آن هستند؛ سیاهی و شرارتی که در جهان ما در حال وقوع است؛ اما حتی در سیاه‌ترین لحظات وقتی به نظر می‌رسد شر غالب است، می‌توان اوضاع را برعکس کرد و نکته‌ی اصلی داستان در همین است؛ آیا می‌توان همین روند را درباره‌ی «تئاتر» دنیای واقعی نیز گفت که در آن افراد واقعی دور هم جمع می‌شوند تا تغییر ایجاد کنند؟

در «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» ما جایی به‌صورت واضح درباره‌ی اندیشه‌های سیاسی و فلسفی آرنت نمی‌خوانیم اما کلیتی که می‌دهد نشان‌دهنده‌ی نگاه اصلی آرنت به تجربه‌ی سیاسی و استقلال آن در تفکر است. مثلاً در قسمتی که هانای کوچک با هانای پیر به دادگاهی می‌رسند که مرد اداری به‌خاطر تبعیت بی‌چون‌وچرایش محاکمه می‌شود ما با این اندیشه‌ی آرنت مواجهیم که کنش‌ها و رفتارهای عمومی انسان‌هاست که آزادی و اختیار انسان را درون خود دارد. آرنت پیر رو به مرد اداری می‌گوید:

«… تو اطاعت کردی، ولی اطاعت سیاسی مثل اطاعت دانش‌آموزان از مقررات مدرسه نیست. در سیاست حمایت کردن و اطاعت کردن کاملا مثل هم است، تو از او حمایت کردی.»

و نتیجه‌گیری هانای جوان جمع‌بندی مناسبی است که می‌گوید: «پس تو باید صحنه‌ی امور بشر را ترک کنی.» راهی برای قابل زیست‌کردن این سیاره برای بشریت. کتاب در کل ایده و اندیشه‌های جالبی برای فکر کردن به کودکان می‌دهد. هرچند به‌نظر می‌رسد به خاطر سمبلیک بودن داستان (مثل حضور روباه، گرگ، آدم‌های اداری، عروسک‌های کوکی، ارسطو و…) درک و فهم کامل داستان بدون راهنما را کمی سخت می‌کند.

یکی از جذابیت‌های «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» تصویرگری‌های همراه با داستان آن است. مفاهیمی که در داستان، شاید، با روایت صرف قابل درک نباشند با تصویرها خیلی ملموس‌تر شده‌اند. مخصوصاً نقشی که روباه در داستان بازی می‌کند با تصویر لانه‌ی زیرزمینی‌اش بسیار عیان می‌شود.

کتاب «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» را ماریون مولر کُلار که دکترای الهیات دارد نوشته و کلمانس پُله که جوایز بسیاری در تصویرگری کودک و نوجوان گرفته، تصویرگری کرده است.

اما کتاب بعدی «مرگ سقراط» همان‌طور که از نامش پیداست روزهای آخر زندگی سقراط را روایت کرده است. آنجا که سقراط مجبور می‌شود جام زهر را بنوشد. کتاب با سؤال معروف از اوراکل پیشگوی معبد دلفی شروع می‌شود: داناترین آدم یونان چه کسی است؟ اوراکل پاسخ می‌دهد: «در یونان و در تمام دنیا، هیچ آدم داناتر از سقراط نیست، زیرا سقراط دوستدار حقیقت است.» همین حرف و پرسش و پاسخ‌های سقراط موجب کینه‌توزی بزرگان آتن می‌شود و از او شکایت می‌کنند و داستان به سمت زندانی شدن سقراط و سخنرانی قبل از مرگ او برای دوستانش می‌رود.

قسمت اعظم داستان در زندان و لحظه‌های آخر مرگ سقراط می‌گذرد و اندیشه‌های سقراط در پرسش و پاسخی که بین او و دوستانش دربرمی‌گیرد به خوبی نمایان است. «مرگ سقراط» به کمک تصویرگری‌های بسیار خوب و زبان طنزی که به کار گرفته است، روایت مرگ سقراط را خواندنی می‌کند.

گفت‌وگوی سقراط با بزرگان آتن و دوستانش در زندان بسیار روان و قابل‌فهم است. اندیشه‌ی سقراط که بر اساس پرسش‌گری و شک درباره‌ی هر چیزی است به خوبی در داستان گنجانده شده و گفت‌وگویی که میان دوستان سقراط و او در می‌گیرد بیانگر اندیشه‌ی سقراط است که می‌گوید: فقط یک چیز را می‌دانم، اینکه چیزی نمی‌دانم.

کتاب «مرگ سقراط» را ژان-پل مُنژن فرانسوی که دکترای فلسفه دارد نوشته و علاوه بر مرگ سقراط کتاب آقای دکارت و شیطان فریب‌کارش از همین مجموعه را هم به رشته تحریر در آورده است. یان لُبقا که واسطه‌ی فرهنگی موزه‌ی تمی اونگرر مرکز بین المللی استراسبورگ است این کتاب را تصویرگری کرده است.

کتاب‌های افلاطون‌های کوچک را انتشارات آلمانی Diaphanes برای کودکان و بزرگسالان کنجکاو و علاقمند به فلسفه طراحی کرده است. این مجموعه زندگی و کارهای فیلسوفان مشهوری چون سقراط، دکارت، مارکس، فروید، ویتگنشتاین، آرنت و… را با تصویرگری‌های جذاب و داستان‌های ساده و اغلب خنده‌دار دربر می‌گیرد. واحد کودک و نوجوان نشر چشمه، کتاب چ تا کنون از این مجموعه‌ «مرگ سقراط» و «تماشاخانه‌ی کوچک هانا آرنت» را ترجمه و روانه‌ی بازار کرده است.

قدم‌های کوچک کنار فیلسوفان بزرگ