خرمگس، تابلوی مبارزه

خرمگس حدود ۱۲۵ سال پیش در ۱۸۹۷ در انگلستان و آمریکا برای اولین بار چاپ شد. داستان «خرمگس» مربوط به فعالیت سیاسی ایتالیایی‌ها در دهه‌های میانه قرن نوزدهم است، دورانی که بعد از حمله ناپلئون، ایتالیا به هشت کشور مجزا تقسیم شد که در اشغال امپراتوری اتریش بودند. در این دوران کلیسای کاتولیک از اتریش به عنوان اشغالگر حمایت کرد. مردم ایتالیا برای ایجاد وفاق ملی و به دست آوردن استقلال، از ۱۸۳۱ تا ۱۸۷۰ به مدت تقریبا ۴۰ سال بر علیه اتریش مبارزه کردند تا در نهایت پیروز شدند و ایتالیای یکپارچه و مستقل شکل گرفت.

خرمگس حوادثی از زندگی قهرمانان این مبارزات را در دوران ۱۳ ساله روایت می‌کند. داستان به سال‌های اول شکل‌گیری سازمان ایتالیای جوان مربوط می‌شود. سازمانی که نقش مهمی در مبارزه مردم ایتالیا تا رسیدن به استقلال کشورشان داشت.

داستان با گفتگوی میان یک کاردینال و پسری بسیار جوان از طبقه بورژوای انگلیسی و در یک مدرسه مذهبی آغاز می‌شود. آرتور به تازگی با جمعیتی انقلابی آشنا شده و درگیری‌های عاطفی نیز پیدا کرده است، او فلسفه می‌خواند و مسحور شخصیت کشیش اقرارنیوش و آموزگارش است. داستان با بیان تجربه خام‌سرانه جوانان تازه پیوسته به جنبش آزادی‌بخش راه می‌افتد و سپس با ضربه‌ای هولناک همه چیز در داستان تغییر می‌کند. 

خرمگس (گدفلای) طی سال‌ها و در کشورهای مختلف الهام‌بخش مبارزان سیاسی شد، خصوصاً در چین و روسیه و آمریکای جنوبی که انقلاب‌های مارکسیستی در آن‌ها رخ داد، با  استقبال بسیار روبرو شد. قهرمان داستان «خرمگس» است که از تمام ویژگی‌های یک مبارز-قهرمان برخوردار است. او هم قلم بُرنده دارد و هم ذکاوت بسیار، روابط فراوان با شبکه‌ای از مبارزان و روحیه دلیر برای درگیر شدن در مبارزات مسلحانه و از همه مهم‌تر ایمان به راهی که انتخاب کرده است.

اما آن‌چه «اتل لیلیان وینیچ» نویسنده کتاب «خرمگس» بر آن تاکید می‌کند و با کمک آن چنین اثر مهمی را خلق کرده، تنها تاکید بر مبارزه و آزادی‌خواهی نیست، بلکه نیروی عشق است که در تمام صفحات رمان خرمگس حضور دارد. عشق به مثابه خالق تمام شگفتی‌هایی که بشر بدون آن قادر به تحمل رنج و سختی و به خطر انداختن زندگانی‌اش نیست.

خانم وینیچ در خلال پرداختن به چهره درخشان یک مبارز ملی، دستگاه عریض و طویل و پرنفوذ کلیسا را به چالش می‌کشد. اتل لیلیان وینیچ طرحی برای این چالش در داستان پیاده می‌کند که سخت تکان‌دهنده و اثرگذار است. این طرح ارزشمند بر اساس تجربیاتی است که طی سال‌های مبارزه‌اش به همراه یک لهستانی تبعیدی و حلقه رفقایش، بر علیه روسیه تزاری به دست آورده است.

او انتقاد شدید از دخالت‌های سیاسی کلیسای کاتولیک را در قالب تعارض پدر و پسری به نمایش می‌گذارد که ارتباط میان آن دو اهمیت این تعارض را بیشتر می‌کند. جنبش ایتالیای جوان تنها به اعضای یک گروه مخفی محدود نمی‌شود، بلکه دهقانان و مرزنشینان را هم درگیر می‌کند، مردم عادی را با وجود جاسوسان بسیار همراه می‌سازد، زندانبان‌ها را همدست خود می‌کند و حتی در سهمگین‌ترین اتفاقات، ماموران معذور را به ستایش از قهرمانی وا می‌دارد.

فارغ از موضوع داستان و مقابله‌ای که میان آرمان‌های آزادی‌بخش و ایدئولوژی کلیسای کاتولیک در می‌گیرد، گفتگوهایی نیز درباره ذات مبارزه و شیوه آن در جای جای این رمان وجود دارد که پس از گذشت بیش از یک قرن همچنان اثرگذار و شنیدنی است. در واقع آنچه این رمان را از زمان و مکان می‌کَند صداقت قهرمان داستان نسبت به زندگی و برقرار شدن ارتباط با داستان به آسانی است.

خرمگس متمرکز بر انسان است، روابط انسانی، عشق میان انسان‌ها، آرمان‌های انسانی و مرگ انسان، با تصاویری بسیار قدرتمند و شخصیت‌هایی عمیق. خرمگس در میان انقلابیون قرن بیستم مانند یک کتاب مقدس مشهور بود. شخصیت محوری جنبش آزادی‌بخش زنی است که نماینده عقلانیت این کارزار و انگیزه‌بخش انقلابیون است.

جما منضبط، شجاع، قابل اعتماد و اثرگذار است و از هر نظر عضوی ارزشمند و قابل احترام برای جنبش به حساب می‌آید. بی‌آنکه فردیت او محوریت داشته باشد، هویتش تنیده در فعالیت‌های سیاسی و آرمان‌های انسانی‌اش است. این موضوع در دیالوگی که میان او و خرمگس در می‌گیرد به وضوح روشن می‌شود، آنجا که بیان می‌دارد: «کوتاه کردن دست حکومت فی نفسه پایان کار نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به پایان کار است و آنچه که ما واقعاً در طلبش هستیم دگرگون ساختن روابط میان انسان‌هاست.»

با وجود آن‌که در دوران مدرنیته متاخر بسیاری از مناسبات انسانی و سیاسی تغییر کرده و آرمان‌ها و تناقضات به شکل دیگری درآمده و جنبش‌های اجتماعی ویژگی‌های متفاوتی دارند، خرمگس به دلیل دارا بودن مفاهیم سیاسی آزادی‌خواهانه، هنوز هم اثری زنده، مهم و خواندنی است. همین طور رابطه میان کلیسا و جنبش آزادی‌بخش، به عنوان نمونه‌ای از تاثیر ایدئولوژی در سیاست قابل توجه است.

خرمگس از جمله کتاب‌هایی است که بارها و در کشورهای مختلف ممنوع اعلام شده است، اما تا زمانی که ندای آزادی‌خواهی شنیده شود این داستان هم‌چنان زنده خواهد بود و مورد اقتباس‌های بسیاری به شکل فیلم، نمایشنامه و موسیقی در سراسر جهان قرار خواهد گرفت.