رمان برنده‌ی جایزه ادبی بوکر 2023، پناهگاه زمان نام دارد. این رمان را نویسنده‌ی بلغارستانی، گئورگی گوسپودینوف نوشته است. کار ترجمه‌اش هم بر عهده‌ی آنجا رودل آمریکایی بود. پناهگاه زمان، در ابتدا در بلغارستان به چاپ رسید. جالب است بدانید که این، نخستین حضور نماینده‌ای از ادبیات بلغارستان در بین نامزدهای جایزه بین‌المللی بوکر نیز بود! پس تا اینجای کار، گوسپودینوف دو رکورد را به نام خود ثبت کرده است. یکی اولین نماینده بلغارستان در بوکر، و دومی، اولین برنده‌ی بلغارستانی بوکر!

نگاهی از نزدیک به پناهگاه زمان، رمان برنده بوکر 2023

پناهگاه زمان، نخستین برنده‌ی بلغارستانی جایزه ادبی بوکر است. اما تیم برنده، یعنی گوسپودینوف و مترجمش، رودل، سابقه‌ی همکاری طولانی و همزمان، موفقی دارند. رودل پیش از این، دومین رمان گوسپودینوف یعنی فیزیک اندوه را هم به زبان انگلیسی ترجمه کرده بود. بد نیست بدانید که این رمان جایزه رمان سال بلغارستان را هم از آن خود کرده است. به جز این، تیم دو نفره‌ی گوسپودینوف – رودل، بر روی بسیاری داستان کوتاه، مقاله و نمایشنامه هم کار کرد‌ه‌اند.

رودل در اوایل امسال مصاحبه‌ای با وب‌سایت جوایز بوکر داشت، در مورد این تیم دو نفره می‌گوید: «همکاری ما همیشه صمیمانه، لذت‌بخش و از نظر فکری، الهام‌بخش بوده است.» در مورد رمان پناهگاه زمان هم اشاره می‌کند که: این اثر، همزمان هم پیچیده است و هم با لطافت هر چه تمام‌تر به قدرت و موضوع از دست دادن حافظه می‌پردازد.

در رمان پناهگاه زمان «کلینیکی برای گذشته» هسته‌ی اصلی داستان را تشکیل می‌‎دهد. در این کلینیک به مبتلایان به آلزایمر اجازه می‌دهند که به گذشته بازگردند و خاطرات محو شده‌شان را مرور کنند. اما کار به جایی می‌رسد که افراد سالم هم به امید فرار از وحشت زندگی مدرن، به کلینیک پناه می‌برند، و این یعنی آغاز حمله‌ای همه‌جانبه از گذشته به زمان حال!

 لیلا سلیمانی، نویسنده و روزنامه‌نگار مراکشی- فرانسوی‌ و رئیس هیئت داوران جایزه بین‌المللی بوکر در ستایش رمان پناهگاه زمان می‌گوید: این رمان درخشان، مملو از کنایه و حتی مالیخولیا است. در عین حال، می‌تواند چشم‌انداز خوبی از سرنوشت کشورهایی مانند بلغارستان را به ما نشان دهد؛ کشورهایی در قلب تضاد ایدئولوژیک بین غرب و کمونیسم!

چرا پناهگاه زمان برنده بوکر 2023 شد؟

لیلا سلیمانی در مورد دلایل برنده شدن رمان پناهگاه زمان در بوکر 2023 سخنان جالبی را ارائه می‌دهد. او می‌گوید برنده‌ی امسال ما، پناهگاه زمان، رمانی درخشان و سرشار از کنایه است. این اثر عمیق تلاش می‌کند که ما را به پاسخی دقیق برای یک پرسش مشخص برساند؛ آن هم اینکه: «وقتی خاطرات ما ناپدید شوند، چه اتفاقی برا ما خواهد افتاد؟»

گئورگی گوسپودینوف توانسته است به طرز شگفت‌انگیزی برخورد بین سرنوشت‌های فردی و جمعی یک ملت را به تصویر بکشد. او با کمک گرفتن از صحنه‌هایی که دلخراش هم هستند، شیوه‌ی تثبیت هویت و روایت‌گری مغز ما را زیر سوال می‌برد.

تقریباً می‌توان ادعا کرد که رمان پناهگاه زمان، به همان اندازه که پویایی ذهن ما را تقویت می‌کند؛ می‌تواند ما را به تامل و سکون هم دعوت نماید.  

از طرف دیگر، بد نیست بدانید که پناهگاه زمان، تنها اثر بین‌المللی گئورگی گوسپودینوف نیست. آثار او به بیش از 25 زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده‌اند. حتی ترجمه‌ی ایتالیایی پناهگاه زمان هم توانست برنده جایزه ادبی Premio Strega Europeo در سال 2022 شود.

واکنش‌های جهانی به برنده شدن پناهگاه زمان در بوکر 2023

این فقط بلغاری‌ها نبودند که با برنده شدن رمان پناهگاه زمان خوشحال شدند. در زمان پخش زنده‌ی اعلام نتایج در رسانه‌های اجتماعی، یک کاربر هندی کامنت گذاشت که: «نویسنده‌ی مورد علاقه‌ام برنده شد؛ تبریک – از هند.» اما فقط این نیست! سارا جسیکا پارکر، بازیگر و کتاب‌شناس آمریکایی هم بلافاصله پس از اعلام نتایج نوشت: همه منتظر بودیم! تبریک می‌گویم!

گاردین هم واکنش متفاوتی به برنده شدن رمان پناهگاه زمان در بوکر 2023 نشان داد. در خبری که گاردین منتشر کرد اشاره شده بود که برای دومین سال متوالی، بوکر به زبانی تعلق می‌گیرد که قبلاً مورد توجه هیئت داوران نبوده است.

فدرال هند هم با اشاره به برنده شدن پناهگاه زمان نوشت: این یک پیشرفت بزرگ برای ادبیات بلغارستان در صحنه‌ی بین‌المللی است.

از طرف دیگر، کمتر از 12 ساعت پس از برنده شدن در بوکر 2023، رمان پناهگاه زمان با جهشی بزرگ به رتبه 5 در چارت Movers and Shakers آمازون رسید. این چارت، مخصوص به کتاب‌هایی است که بیشترین سود را در 24 ساعت داشته‌اند.

گوسپودینوف در مورد پناهگاه زمان چه می‌گوید؟

گئورگی گاسپودینوف که متولد سال 1958 در بلغارستان است، بیش از 12 کتاب شعر، مجموعه داستان کوتاه و مقالات ادبی متعددی را در کارنامه‌ی خود دارد. به علاوه، او اولین رمان گرافیکی تاریخ بلغارستان را هم نوشته است.

گوسپودینوف در مورد انگیزه‌ها و محرک‌هایش برای نوشتن پناهگاه زمان می‌گوید: برگزیت مهم‌ترین محرک من بود. من از سرزمینی آمده‌ام که در آن، تحت لوای کمونیسم رویای آینده‌ی روشن را به مردم می‌فروختند. حالا هم پوپولیست‌ها دارند رویای گذشته‌ی روشن را به مردم می‌فروشند. به عنوان کسی که پوستم در این بازی بوده است، باید بگویم که هر دوی این رویکردها، هیچ دستاوردی نخواهند داشت.

اما یکی از تکان‌دهنده‌ترین بخش‌های کتاب در صحنه‌های پایانی‌اش جا خوش کرده است. با ذکر این توضیح که پناهگاه زمان پیش از جنگ اوکراین نوشته شد، باید به شما بگوییم که در صفحات آخرش یک درگیریِ بسیار مشابه با درگیری نظامی روسیه و اوکراین رخ می‌دهد. خیلی‌ها اعتقاد دارند که گوسپودینوف جنگ روسیه و اوکراین را پیش‌بینی کرده است. اما خود او در اینباره می‌گوید: «من نویسنده‌ام نه یک پیامبر! و راستش را بخواهید، فکر نمی‌کردم که کار به اینجا برسد! نه، من جنگ را نمی‌توانستم پیش‌بینی کنم.» او ادامه داد که جنگ‌ها، گذشته‌ها را بازمی‌گردانند و ولادیمیر پوتین هم به عنوان یک دیکتاتور، می‌خواست کشورش را به زمان جنگ جهانی دوم بازگرداند.

گوسپودینوف پیش‌تر و در یکی دیگر از اظهار نظرهایش هم گفته است: دولت‌هایی اروپایی مدام در پی برگزاری رفراندوم‌هایی برای باززنده‌سازی ده‌های شاد گذشته هستند. فارغ از اینکه این سیاست‌ها به شروع دوباره‌ی جنگ جهانی دوم ختم می‌شود.

شورت‌لیست بوکر 2023 – همه‌ی رقبای پناهگاه زمان

بولدر – اثر اوا بالتسار

اوا بالتسار، بولدر را به زبان کاتالانی نوشته است. این رمان، داستان زنی آشپز به نام بولدر را روایت می‌کند. بولدر، آشپز یک کشتی تجاری است و مهم‌ترین دلیلش برای انتخاب این شغل، آزادی‌ای است زیر سایه‌ی آن کسب کرده است. اما در ادامه، بر سر دوراهی انتخاب بین عشق یا آزادی مجادله‌ای نفس‌گیر را آغاز می‌کند.

نهنگ – اثر چون میونگ کوان

داوران بوکر 2023، به نهنگ لقب کتاب شورشی را داده‌اند! این رمان روایت‌گر داستان‌هایی در مورد افراد و ارواحی است که همگی در یک دهکده‌ی دورافتاده در کشور کره جنوبی به هم پیوند خورده‌اند. این رمان نخستین بار در سال 2003 منتشر شد. اما ترجمه انگلیسی آن، به تازگی به انتشار رسیده است.

انجیل براساس دنیای جدید – اثر ماریس کوند

داوران بوکر 2023 به ماریس کوند لقب صدای بزرگ کارائیب را داده‌اند. او با 89 سال سن، به مسن‌ترین نویسنده‌ای تبدیل شده است که نامش در فهرست نامزدهای جایزه ادبی بوکر قرار می‌گیرد. داستان کتابش هم در مورد پسر جوان و خوش‌سیمایی است که به دنبال یافتن ریشه‌های بیولوژیکی خود است.

محکم ایستادن – اثر GauZ

این رمان روایت‌گر زندگی سه نفر از دو نسل مختلف است. هر سه‌ی آنها از ساحل‌ عاج به فرانسه می‌آیند. نویسنده از زندگی این سه نفر که به عنوان کارگر غیرقانونی کار می‌کنند، به عنوان راهی برای مرور میراث تاریخ استعمار فرانسه استفاده می‌کند.

هنوز متولد شده اثر گوادلوپه نتل

داوران بوکر 2023، از این اثر بسیار استقبال کردند. داستان رمان هنوز متولد شده، روایت‌گر زندگی دو زن است. یکی از آن‌ها تصمیم به بچه‌دار شدن دارد و دیگری نه! با این حال، زنی که نمی‌خواست بچه‌دار شود به ناگاه درمی‌یابد که در حال مادری کردن برای پسر همسایه‌اش است!

وینش پیشنهاد می‌دهد برای کسب اطلاعات بیشتر این مقاله را هم بخوانید. 

مطالب مربوط به بوکر سال‌های گذشته را می‌توانید از اینجا ببینید.