تربیت کودکان، شدنی یا نشدنی؟

تربیت کودکان، شدنی یا نشدنی؟

روز جهانی کودک است و ما هم سراغ کودکان و والدینشان رفتیم. آن هم در دنیای امروز که اصلا برای کودکان جای امن‌تری نشده است!!!!

در دنیای امروز کتاب‌ها و راهکارهای بسیاری برای تربیت کودکان توصیه می‌شود. واقعیت این است که تربیت می‌تواند جنبه‌های مختلفی داشته باشد، حتی بسته به مکان زندگی و نوع خانواده متفاوت باشد و از همه مهمتر اینکه این توصیه‌ها می‌تواند برای مادر و پدرها حسابی گیج‌کننده باشد!

در این پرونده می‌خواهیم ضمن معرفی چند نمونه از کتاب‌های تربیتی و نمونه‌هایی از تجربه واقعی والدین، نگاهی هم به جنبه‌های متناقض این روش‌ها و تغییرات معنای کودکی در جهان کنونی بیاندازیم.

برای شروع سراغ معرفی دو کتابی می‌رویم که بیشتر از منظر رابطه والدین به ماجرای تربیت کودک پرداخته‌اند.

کودک، خانواده، انسان ساختن رابطه‌ای درست بین والدین و فرزندان، نیاز به دانش‌هایی دارد که یا از تجربه به دست می‌آید یا از خواندن کتاب‌ها و شنیدن سخنان متخصصان، گاهی اما کتاب‌ها لزوماً سخنان متخصصان نیست و یا جمع بین تجربه افراد و دانش متخصصان است. کتاب کودک، خانواده، انسان از این دست کتاب‌هاست. کتابی است که متکی بر تجربه‌ی فرزندپروری دو نفر از والدین است در یک گروه زیر نظر متخصص.

راز شادی والدین دانمارکی واقعیت این است که آمار مدام به ما یادآوری می‌کنند که کودکان دانمارکی جزو شادترین کودکان جهان هستند و دانمارک جزو 10 کشور شاد جهان است و مردمش از زندگی خوشحالی برخوردار هستند . سوال این است که در دانمارک چه اتفاقی می‌افتد که شادی مدام در حال پخش شدن است. نویسنده کتاب راز شادی والدین دانمارکی که آمریکایی است و با یک مرد دانمارکی ازدواج کرده است، پس از تولد فرزندش در می‌یابد نحوه تربیت و فرهنگی که بزرگسالان و کودکان با یکدیگر در تعامل هستند از دلایل این شادی است. شادی که نسل به نسل منتقل شده است.

کتاب بعدی بیشتر به تربیت معنوی کودکان توجه دارد و عنوانی دارد که این روزها همه دنبال آن هستند: خوشبختی. واقعا کدام مادر و پدر است که دنبال خوشبختی فرزندش نباشد؟

مادر بودن جایگاه ویژه‌ای دارد، آن‌قدر ویژه که گاهی مادری کردن را برای مادران تبدیل به کاری پراسترس می‌کند. اما آیا واقعا مادری یک تعریف مشخص و همگانی دارد؟ بررسی کتاب خط آبی کمرنگ این تفاوت‌ها را نشان می‌دهد.

مادران فرشته نیستند! در میان مردم‌نگارها هنوز خودمردم‌نگاری جای خود را باز نکرده است. اغلب مردم‌نگاری را فقط نظر به دیگری می‌دانند. دنبال کردن دیگری و تجربه زیسته او را از نزدیک مشاهده‌ کردن و نوشتن درباره او. کتاب خط آبی کمرنگ نقطه مقابل این ماجراست. شیوا علینقیان به عنوان یک مردم‌نگار دوربین را به سمت خود گرفته است و از طریق تجربه زیسته فردی خود به تحلیل واقعیت اجتماعی مادری در دو طبقه متوسط و فرودست می‌پردازد. خط آبی کمرنگ نثری قصه‌گو دارد ولی برآمده از تجربه زیسته است و از خیال نیز فاصله دارد.

درباره مادر و مادری کردن کتاب‌های زیادی نوشته شده اما سهم پدرها در این میان کمتر دیده شده. تجربه پدر بودن متفاوت است اما چالش‌های آن کمتر از مادری نیست. در این مطلب با بررسی کتاب «پروژه‌ی پدری» نگاهی به تجربه پدر شدن کرده‌ایم.

پدرهای سوررئال فاطمه ستوده پانزده روایت از تجربه پدر بودن را در قالب مجموعه‌جستار «پروژه‌ی پدری» گردآوری کرده‌ است. ستوده پیش از این نیز دبیریِ مجموعه‌جستارِ رواییِ «هفته‌ی چهل‌وچند» را بر عهده داشته‌است. این دو مجموعه را می‌توان دوقلوهای مریخی-ونوسیِ روایتِ نو-والد بودن دانست. از خلال نوشته‌ها می‌توان این‌طور نتیجه‌ گرفت که مردها –و به‌بیان دقیق‌تر، پدرها- احتمالاً به‌دلیل عدم تجربه‌ی باروری و نیز تفاوت بنیادی در دریافت‌‎های احساسی، تجربه‌ی والدبودن –و به‌بیان دقیق‌تر، پدری- را معمولاً با الگو و واسطه درک‌ می‌کنند.

گفتیم که کتاب‌های زیادی درباره تربیت فرزندان و نحوه برخورد با آنها منتشر شده و می‌شود اما آیا این کتاب‌ها واقعا کمکی به والدین می‌کنند؟ مقاله کتاب‌هایی برای شرمسار کردن مادران به همین موضوع مهم می‌پردازد.

شاید علت انتشار این همه کتاب درباره تربیت کودکان و تجربه فرزندآوری به‌خاطر تغییراتی است که در معنا و مفهوم کودکی و نگاه به آن در جوامع معاصر پدید آمده است. این تغییرات هم مثل هر تغییری هم نشانگر واقعیت‌هایی از جوامع هستند و هم نکات مثبت و منفی دارند. با خواندن این مقاله اطلاعات بیشتری می‌توانید به دست بیاورید.

از بزرگ‌سالاری به کودک‌سالاری آیا کودکان همیشه در نظر جامعه انسان‌ها همین فرشته‌های ظریف و شیرینی بودند که حالا هستند؟ در جوامع دیگر و زمان‌های گذشته اوضاع به چه منوال بوده است؟ نویسنده‌ی کتاب «انسان‌شناسی کودکی: فرشته، مال یا تخم جن» دیوید لَنسی نشان می‌دهد جوامع دیگری هستند که در آن‌ها کودکان «تخم جن‌»های (changeling) ناخواسته و دست‌وپاگیری بیش نیستند یا اگر مطلوب و خواستنی‌اند، صرفاً به این خاطر است که به شیوه‌ای عمل‌گرایانه جزئی از مال و منال (chattel) والدین تلقی می‌شوند. این کتاب را انتشارات کمبریج با عنوان «The Anthropology of Childhood Cherubs, Chattel, Changelings» چاپ کرده. کتاب به فارسی هنوز ترجمه نشده است.

حالا که این‌همه درباره تربیت کودک گفتیم بد نیست که نگاهی هم به ماجرای ژن بیاندازیم و سراغ همان دوگانه همیشگی «طبیعت یا تربیت» برویم و ببینیم علم درباره تأثیر ژن بر رفتارها چه می‌گوید.

ژن خوب، محیط خوب در همه‌ی علومِ رفتاری از روان‌شناسی و روان‌پزشکی تا علومِ شناختی و فلسفه‌ی ذهن، دوگانه‌ی «طبیعت و تربیت» (یا ذات و محیط) بسیار پررنگ است؛ و این پرسش بنیادی خودنمایی می‌کند: دلیلِ رفتارهای انسان‌ها ذاتِ آن‌ها است یا موقعیتی که در آن قرار می‌گیرند؟ نویسنده‌ی کتابِ ژن: تاریخ خودمانی بر این باور است: همانطور که واحدِ تشکیل دهنده‌ی دنیای فیزیک اتم است، کوچکترین واحدِ سازنده‌ی دنیای زیستی هم ژن است. پس برای شناختِ دنیای زیستی به سراغِ سازنده‌ی آن می‌رویم تا «در چشمانِ خالق‌مان نگاه کنیم.»

درباره تربیت کودکان، روش‌ها و نگاه‌های جدید و تناقض‌ها و دشواری‌هایی که در آن وجود دارد البته بیش از اینها می‌شود صحبت کرد و این پرونده تنها گشایشی برای گفت‌وگو در اینباره است. اگر شما هم کتابی در این خصوص می‌شناسید با ما به اشتراک بگذارید.

راستی نظر خود شما درباره تربیت چیست؟

تربیت-کودک