دنیای کازوئو ایشی‌گورو

ایشی‌گورو از شناخته‌شده‌ترین نویسندگانِ زنده‌ در دنیای انگلیسی‌زبان است. نویسنده‌ای با نام و چهره ژاپنی که همه آثارش را به زبان انگلیسی نوشته است. ایشی‌گورو در سال 1954 در ناگازاکی ژاپن به دنیا آمد اما تنها پنج سال داشت که همراه با خانواده‌اش به انگلستان مهاجرت کرد (در روزگاری که هنوز مهاجرت مثل امروز در دنیا معمول نشده بود) و تا سال‌ها هیچ‌وقت حتی به عنوان توریست به ژاپن برنگشت. او در نطقی که هر برنده نوبل ادبیات پس از اهدای جایزه نوبل در مراسم ایراد می‌کند همه چیز را از همین میراث ژاپنی خود شروع می‌کند. خواندن این نطق طولانی اما هنرمندانه خالی از لطف نیست.

نطق ایشی‌گورو در مراسم اهدای نوبل کازوئو ایشی ‌گورو در ناگازاکی ژاپن به دنیا امد. پنج سال داشت که همراه خانواده‌اش به انگلستان مهاجرت کرد و تا سال‌ها هیچ‌وقت به ژاپن بازنگشت. نطق او در مراسم اهدای جایزه نوبل سال 2017 از ژاپن شروع می‌شود. معنای ژاپنی بودن برای او و زندگی‌اش در مقام مهاجری که جز چهره ژاپنی هیچ نشانی از انگلیسی نبودن در خود ندارد. ایشی گورو جوایز ادبی متعددی تاکنون گرفته است. از نشان افسر والامقام امپراطوری بریتانیا گرفته تا شوالیه‌ی ادب‌وهنر فرانسه و بوکر و جایزه‌ی نوبل ادبیات به‌خاطر هفت رمان و چندین داستان کوتاه. آن‌چه در ادامه خواهید خواند، متن کامل سخنرانی او در شب دریافت جایزه‌ی نوبل است. کمی مفصل‌تر از مقالات معمول وینش است اما از خواندنش پشیمان نمی‌شوید.

بعد از نوبلی که در سال 2017 به ایشی‌گورو تعلق گرفت اولین اثر پسانوبل او همین رمان «کلارا و خورشید» است که این روزها با هفت ترجمه و هفت ناشر مختلف در بازار کتاب ایران عرضه شده است. «کلارا و خورشید» داستانی علمی-تخیلی درباره دوستی بین یک دختر نوجوان است که دستکاری ژنتیکی شده و یک روبات که طراحی شده تا تنهایی انسانی را چاره کند. این‌که ایشی‌گورو چقدر در این کار موفق بوده را منتقدان باید تعیین کنند. نویسنده یادداشت ما کار او را چندان موفق ارزیابی نمی‌کند.

نام آن پرنده که از قلب‌ها گریخته بود… کلارا روی زمین سخت و سیمانی گاراژ آهن قراضه‌ها نشسته است و سرگذشت خودش را تعریف می‌کند. کلارا یک آ.اف 2 است؛ گونه‌ای ربات. او ساخته شده تا خدمتکار، دوست و همدم بچه‌ها باشد. او ربات باهوشی‌ست که می‌تواند با مشاهده و تحلیل دیده‌هایش طیفی از عواطف مثل غم و عشق را بفهمد. کلارا داستان پر از اندوه و امید خود را روایت می‌کند؛ که از پشت ویترین مغازه و آشنایی با دختر ارتقاءیافته‌ای به اسم جوزی شروع می‌شود. اما ايشی‌گورو در «کلارا و خورشید» آگاهانه یا ناآگاهانه در خلق جزئيات داستان و جهانی كه می‌سازد چندان توانا عمل نكرده است و داستان او بیشتر بر ايده سوار است تا تصويرسازی يک دنيای جديد.

گفت‌وگویی هم ترجمه کرده‌ایم که نشریه واشنگتن‌پست با ایشی‌گورو درباره همین رمان و البته دوران قرنطینه ترتیب داده است. ایشی‌گورو در این مصاحبه می‌گوید: «من مدت طولانی‌ای خود را درگیر مطالعه در مورد هوش مصنوعی و فناوری‌های ژنتیکی کردم. این موضوع برای سال‌های طولانی، موضوع مورد علاقه‌ام بود. بدون آن‌که واقعاً بخواهم درباره‌اش کتابی بنویسم یا داستانی را روایت کنم، فقط می‌خواندم. و بله، واقعاً از آن می‌ترسم. البته، فکر می‌کنم که این ماجرا دریچه‌های شگفت‌انگیزی را به روی ما باز کرده است، به ویژه در زمینه‌ی مراقبت‌های بهداشتی و سلامت! اما صد البته که خطرات عظیمی هم وجود دارند.»

ایشی گورو از سالی که گذشت می‌گوید «کلارا و خورشید» هشتمین رمان کازوئو ایشی گورو، نویسنده‌ی آثار محبوبی همچون بازمانده‌ی روز و هرگز رهایم مکن است. چندی پیش، در مصاحبه‌ای با واشنگتن پست، ایشی گورو از غریزه‌ی انسان برای محافظت از عزیزانش سخن گفت. او می‌گوید همواره تلاش کرده است تا نیاز انسان به دیده و درک شدن را در آثارش منعکس کند. در ادامه‌، متن آخرین مصاحبه‌ی این برنده‌ی جایزه‌ی نوبل با نشریه‌ی واشنگتن پست را خواهید خواند.

درمورد دیگر کتاب‌های ایشی‌گورو هم مطالبی داریم. از جمله «بازمانده روز» که با ترجمه نجف دریابندری تقریباً تبدیل به موفق‌ترین اثر ایشی‌گورو در بین خوانندگان فارسی‌زبان شده. راز موفقیت این ترجمه چیست؟ دریابندری برای برگردان زبان پرتکلف پیشخدمت اشرافی انگلیسی چه تمهیدی به کار برد؟

دنیا و زبان آدم‌های «بازمانده» بازمانده‌ی روز سومین رمان کازوئو ایشی گورو نویسنده‌ی انگلیسی-ژاپنی است که در سال ۱۹۸۹ موفق شده جایزه‌ی بوکر را از آن نویسنده‌اش کند. این کتاب با ترجمه‌ی نجف دریابندری توسط نشر کارنامه در ذهن و ضمیر اهل ادبیات ایران ثبت شده است. زبان متکلف رمان احتمالاً مهم‌ترین چالش ترجمه‌اش به زبان‌های دیگر بوده که نجف دریابندری تصمیم گرفت برای برگردان انگلیسی متکلف این پیشخدمت قصرهای اشرافی، از نثر قاجاری برای ترجمه کلام او استفاده کند.

مجموعه داستان «شبانه‌ها» هم از دیگر کارهای ایشی‌گورو است. کازوئو ایشی گورو را در ایران بیشتر برای رمان‌هایش می‌شناسند اما از این نویسنده ژاپنی علاوه بر فیلم‌نامه‌هایی که نوشته است در سال 2009 مجموعه داستانی به‌نام شبانه‌ها نیز منتشر شده که تنها مجموعه داستان کوتاه این نویسنده است. هر پنج داستان به نوعی با موسیقی مرتبط‌اند.

پنج داستان موسیقی و شب راوی هر پنج داستان کوتاه مجموعه شبانه‌ها (آوازخوان، چه بارانی باشد چه آفتابی، تپه‌های مالورن، شبانه و نوازندگان ویلون سل) اول شخص است و به نظر می‌رسد نویسنده در پی ایجاد احساس همدلی با خواننده است. هر پنج راوی نوازندگان ساز هستند که عمدتاً به جایگاه موفقیت‌آمیزی در موسیقی نرسیده‌اند و به‌نوعی در شهر و دیارشان شکست را تجربه کرده‌اند و اگرچه در جایگاهی که هستند مأیوس از پیشرفت و رسیدن به موقعیتی بهترند اما عشق‌شان به موسیقی را حفظ کرده‌اند و در خلوت خویش به آن مشغول‌اند.

نشریه گاردین انگلستان، سال گذشته از پنج نویسنده معتبر جهانی خواسته بود تا در میان آثار کازوئو ایشی گورو اثر محبوب خود را برگزینند. و البته بنویسند که چرا این اثر را از بقیه بیشتر دوست دارند و در این باره مطلب کوتاهی ارائه کنند. بین این پنج نفر هم نام‌های بزرگ و تثبیت‌شده‌ای است مثل مارگارت آتوود و هم نویسندگان جوان و خوش‌آتیه مثل رومان علم.

پاسخ پنج نویسنده: بهترین اثر ایشی‌گورو کدام است؟ گاردین، از پنج نویسنده معتبر جهانی خواسته است تا در میان آثار کازوئو ایشی گورو اثر محبوب خود را برگزینند. و البته بنویسند که چرا این اثر را از بقیه بیشتر دوست دارند و در این باره مطلب کوتاهی ارائه کنند. بین این پنج نفر هم نام‌های بزرگ و تثبیت‌شده‌ای است مثل مارگارت آتوود و هم نویسندگان جوان و خوش‌آتیه مثل رومان علم.

نفر ششم این لیست شما هستید. از بین تمام آثار مکتوب کازوئو ایشی گورو، کدام‌یک را برمی‌گزینید؟