چندی پیش خبری منتشر شد که سوزان سانتاگ در واقع نویسنده‌ی کتاب مشهوری است با عنوان فروید: ذهن اخلاق‌گرا که به نام همسر وقتش فیلیپ ریف منتشر شده است (این‌جا). به عبارت دیگر مشهورترین روشنفکر زن فرانسه در مقام یک «نویسنده‌ی در سایه» یا نویسنده‌- روح ghost wrter ظاهر شده است. در دو سال اخیر هم دو فیلم با همین موضوع ساخته شده است، فیلم‌هایی که قهرمان اصلی‌شان زنی است که کتاب‌های شوهرش را می‌نوشته است: کولِت Colette (۲۰۱۸) و همسر The Wife  (۲۰۱۷) .

کولت شخصیتی واقعی است و بعد از انتشار سلسله کتاب‌های کلودین در اوائل سده‌ی بیستم میلادی در فرانسه (کلودین در مدرسه، کلودین در پاریس، زندگی زناشویی کلودین، کلودین و آنی) که به نام همسرش «ویلی»، یکی از کارچاق‌کن‌های حوزه‌ی ادبیات در پاریس، سرانجام تصمیم می‌گیرد از او جدا شود و به نام خودش به نوشتن کتاب‌های پرفروش ادامه دهد و برای خود نام و شهرتی به هم می‌زند. نقش او را در فیلم کیرا نایتلی بازی می‌کند.

فیلم دیگر (فیلم همسر، تصویر زیر) معاصر است. دختر جوانی زن استاد دانشگاهی می‌شود و چندین دهه رمان‌هایی می‌نویسد که به نام همسرش چاپ می‌شوند. کار به آن جا می‌رسد که همسرش برنده‌ی جایزه نوبل ادبیات می‌شود. فیلم درباره‌ی بحران‌های روحی زنی است که از زندگی مشترکش ارضا نمی‌شود، از بی‌وفایی شوهرش عذاب می‌کشد و پاداش استعدادش به کس دیگری داده می‌شود. زن و شوهر اکنون دو فرزند بزرگ دارند و موضوع نویسندگی زن فرع بر مساله خانواده است. نقش این یکی نویسنده‌ی در سایه را گلن کلوز بازی می‌کند.

اما نویسنده‌ی در سایه موضوع تازه‌ای نیست. در ویکیپدیا هم مدخل دارد. وقتی کسی در امری اجتماعی یا سیاسی به مقامی می‌رسد یا در رشته‌ای تخصص دارد اما نویسندگی نمی‌داند، فرد دیگری را استخدام می‌کند تا در ازای دستمزد به جایش درباره‌ی تجربیات حرفه‌ای او بنویسد یا نوشته‌های او را ویراستاری کند.

البته مساله به این سادگی نیست. در مواردی که بالاتر گفتیم، زن برای شوهرش می‌نویسد. معمولاً شوهر مشهورتر است و اگر نبود موقعیت و تمایل شوهر، زن اصلاً نمی‌نوشت و هرگز فکر نویسنده شدن نمی‌کرد.

این موضوع در مورد سانتاگ البته صدق نمی‌کند، اما کولت دختری روستایی است در حالی که ویلی که به چم‌وخم محافل ادبی و روشنفکری وارد و با اهل نشر روابط نزدیک دارد. اگر او کولت را به پاریس نمی‌آورد، دخترک فکر نویسندگی به سرش نمی‌زد. بیشتر نویسندگان در سایه که برای سلبریتی‌ها و سیاستمداران مشهور می‌نویسند نیز اگر برای خودشان می‌نوشتند، کتاب‌شان آن قدر مورد توجه قرار نمی‌گرفت و آن قدر نمی‌فروخت.

قرار داد نویسنده‌ی در سایه با نویسنده‌ی واقعی بیشتر اوقات قراردادی‌ست به نفع دو طرف، طرفی که به دلیل توانایی‌هایش به چهره‌ای اجتماعی تبدیل شده و طرفی که استعداد نویسندگی دارد.

ما چی؟ آیا ما «نویسنده‌ی در سایه» داریم؟

اگر روزی به ما بگویند داستان‌های صادق هدایت را کس دیگری برایش نوشته است چه اتفاقی می‌افتد؟ ابتدا موضوع ممکن است شوک‌آور باشد، اما خیلی زود متوجه می‌شویم که انگار اتفاق مهمی نیافتاده است.

هدایتی که بیشتر ما می‌شناسیم شخصیتی است که از مجموعه‌ نوشته‌هایی که به نام او چاپ شده‌اند، استخراج کرده‌ایم. بیشترمان درباره‌ی هدایت واقعی چیزی نمی‌دانیم. نسل‌های بعد از ما درباره‌ی شخصیت حقیقی هدایت از این هم کمتر خواهند دانست. اما «هدایت» نویسنده‌ی بوف کور و سگ ولگرد و فواید گیاهخواری و وق‌وق صاحاب و توپ مرواری به حیات خود ادامه خواهد داد. اما معنی این حرف چیست؟

ماجرای شکسپیر را که شنیده‌اید. سال‌هاست بحث‌های مفصلی بین پژوهشگران ادبی در جریان است که آیا نویسنده‌ی همه‌ی نمایشنامه‌هایی که امروز به نام شکسپیر می‌شناسیم واقعاً یک آدم حقیقی و یک نفر بوده است؟ یا شکسپیر یک ژانر است. نویسندگان در سایه هم دیر یا زود فراموش می‌شوند، همان طور که نویسنده‌های در روشنایی. آن‌چه می‌ماند نامی است که تعدادی اثر تحت آن توانسته‌اند اجتماع را تحت تاثیر قرار دهند.

 در جایی از فیلم همسر، زن می‌گوید مهم این است که نوشته‌ات خوانده شود. حتی اگر به نام کس دیگری منتشر شود. شاید این زن اگر به نام خودش می‌نوشت، این‌قدر خوانده نمی‌شد. مولف مفهوم اجتماعی پیچیده‌ای است، به قول امروزی‌ها برند است، و آن‌که نویسنده استخدام می‌کند برایش بنویسد سرمایه‌اش برند نامش است که نویسنده‌ی در سایه به قدر او ندارد، که اگر داشت تن به این معامله نمی‌داد.