هر اثری که از نویسنده‌های شرقی می‌خوانیم، ما را  به درد‌ها و رنج‌های تازه این قسمت کره زمین آشنا می‌سازد.

آخرین انار دنیا اثری از بختیار علی نویسنده‌ی زبردست کردستان عراق است که بی‌سرزمینی، زشتی جنگ و  عشق در آن تبلور یافته است‌. اما چیزی که بختیار در لابه‌لای این داستان بازگو می‌کند، رنج و دردی است که زندگی همه‌ی شخصیت‌های این اثر با آن گره خورده است. آنچه من می‌دانم، این رنج مشترکی است که سایه‌گونه تمام انسان‌های شرقی را دنبال می‌کند.

مظفر صبحگاهی از شخصیت‌های این رمان و راوی داستان است که بعد از ۲۱ سال زندان به دنبال پسر خود سریاس صبحگاهی می‌گردد، اما سرنخ‌های جستجوگری‌اش به سریاس‌هایی برمی‌خورد که هر کدام درگیر رنج عمیق دیگری‌اند، و این رنج تکثر می‌کند. روحی است که در بدن‌های مختلف می‌دمد.

در این اثر بختیار علی، می‌توان به آزادی از نوع دیگری برخورد. هیچ‌خواهی و تنهایی مفاهیمی‌اند که معنای آزادی را متبادر می‌سازد.

مظفر صبحگاهی زمانی که پس از ۲۱ سال از زندان آزاد می‌شود و به جستجوی پسرش می‌رود، با آدم‌هایی آشنا می‌شود که رنجی بسیار جانسوز‌تر از زندان را تحمل می‌کنند. او ۲۱ سال منتظر آزادی بود و حاصل این آزادی چیزی جز رنج پایدار، زندان ابدی و سردرگمی نبود.

این نقل قول فردی است که در آرزوی آزادی از زندان  بود:”آزادی قاتل آدم‌ها است اگر هوشیار نباشیم، آزادی بزرگترین رنج‌ها است.”

زنانگی در سرزمین شرق نیز در این اثر نویسنده به آن پرداخته شده است. خواهران سپید دو شخصیت دیگر این داستان است که به باکرگی ابدی تن داده‌اند و پیمان بستند که هیچ‌گاه ازدواج نکنند. همیشه لباس سفید و شال سیاه بپوشند و موهای بلندشان را کوتاه نکنند. دخترانی که راهی جز انتخاب این راه نداشتند. دنیای بی‌رنگی و موهایی که هیچ‌وقت از کوتاهی‌شان صحبتی نشده است، از رنج و غم این دختران حکایت دارند. در این داستان، خواهران سپید آواز می‌خوانند، ترانه‌های غمگین و سوزناکی که از رنج عمیق این دختران سخن می‌زند.

زشتی و پلیدی جنگ، نیز در اثر بازتاب یافته است‌. طوری به ما می‌گوید، تلخی جنگ زمین را برای آدمیان تلخ‌تر می‌کند. جنگ حتی اگر برای عدالت هم باشد تلخ است و هیچی برنده‌ای در جنگ وجود ندارد.

در کل می تواند گفت بیشتر رمان و شخصیت‌هایش، درد، رنج و سردرگمی، بی‌خانمانی و گذر عمر غمگنانه‌ی یک شرقی است.

در قسمتی از متن کتاب به این جمله برمی‌خوریم که انسان بی‌خانه از سگ هم نجس‌تر است. طبعیت به انسان همه‌چیز را می‌دهد اما خانه نمی‌دهد.

در اینکه این کتاب بار معنایی عمیق را به تصویر کشیده است و اثر بی نظیری است، شکی نیست. اما تصویری که من در این اثر به آن برنخوردم، گوشه‌های از دلخوشی‌های یک شرقی است. انگار هیچ امیدی و سرزندگی برایش وجود ندارد.

این کتاب برای اولین‌بار در سال ۱۹۹۶ در سویدن به چاپ رسید و برگزیده فستیوال ادبی گلاویژ است. این فستیوال از مهم‌ترین رویدادهای فرهنگی اقلیم کردستان است.

بختیار علی از نویسنده‌های پرکار و و سرشناس کرد است که آثار وی به زبان‌های مختلف دنیا چاپ شده است. وی با نوشتن اثر آخرین انار دنیا به شهرت رسید. خودش نیز در یکی از مصاحبه‌های خود گفته است که اگر بمیرم و اجازه داشته باشم که یکی از کتاب‌هایم را با خودم ببرم، آخرین آنار دنیا را با خودم خواهم برد.

برای خواندن مطالب بیشتر درباره‌ی بختیار علی و آثارش اینجا را ببینید. 

شرقی، رنج مشترک؛ یادداشتی بر آخرین انار دنیا