روز: 8 تیر 1400

همه‌ی ما پینوکیو را به خاطر می‌آوریم. داستان‌ زندگی آدمکی چوبی که آرزوی تبدیل شدن به یک پسربچه‌ی واقعی را در سر داشت، دروغ زیاد می‌گفت، و بینی‌اش در رشدی مداوم بود، از خاطرات ما محو نخواهد شد! در این مقاله، مروری خواهیم داشت بر زندگی پرفرازو نشیب کارلو کولودی، نویسنده‌ی یکی از فراموش‌نشدنی‌ترین داستان‌های دوران کودکی‌مان. یک روزنامه‌نگار ناسیونالیست ایتالیایی که در دوران تلاش ایتالیایی‌ها برای تشکیل یک کشور متحد به نام ایتالیا زندگی می‌کرد و در اواخر عمر به نویسندگی برای کودکان روی آورد.

گلی امامی، مترجم و کارمند انتشارات فرانکلین، این کتاب را در روزهای بعد از انقلاب و شروع جنگ از پُست دریافت کرد، از طرف یک دوست مقیم خارج که آن را برایش هدیه فرستاده بود. وقتی آن را خواند بلافاصله ترجمه‌ی کتابی را که در دست داشت کنار گذاشت و ترجمه‌ی این کتاب را آغاز کرد. چرا گلی امامی تصمیم گرفت قصه‌ی این کتاب را آن روزها با همگان تقسیم کند؟

اگر همچون هرمان بروخ و کوندرا، قبول داشته باشیم که «شناخت» یگانه رسالت اخلاقی رمان است و منظور از شناخت، کشف هستی‌های متعدد آدمی‌ست، آنگاه تفاوت خردورزی رمان با خردورزی فلسفه، که آن هم داعیه‌ی شناخت آدمی را دارد، در چیست؟. به عبارتی چه تفاوتی بین اندیشه‌ی رمان و تفکر فلسفی وجود دارد؟ و رمان چه چیز را بیشتر از فلسفه-یا هردانش دیگری- درباره‌ی انسان می‌گوید؟
به قول ارنستو ساباتو، نویسنده‌ی آرژانتینی :«در دنیای مدرن که فلسفه رهایش کرده و چندصد تخصص علمی مثله‌اش کرده‌اند، رمان به‌عنوان آخرین رصدخانه‌ای است که می‌شود به کمک آن زندگی بشر را به‌صورت یک کل درنظر آورد»، و به زعم نگارنده، دیدن زندگی به عنوان یک کل، یعنی جنبه‌های گوناگون نگریستن به اُفتادن یک سیب از درخت.

سوال اصلی این یادداشت این است که شکسته‌نویسی اصلا خوب است یا بد، و مرز آن تا کجاست؟ اما در ادامه بحث به ویراستاری هم می‌کشد و این‌که یک ویراستار تا کجا قدرت و اجازه تصرف در متن دارد و آیا ممکن است شیوه‌نامه‌ای یکدست برای زبان و به همین منوال برای حد و مرز شکسته‌نویسی تدوین کرد؟ یا هر ناشری بنا به اعتقاد خود نوعی از رسم‌الخط را در متن‌هایش اعمال می‌کند؟ در این میان باید به رواج بیش از پیش نوشتن در وب و شبکه‌های ارتباطی توجه کرد که همه چیز را تغییر خواهد داد. نویسنده یادداشت اما بر این اعتقاد است که تعادلی ناشی از برهم‌کنش نیروها در راه خواهد بود.

در ایالات متحده، اکثر دانش‌آموزان در طول تحصیل خود ملزم هستند کتاب «کشتن مرغ مقلد» (درایران مرغ مینا) را بخوانند. این رمان کلاسیک آمیزه‌ای است از داستانی درباره  به بلوغ رسیدن با تجربه موضوعات جدی مانند نژادپرستی و بی‌عدالتی جنایی. خواندن «کشتن مرغ مقلد» چنان بخشِ جدایی‌ناپذیر از تجربه آموزشی آمریكا است كه از خود پرسیدیم: كدام كتاب‌های كلاسیک به دانش‌آموزان دیگر کشورها تکلیف داده می‌شود؟