در خبرها آمده کتابفروشی «شکسپیر و شرکا» پاریس از احتمال ورشکستگی صحبت کرده و از مردم فرانسه و به خصوص شهروندان پاریس خواسته به کمکش بیایند. مالکان این کتابفروشی مشهور پاریسی به خوانندگان کتاب اعلام کرده‌اند در روزگار سختی به سر می‌برند چون همه‌گیری کرونا و قرنطینه دوم پاریس، مشتریان را از این کتابفروشی دور نگه می‌دارد. (+) سه اتحادیه ناشران و نویسندگان و کتابفروشان هم در نامه‌ای از دولت فرانسه خواسته‌اند تا شغل کتابفروشی را هم یکی از ۴۲ شغل ضروری، در واقع شغل ضروری چهل‌وسوم، برای حیات و زندگی روزمره مردم فرانسه درنظر بگیرد. اما چرا از کتابفروشی شکسپیر و شرکا مثال زدم؟

نه به اندازه برج ایفل و کاخ ورسای و رود سن و موزه لوور، اما کتابفروشی شکسپیر و شرکا (که اصلاً جای بزرگ و وسیعی هم نیست) تبدیل به یکی از نماد و نشانه‌های پاریس شده است. بسیاری از توریست‌هایی که به پاریس می‌روند دوست دارند سری هم به این کتابفروشی بزنند و خودشان را در هوای همینگوی و جویس و غیره تصور کنند.

کتابفروشی را سیلویا بیچ در ۱۹۱۹ یعنی درست یک سال بعد از پایان جنگ جهانی اول در پاریس باز کرد و در فاصله بین دو جنگ جهانی به پاتوقی برای نویسنده‌های آمریکایی و انگلیسی-ایرلندی تبدیل شد که مرکز هنر و ادبیات جهان را برای زندگی انتخاب کرده بودند. شکسپیر و شرکا کتاب‌های انگلیسی می‌فروخت و علاوه بر آن در دوران بد اقتصادی بعد از جنگ، کتاب هم به امانت می‌داد. از جمله ۹۰ کتاب به شخص همینگوی! والتر بنیامین هم دو روز پیش از مرگش از این کتابفروشی دو کتاب امانت گرفته بود: یک فرهنگ لغت انگلیسی-آلمانی و کتاب اثر فیزیکی و متافیزیکی بیکن. (+) کتابفروشی شکسپیر و شرکا تاریخ‌ساز هم شد. از جمله به خاطر چاپ کردن کتاب «اولیس» جویس (هرچند بعداً جویس حق نشر جهانی آن را به انتشارات درست‌وحسابی رندوم هاوس واگذار کرد) و بعد به خاطر اینکه در دوران اشغال پاریس حاضر نشد آخرین نسخه «بیداری فینیگان‌ها» را به یک افسر نازی بفروشد و به همین علت تا آخر جنگ توقیف شد. البته کتابفروشی هیچ وقت از نظر اقتصادی قوی نبود در حدی که عادت جیمز جویس به برداشتن پیش‌پرداخت از دخل کتابفروشی حیات اقتصادی‌اش را به خطر انداخته بود، اما به هرحال در دهه‌های اخیر دیگر یک نماد و یک مرکز توریستی برای پاریس شده بود و از وضع و حال شکسپیر و شرکایش می‌شود فهمید بقیه کتابفروشی‌های کوچک و محلی از دست کرونا (و آمازون) چه حال و روزی دارند.

این روزها در ایران نیز کتابفروشی‌ها وضع مساعدی ندارند. مثل ایام گذشته، و حتی بدتر از ایام گذشته. در شرایطی که مردم قرار است کمتر از قبل از خانه‌ها خارج شوند و رفت‌وآمدهای غیرضروری به حداقل برسد، بعد از گذشتِ تقریباً ۹ ماه از شروع همه‌گیری کرونا در کشور، کتابفروشی‌ها از صدمه‌دیده‌های پررنگ این شرایط هستند. اما چرا می‌نویسم «مقطع حساس کنونی»؟ خب طبعاً سال‌هاست که ما در مقطع حساس کنونی قرار داریم؛ اما اواخر آبان ۹۹ از یک طرف صحبت از تعطیلی کامل دوهفته‌ای تهران است (چون آمار ابتلا و مرگ در اثر کرونا به بالاترین مقدار از روز اول همه‌گیری رسیده) که وضعیتی شبیه به یک قرنطینه واقعی (از آن‌ها که چون قرون وسطایی بود در ایران اجرا نشد و در نیویورک و میلان و.. اجرا شد) می‌سازد. از سوی دیگر این هفته از ۲۴ آبان تا پایان آبان‌ماه طرح پاییزه‌ی کتاب در تهران و سایر شهرها به اجرا گذاشته ‌می‌شود.

اولی یک تهدید بزرگ اقتصادی برای کتابفروشی‌هاست و دومی یک فرصت. طرح‌های فصلی که ارائه‌ی مستقیم یارانه فرهنگی از طریق کتابفروشی هستند مثل شوکی هر سه ماه یکبار قرار است خونی به رگ کتابفروشی‌ها تزریق کنند. در نبود نمایشگاه کتاب، این ممر اصلی درآمد خیلی از ناشران، طرح می‌تواند به ناشران هم کمک کند. این پاییز مبلغ سقف خرید به ازای هر کارت ملی، به دویست هزار تومان افزایش پیدا کرده. مبلغی که درست دوبرابر سقف خرید دوسال پیش است اما کیست که نداند قیمت‌ها اینقدر افزایش پیدا کرده که قدرت خرید دویست هزارتومان امسال از صدهزارتومان دوسال پیش بیشتر نیست. چنین مبلغی حدوداً به اندازه سه کتاب با حجمی متوسط خواهد بود. میزان تخفیف نیز ۲۰ درصد است (دو سال پیش تخفیف برای کتاب‌های تالیفی ۲۵ درصد و برای ترجمه‌ها ۱۵ درصد بود)

کتابفروشی‌ها در مقطع حساسی هستند. از یک طرف کرونا از میزان مراجعانشان کاسته و از طرف دیگر حالا با اجرای تعطیلی اصناف از ساعت ۱۸ و احتمالا تعطیلی کامل متعاقب آن با فشار بیشتری مواجه می‌شوند. از سوی دیگر ایام قرنطینه هم کار فروش اینترنتیِ نسخه فیزیکی کتاب را رونق داده و هم به مشتریان کتاب الکترونیک و صوتی افزوده و این هردو به ضرر کتابفروشان است. شاید خیلی از کتابفروشان از این پیچ سخت نتوانند بدون حمایت گذر کنند، اما ما به عنوان یک علاقمند قدیمی و تا حدی «اولدفشن» عادتِ قدیمیِ گشتن در کتابفروشی امیدواریم کتاب کاغذی و نمایشگاه آن (یعنی محیط کتابفروشی) از این یکی پیچ تند هم عبور کنند.