دن دیوانه

14 شهریور 1402

دن دیوانه

بسیار درمورد دن کیشوت شنیده و خوانده‌ایم. چه مثال‌هایی که از او در زندگی روزانه‌ی خود نیاورده‌ایم. حتی پدیده‌ی کیشوتیسم را از منظر روانشناسی و جامعه‌شناسی مطالعه‌ کرده‌ایم. به‌هرحال دن کیشوت الهام‌بخش کارها، دیدگاه‌ها و نوآوری‌های زیادی بوده است. شاید شما هم ابتکاراتی در این زمینه داشته باشید که ما از آن بی‌خبریم. شاید هم دوست‌ داشته باشید مثل ما مطالبی چند از منظرهای مختلف را در مورد این شوالیه‌‌ی ماجراجو بخوانید؛ به‌‌خصوص که به نظر می‌رسد دیدن آثاری از نقاشان معروف که از داستان و شخصیت دن کیشوت الهام گرفته‌اند برایتان جالب و دلپذیر باشد. پس با ما همراه شوید تا بار دیگر سراغ دن کیشوت و پیاده‌نظام ساده‌لوحش سانچو برویم و کشمکش‌های آن‌ها را در ادبیات و هنرهای تجسمی دنبال کنیم.

وینش

چه کسی عاقل تر از دن کیشوت است؟

آن پهلوان زره‌پوش که به جنگ آسیاب‌های بادی می‌رود، در ما احساس دوگانه‌ای ایجاد می‌کند. آیا او احمقی خیالباف است یا ایده‌آل‌گرایی که خود را به دیوانگی زده؟

کوندرا سروانتس را پایه‌گذار عصر جدید می‌داند و دن کیشوت را میراث او. میراثی که با تولد رمان نوع دیگری از نگاه به جهان را ایجاد کرد، نگاهی که دیگر در آن باور به این یا آن وجود ندارد، به‌جایش خرد و تردید در یقین جا می‌گیرد.

شاید برای همین است که نه تنها هنوز این رمان خواندنی است، بلکه شخصیت #دن-کیشوت فراتر از یک رمان جاودانه شده. از حیطه‌های مختلف سردرآورده و برای خودش موجودیتی مستقل پیدا کرده.

در این پرونده دن دیوانه، تلاش کردیم تا نمونه‌هایی از وجوه مختلف دن کیشوت و حضور مستقلش تا به امروز را نشان دهیم.

برای شروع می‌توانید اطلاعات اولیه درباره این رمان، نویسنده‌ و مترجمش به زبان فارسی را در این معرفی پیدا کنید.

دن کیشوت

مگر می‌شود با آسیاب‌های بادی جنگید؟ مگر می‌شود به جنگ باد رفت؟ مگر می‌‌شود کاروانسرا را به‌جای قلعه اشتباه گرفت؟ مگرمی‌شود در یک طویله نشان پهلوانی دریافت کرد؟ دن کیشوت اما آنچنان دچار توهم است که چنین رفتار می‌کند. مردی با مال و اموال بسیار که آن‌قدر کتاب و داستان خوانده که خود را پهلوانی برآمده از داستان‌ها در دنیای واقعی می‌داند.

چه چیزی در رمان دن کیشوت باعث این همه ستایش شده؟ در این مقاله هادی عیار ویژگی‌های این رمان را بررسی کرده.

دون کیشوت غم‌انگیز است، همچون افشای تخیّل نزد دیگری

دون کیشوت غم‌انگیز است زیرا در آستانه عصر رنسانس و حاکم شدن عقل و خرد بر جهان‌بینی انسان، سروانتس از زبان قهرمانش به ستایش تخیّل می‌پردازد. تخیّلی که بیش از هر دورانی، در عصر چیرگی علم بر انسان به دوران فترت پا می‌گذارد و همین به محاق رفتن قوه تخیّل است که دون کیشوت را به پیش‌گویی شبیه می‌کند. آن هنگام که قطار بشریت با نهایت اسب بخار به سوی خرد پیش می‌رود، …

در نقد و بررسی رمان دن کیشوت کتاب‌های مختلفی نوشته شده. یکی از نمونه‌های خوب کتاب جانسون است که جزو نقدهای برتر این اثر است و خوشبختانه به زبان فارسی هم به چاپ رسیده. در اینجا می‌توانید با کتاب «وسوسه‌های دون کیشوت؛ از آرمان تا واقعیت» آشنا شوید.

دُن‌کیشوت؛ سفیر خوانش‌ها

کارلوس فوئنتس، نویسنده‌ی نامدار مکزیکی، در مقاله‌ی «سروانتس، یا نقدِ خواندن» می‌نویسد: «برای من دنیای نو [رنسانس] آن زمان آغاز می‌شود که دن‌کیشوت دُ لامانچا، در 1605، دهکده‌ی خود را ترک می‌گوید، به میان دنیا می‌رود و کشف می‌کند که جهان به آنچه او درباره‌اش خوانده شباهتی ندارد». دنیای نوی که دن‌کیشوت کشف می‌کند چیست؟

«روایت آمیزی در دن کیشوت» یکی دیگر از کتاب‌هایی است که به وجه دیگری از این رمان پرداخته. نویسندگان این کتاب به وجوه تفاوت آرمان‌شهر دن کیشوت با آرمان‌شهر سانچو و ویژگی همسفری این دو شخصیت پرداخته‌اند. نقدی که درهم آمیزی فرهنگ‌ها و جهان‌بینی‌های متعدد را نشان می‌دهد.

«درهم‌آمیزی» فرهنگ‌ها و ایجاد «فضای سوم بیان»

آرمان‌شهر دُن‌کیشوت، با آرمان‌شهر سانچوپانزا -که به نوعی نماینده‌ی خِرَد فرودستان است- متفاوت است. این تفاوت چیست؟، منشا آن به چه چیزی برمی‌گردد؟ و مهم‌تر از این دو پرسش، چگونه به رغم تفاوت آرمان شهرها، این دو – دُن‌کیشوت و سانچوپانزا- با هم همسفر می‌شوند؟

شخصیت دن کیشوت به داخل ادبیات فارسی هم کشیده شده و حتی تاثیرش را بر رمان فارسی هم گذاشته است. حسن میرعابدینی در مقاله دن کیشوت ایرانی به وجوه شباهت رمان دایی جان ناپلئون با دن کیشوت اشاره می‌کند.

دن کیشوت ایرانی

در گذر زمان، رمان «دایی جان ناپلئون» به فهرست «خواندنی‌ترین رمان‌های ایرانی» راه یافت. اما در ابتدا رمان مورد اقبال نبود. پزشکزاد نه از گروه ملتزمان ادبی بود و نه جزء آوانگاردها به شمار می‌رفت. جریان مسلط نقدِ زمانه نیز چشم بر کار او بست.حتی وقتی به مدد سریال موفق ناصر تقوایی شهره خاص وعام شد، برای نویسنده خود جایی در جمع نویسندگان جا سنگین دست‌وپا نکرد.

نمونه دیگری از حضور دن کیشوت در ادبیات فارسی در «کتاب نانوشته» به چشم می‌خورد. در این اثر که عنوان فرعی «دن کیشوت در عصر هوش مصنوعی» را بر خود دارد، ردپایی از کیشوتیت را می‌بینیم.

نگاهی کژدیسه به کتاب نانوشته

نانوشته بدون توجه به پیش‌فرض‌های مدرن، دال بر تقسیم مساوی عقل میان ابنای بشر، پیشاپیش مخاطب خود را با نگاهی سلسله‌مراتبی به چند دسته‌ تقسیم کرده است. عده‌ای به‌دنبال تفسیری جدید از رمان دن‌کیشوتِ سروانتش می‌گردند. برای دسته‌ی دیگری از خوانندگان «کیشوتیت» به مسئله‌ای جذاب بدل می‌شود. در این میان آنچه عمدتاً مغفول واقع شده فرم روایت پیچیده‌ی اثر است که همه‌ی عناصر ظاهراً مهم آن را همچون سیاه‌چاله‌ای در خود فرومی‌برد.

جذابیت دن کیشوت و البته سانچو در همراهی‌اش، باعث شده که هنرمندان معروفی به تصویرسازی این دو شخصیت رو بیاورند. مقاله «دن کیشوت به انضمام بهترین نقاشی‌ها و تصویرسازی‌ها از آن» به قلم ایرنا اولیخ به بررسی کار این هنرمندان پرداخته است و ما در وینش ترجمه مقاله را تقدیم شما کردیم. و البته در مطلب، نمونه‌هایی از این آثار را می‌توانید ببینید.