بارها دیده‌ایم که آثار کلاسیک و حتی آثار متأخر ادبیات کودک و بزرگ‌سال در دنیا در قالب‌های گوناگون مورد توجه قرار می‌گیرد تا نسل به نسل منتقل شود. مثلا از آثاری مانند آلیس در سرزمین عجایب و شازده کوچولو و پینوکیو چندین بار فیلم و انیمیشن ساخته شده است. همینطور انتشار اثر در انواعی چون کتاب مصور، کتاب پاپ آپ(شکفتنی) و بازآفرینی و بازنویسی آن‌ها از راه‌های معرفی این آثار به کودکان و نوجوانان است.

حال این پرسش مطرح می‌شود که چنین اقدام‌هایی در مورد آثار ادبی در ایران چقدر اتفاق افتاده است؟

یکی از روش‌های رایج در ایران انتشار این آثار در کتاب‌های درسی است. سال‌ها اشعار شاعرانی مثل خیام و نیما یوشیج در کتاب درسی ادبیات فارسی در مدارس وجود داشت اما از شروع سال تحصیلی ۹۸ خبر رسید که آثاری بعضی از این شاعران از کتاب درسی ادبیات حذف شده است. مساله اینجاست که کودکان امروز چگونه می‌خواهند با این بزرگان ادبیات فارسی آشنا شوند؟ کتاب شعر و داستان یکی از راه‌های آشنایی با شاعران و نویسندگان یک سرزمین است، هر چند از نظر تیراژ با کتاب درسی قابل مقایسه نیست.

 سال‌ها پیش کتاب توکایی در قفس از نیما یوشیج، از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان برای کودکان به چاپ رسیده بود اما این راه از سوی ناشران و نویسندگان و تصویرگران ادامه پیدا نکرد. یکی از معدود کتاب‌هایی که در سال‌های اخیر با این رویکرد برای کودکان منتشر شده، بچه‌ها بهار است.

شعری از نیما یوشیج که زبان ساده‌ای دارد و همان‌طور که از نامش پیداست، خطاب به بچه‌ها سروده شده است. با چاپ این کتاب، کودکان با بخش کوچک و البته مهمی از ادبیات معاصر ایران خواهند شد. تاریخ سرودن این شعر به اسفند ۱۳۰۸ بازمی‌گردد، یعنی ما با یک شعر نود ساله روبرو هستیم. می‌توان گفت این شعر از اولین شعرهایی است که در دوران معاصر کودکان را جدی گرفته و خطاب به آن‌ها سروده شده است.

در این شعر با تکرار بچه‌ها بهار همراه با علامت تعجب آن، شاعر گوشزد می‌کند همه به چیزی که قصد دارد از آن حرف بزند، توجه کنند. موضوع اصلی شعر که یک فصل است و ممکن است آمدن و بودن آن در بسیاری از مواقع به روزمرگی و یا به عادت تبدیل شود. حالا قرار است نه تنها برای بچه‌ها بلکه برای بزرگترها هم عادت‌زدایی شود. قدرت نیما در این است که شعر را موجز سروده و در عین حال تصویری به مخاطب می‌دهد تا بهار را بهتر لمس و درک کند: گل‌ها وا شدند برف‌ها پا شدند/ از رو سبزه‌ها از روی کوهسار/ بچه‌ها بهار!

یک بخش مهم کتاب تصویرگری‌های آن است که شاعرانه و لطیف هستند. تصویرگری‌ها در حالی که با شعر همراه شده، یک سیر داستانی دارد. در صفحه‌ی اولین بیت این کتاب نیما با کوله‌باری از گیاهان سبز به تصویر درآمده است. در آخرین صفحه‌ی شعر نیما را در حال رفتن می‌بینیم، گویی سفری پر از تماشا و احساس به بهار را تجربه کرده و بچه‌ها را با خود همراه کرده است.

به این شکل تصویرگر به نمایش دادن صحنه‌ها بسنده نکرده و خود به شعر ماجرای تازه‌ای اضافه کرده است. حضور خود نیما در تصاویر باعث شده تا حضور شاعر پررنگ‌تر شود و مخاطب کودک با او از فاصله‌ی کمتری ارتباط برقرار کند.

مکان سرودن شعر لاهیجان است و حال و هوای شعر به طبیعت لاهیجان بسیار نزدیک است: داره رو درخت می‌خوره به گوش/ پوستین را بِکَن، قبا را بپوش!

حال و هوا و فرهنگ و آداب و رسوم لاهیجان در تصویرگری‌ها هم احساس می‌شود. فضا‌هایی که تصویرگر به نمایش درآورده چوپانی در کنار دریاچه، زنان شالیکار، بچه‌های روستایی با لباس‌های محلی، ماهیگیران در دریا و مراسم سنتی مردم این منطقه است. کسی که تا به حال به این منطقه سفر نکرده هم خودش را در این فضا حس می‌کند.

در بازار کتاب کودک تعداد کتاب‌های ترجمه شده که تصاویر آن کودک را جذب خود می‌کند کم نیست، بچه‌ها بهار هم بین کتاب‌های ایرانی از این جذابیت برخوردار است و با صفحات گلاسه از نظر گرافیک و تصویر به کتاب باکیفیتی تبدیل شده است.

مخاطب بچه‌ها بهار می‌تواند کودکان چهار سال به بالا باشد. به نظر می‌رسد بخش‌هایی از کلمات شعر اعراب‌گذاری شده است گرچه معیار اینکه کدام کلمه برای راحت خواندن مخاطب باید اعراب بگیرد مشخص نیست، ضمن اینکه پیش از آن باید پرسید اعراب گرفتن آن با وجود راحت بودن کلمات چه الزامی دارد؟

در ابتدای کتاب مقدمه‌ای از نوش‌آفرین انصاری می‌خوانیم. بخشی از آن به این شرح است: «زبان فارسی پی در پی در حال تغییر است و ادبیاتی نوظهور لحظه به لحظه و بیشتر و بیشتر بر ادبیات کلاسیک و رسمی این کشور چیره می‌شود. از تغییرات زمانه گریزی نیست، با این همه غریبگی کودکان با زبان و ادب فاخر پارسی دردناک است؛ چرا که فراموشی زبان، سرآغازی بر دوری از ریشه‌ها و اندیشه‌های فرهنگی خواهد بود.»

در پایان کتاب معرفی نیما یوشیج و هدی حدادی آمده است. هر چند زبان این معرفی از زبان ساده دور شده و انگار مخاطب کودک نادیده گرفته شده است. در جایی از معرفی می‌خوانیم: «نیما در طی زندگی ادبی خود به داستان‌نویسی، نمایشنامه‌نویسی و نگارش دستور و دیگر مباحث ادبی پرداخت، اما آنچه او را نامبردار ساخت، جنبه‌ی شاعرانه بودن اوست.»

کودک امروز کمتر چنین معرفی‌هایی را خواهد خواهند و اگر هم قرار است بزرگسال برای او توضیح بدهد، با چنین متنی سخت خواهد بود.

کتاب بچه‌ها بهار به تازگی از سوی شورای کتاب کودک به عنوان اثر برگزیده سال ۹۷ در بخش تصویر انتخاب شد.

شعر نود ساله‌ی نیما برای کودکان