اگر اهل گشت زدن در شبکه‌های اجتماعی مثل اینستاگرام و توییتر باشید حتماً از موضوع داغ این روزها باخبرید. هشتگ‌هایی که زنان را تشویق می‌کند از تجربه‌هایی که آزارشان داده حرف بزنند و در برابر آزارهای جنسی سکوت نکنند.

حرف زدن از این موضوع سرآغازی است برای ایجاد همدلی و رسیدن به فهمی مشترک در برابر تجربه‌های آزار و اذیت. اما شاید حلقه‌ی مفقوده‌ی این موضوع «آموزش» باشد. در جامعه‌ی ما هیچ رسانه و نهاد رسمی متولی آموزشِ مفاهیمی که به کمک افراد جامعه در مواجهه با این موضوعات بیاید، نیست.

اینجاست که کتاب و ادبیات کودک می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. در سال‌های اخیر کتاب‌های کودکی منتشر شده‌اند که می‌توانند به خانواده‌ها کمک کند به فرزندشان –چه دختر و چه پسر- که در سال‌های پیش از دبستان و سال‌های اول دبستان هستند آموزش‌هایی مثل مراقبت از خود و بدن، حریم خصوصی و … را منتقل کنند. این مطلب به معرفی چند کتاب می‌پردازد که با محوریت این موضوع منتشر شده‌اند:

1. بعضی از رازها را نباید نگه داشت/ نویسنده: جینین ساندرز/ تصویرگر: کریگ اسمیت/ مترجم: میترا امیری/ ناشر: پرتقال/ سال چاپ اول: ۱۳۹۷

آلفرد شوالیه‌ی کوچک و شجاعی است که در سرزمینی دور همراه مادرش سوزان زندگی می‌کند. مادر سوزان در بزرگ‌ترین قصر سرزمین برای لرد هنری کار می‌کند. آلفرد نمی‌تواند در خانه تنها بماند و برای همین هر روز از مدرسه به خانه‌ی لرد هنری می‌رود. لرد پیشنهاد می‌دهد وقتی سوزان مشغول کار است از پسرش مراقبت کند. اما آلفرد از مراقبت لرد هنری خوشش نمی‌آید، لرد هنری بازی‌هایی ترتیب می‌دهد که آلفرد را آزار می‌دهد. آلفرد روزبه‌روز افسرده‌تر می‌شود اما نگران است این موضوع را با مادرش درمیان بگذارد و مادر کارش را از دست بدهد.

این کتاب تصویری که برای کودکان پیش دبستانی و سال‌های اول دبستان مناسب است راهنمایی هم دارد که به والدین کمک می‌کند به وسیله‌ی آن مفاهیمی مثل افراد امن، علائم هشدار دهنده و نقاط خصوصی بدن را برای کودکان توضیح بدهند و به آن‌ها اطمینان بدهند برای حرف زدن از چیزهایی که آزارشان می‌دهد نگران چیزی نباشند. ساختار داستانی و تصویرگری کتاب شبیه افسانه‌های قدیمی است و همین ویژگی به کودک کمک می‌کند با احساس امنیت بیشتری اهمیت این موضوع را درک کند.

2. بلند بگو نه!/ نویسنده: زاک و کیمبرلی کینگ/ تصویرگر: سو راما/ مترجم: عطیه الحسینی/ ناشر: مهرسا/ سال چاپ اول: ۱۳۹۸

قالب این کتاب غیرداستان است و از تجربه‌ی شخصی مادری می‌آید که شبی پسرش در تولد دوستش حس ناخوشایندی داشته اما با شجاعت مقابل کسانی که از او می‌خواستند کاری برخلاف میلش انجام دهد ایستاده. لحن این کتاب صریح است و بدون پرده‌پوشی از چیزهایی مثل تفاوت اندام دخترها و پسرها و نقاط خصوصی بدن حرف می‌زند. خواندن این کتاب می‌تواند به مهارت‌آموزی کودکان و افزایش اطلاعات‌شان کمک کند.

این کتاب که برای کودکان ۵ تا ۸ سال مناسب است روی یکی از مهم‌ترین نکته‌ها‌ی پیش‌گیرانه دست می‌گذارد: مهارت نه گفتن.

بخش کودک انتشارات فنی ایران(نردبان) هم این کتاب را با عنوان باید بگی نه و با ترجمه‌ی جواد کریمی در سال گذشته منتشر کرده است.

3. تپلی، به بدنم دست نزن!/ گروه نویسندگان/ مترجم: هستی سعادت/ ناشر: نردبان(شرکت انتشارات فنی ایران)/ سال چاپ اول: ۱۳۹۱

این کتاب از مجموعه‌ی تپلی که روی مهارت‌های زندگی تاکید دارد مثل بیشتر کتاب‌هایی که برای کودکان خردسال با موضوع تربیت جنسی منتشر می‌شوند روی نقاط خصوصی بدن تمرکز کرده است و در قالب داستانی با آموزش مستقیم از مراقبت از بدن می‌گوید. کپلی پسر است و تپلی دختر. مادر این دو بچه خرس برای آن‌ها از بدنشان حرف می‌زند.

تصویرگری و روایت تپلی، به بدنم دست نزن! ساده است و خیلی مستقیم به کودکان ۵ تا ۸ سال کمک می‌کند بدنشان را بشناسند و مراقبت از آن را به عهده بگیرند.

4. پیشی کوچولو بگو به خودِ خودم دست نزن!(از مجموعه‌ی ماجراهای ریحانه و پیشی کوچولو)/ نویسنده: معصومه یزدانی/ تصویرگر: سارا خرامان/ ناشر: نردبان(شرکت انتشارات فنی ایران)/ سال چاپ اول: ۱۳۹۸

این کتاب تألیف است و ویژگی آن به نسبت بقیه‌ی کتاب‌هایی که معرفی شده داستانی‌تر بودن آن است. تخیل کودکانه‌ی این کتاب، طنز، جملات کوتاه و نثر روان آن که با مخاطب خردسال آن تناسب دارد می‌تواند این کتاب را به گزینه‌ی مناسبی برای گفت‌وگوی غیرمستقیم از این موضوع تبدیل می‌کند.

پیشی کوچولو که حوصله‌اش سر رفته برای بازی به حیاط می‌رود و آن‌جا با گربه‌ی خال مخالی همسایه روبه‌رو می‌شود که با صدای آهسته پیشی را به خارج شدن از حیاط تشویق می‌کند. این کتاب علاوه بر اینکه کودکان را از اعتماد به غریبگان برحذر می‌دارد راه‌هایی را پیش رویشان قرار می‌دهد که بتوانند در مواقع خطر از خودشان محافظت کنند، از داد و فریاد نترسند و اگر در موقعیتی گرفتند که کسی خواست به آن‌ها آزاری برساند از دیگران کمک بگیرند.

5. به من دست نزن!(از مجموعه‌ی مهارت‌های خود مراقبتی)/ نویسنده: ورونیکا فرس/ تصویرگر: یولیا گینزباخ/ مترجم: منیژه نصیری/ ناشر: پیک ادبیات/ سال چاپ اول: ۱۳۹۷

یوناس کلاس شنا را دوست ندارد و آن‌جا احساس امنیت نمی‌کند. مساله فقط این نیست که چون نمی‌تواند خوب شنا کند قلدرهای کلاس آزارش می‌دهند، مساله این است که وقتی برای اینکه از زیر شنا کردن در برود، در رختکن با یکی از بچه‌های بزرگ‌تر مواجه می‌شود که با مهربانی از یوناس حمایت می‌کند. اما این مهربانی طبیعی نیست و به جایی می‌رسد که یوناس تصمیم می‌گیرد ساکت نماند و اعتراض کند تا دیگران هم باخبر شوند.

این داستان تصویری نشان می‌دهد که حس یوناس نسبت به عدم امنیت کاملا طبیعی است، چیزی نیست که اگر کودکی در موقعیت یوناس قرار گرفت از آن خجالت بکشد. کودک همیشه وقتی از چیزی احساس ناراحتی کرد می‌تواند با دیگران در موردش حرف بزند.

6. بدن من مال خودم است(از مجموعه کتاب‌های خود خودم)/ نویسنده و تصویرگر: داگمار گایسلر/ مترجم: زهره حیدری شاهی/ ناشر: گیسا/ سال چاپ اول: ۱۱۹۷

تصویرگری‌ها و جملات کوتاه این کتاب علاوه بر اینکه به مخاطب حس خوبی نسبت به بدنش می‌دهد حلقه‌ی نزدیکان و افراد امن را به نمایش می‌گذارد و در مقابل یادآوری می‌کند رفتارها و لمس‌هایی که از خارج از حلقه‌ی نزدیکان و افراد امن پرخطر هستند چه آسیب‌ها و خطراتی دارد.

خواندن این کتاب علاوه بر آگاهی بخشی به توانمندسازی کودک کمک می‌کند و بدون ایجاد حس نگرانی اطلاعاتی به او می‌دهد که بتواند از خودش مراقبت کند.

برخی از عناوین این مجموعه با «مجموعه‌ی مهارت‌های خودمراقبتی» از نشر پیک ادبیات مشترک است، پس اگر تصمیم گرفتید جلدهای دیگر این مجموعه را هم تهیه کنید به این موضوع توجه کنید!