سالگرد صدور فرمان مشروطه و جنبشی که در فاصله بین ۱۲۸۴ تا ۱۲۸۸ شمسی در کشور شکل گرفت، به حق آغاز تاریخ معاصر ماست. بحث درباره علل وقوع این انقلاب، ماجراهای آن، پیش‌زمینه‌های فکری آن و ریشه‌هایش بعد از گذشت بیش از یک قرن و نوشته شدن صدها کتاب همچنان ادامه دارد.
در پرونده این هفته وینش بیش از هرچیزی سراغ ریشه‌های انقلاب مشروطه رفته‌ایم و تاریخ‌نگاری آن.

برای خواندن درباره جنبش مشروطیت از کجا شروع کنیم؟ این سوال را از فرزانه ابراهیم‌زاده روزنامه‌نگاری که به صورت تخصصی در حوزه تاریخ کار می‌کند پرسیده‌ایم. ابراهیم‌زاده شش کتاب غیرقابل چشم‌پوشی را معرفی کرده که همگی روایات دست‌اولی هستند که در زمانی نزدیک به وقوع اتفاقات نوشته شده‌اند. «تاریخ بیداری ایرانیان» نوشته ناظم‌الاسلام کرمانی، «واقعات اتفاقیه در روزگار» نوشته محمد مهدی شریف کاشانی، «تاریخ انقلاب ایران» نوشته ادوارد براون، «تاریخ انقلاب مشروطه ایران و تاریخ هجده ساله آذربایجان» دو کتاب تقریبا به هم پیوسته احمد کسروی، «حیات یحیی» خاطرات یحیی دولت آبادی و «تاریخ انقلاب مشروطه ایران» نوشته مهدی ملک‌زاده شش کتاب پیشنهادی او هستند.

معرفی کتاب‌های پایه در خوانش مشروطه

انقلاب مشروطه و خیز ایرانیان برای برپایی حکومت قانون، یکی از محورهای پررنگ اندیشه دکتر سید جواد طباطبایی است. «مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی» بخش نخست از جلد دوم تاملی درباره ایران، روایت کشاکشی است که اول بار در دارالسطنه ولیعهد قاجار در تبریز با دیدن عمق شکاف بین ایران و ملل پیشرفته حاصل شد.
«مکتب تبریز…» همچون مقدمه‌ای است بر «مبانی نظریه مشروطه‌خواهی» که ریشه‌های انقلاب مشروطه را در ذهن ایرانی و دوران پس از جنگ‌های ایران و روس می‌جوید.

وهن بزرگ: شرم و حیرت

«انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران» مجموعه مقالات فریدون آدمیت است که در طی سال‌ها درباره موضوع تخصص او یعنی مشروطیت و تاریخ‌نگاری انقلاب مشروطه در نشریات به چاپ رسانده است. در این متن به خصوص به یکی از مقالات مشهور او «آشفتگی در فکر تاریخی» پرداخته شده که در آن فریدون آدمیت به تندی دیدگاه‌های احمد فردید، جلال آل احمد و مهدی بازرگان پیرامون مشروطیت را زیر سوال می‌برد.

آدمیت، علیه دیگران

کتاب «ارامنه و انقلاب مشروطه» همان‌طور که از اسم آن پیداست، درباره ریشه‌های نقش پررنگ اقلیت ارمنی در این انقلاب است. حوری بربریان نویسنده کتاب این نقش را در بستر موقعیت ارامنه در دو امپراتوری روسیه و عثمانی تحلیل می‌کند.

نقش سازمان‌یافته ارامنه در انقلاب مشروطه