«تهران تب‌آلود» نوع دیگری از خواندن تاریخ است. خود نویسنده به آن می‌گوید نگریستن از دریچه‌ی مکان-رویدادها. خواندن تاریخ از طریق پرسه‌زنی و دیدار آجرها و درخت‌ها و آدم‌ها و نه از طریق کتاب و خیال و کتابخانه. حمیدرضا حسینی در کتاب تهران تب‌آلود به سراغ تاریخ جنبش مشروطه‌ی ایران رفته و آن را از دریچه‌ی ۳۸ مکان-رویداد از آغاز جنبش در آبان ماه ۱۲۸۴ خورشیدی تا استقرار مجلس شورای ملی در عمارت بهارستان در مهرماه ۱۲۸۵ روایت کرده است.
جنگ‌های ایران و روس در دوران ولیعهدی عباس میرزا برای اولین بار ایرانی‌ها را متوجه کرد دنیای دیگری در اطراف آن‌ها وجود دارد که بسیار جلو رفته و از ایران پیشی گرفته است. در تمام قرن نوزدهم میلادی سال به سال این آگاهی نسبت به ضعف خود و پیشرفت دیگری (از غربیان تا عثمانی‌ها و همسایگان) بیشتر شد و در اوایل قرن بیستم به جنبش مشروطه منتج شد. یکی از اصلی‌ترین پایه‌های این ضعف، عقب‌ماندگی ما در زمینه آموزش و سواد زنان ایرانی بود. نسوان آن روز، دخترانِ بعدی و خواهران بعدتر.
«با شتاب زیست و با عجله مُرد. بیشتر شهید راه سوتفاهم شد تا مشروطیت یا دیکتاتوری یا هر چیز دیگر.» توصیفی چنان تند و بی رحمانه، فقط یک جمله از حرف‌های «محمد قائد» درباره میرزاده عشقی، در کتاب «عشقی، سیمای نجیب یک آنارشیست» است. شاید اگر نویسنده کتاب کسی بود جز قائد، و متن هم درباره فردی جز عشقی بود، تکلیف‌مان با این همه تندی روشن‌تر می‌شد: کتاب را کنار می‌گذاشتیم و نویسنده را به انصاف دعوت می‌کردیم. اما «محمد قائد» وادارمان می‌کند که تندی‌هایش به عشقی را بخوانیم و به آن‌ها فکر کنیم.
نگاه پژوهشگران آکادمیک غربی همچنان مورد استفاده و ارجاع ایرانیان است. دو فصل ابتدایی کتاب ایران بین دو انقلاب یرواند آبراهامیان پروفسور ایرانی-ارمنی‌تبار آمریکایی به دوران قاجار و تجولات مشروطه می‌پردازد. آبراهامیان نگاهی مارکسیستی دارد و مطالبه مشروطه‌خواهان را «ناسیونالیسم» برابر نیروهای خارجی، «سکولاریسم» برابر جریانات سنتی و مذهبی و «قانون‌گرایی» برابر استبداد شاهانه می‌داند. ونسا مارتین با نگاهی مردم‌شناسانه تمرکزش را بر زیست روزمره مردم ایران در سال‌های مشروطه نهاده و ژانت آفاری با فاصله گرفتن از نخبه‌محوری به وضعیت زنان و تهی‌دستان و تاثیرشان در انقلاب مشروطه می‌پردازد.
بعد از پیروزی انقلاب تا چندین سال درگیری‌های مختلف سیاسی فراغتی برای نگاه به مشروطه باقی نمی‌گذاشت اما در دهه هفتاد بعد از چند دهه نگاه‌ها بیش از پیش و دوباره به دوران مشروطه متوجه شد. سه کتاب عمده‌ی این دوران اقتصاد سیاسی ایران کاری از استاد مهاجرت‌کرده ایرانی محمدعلی همایون کاتوزیان، مشروطه‌ی ایرانی ماشاالله آجودانی و تاملات سیدجواد طباطبایی در مکتب تبریز و نظریه حکومت قانون در ایران است. جز این‌ها تلاش‌‌های متعدد دیگری از سوی نظرگاه‌های متفاوت صورت گرفت که می‌توانید درباره آن‌ها در این یادداشت بخوانید.
در دوره پهلوی دوم و خصوصاً در بازه زمانی بعد از کودتای بیست و هشت مرداد تا انقلاب اسلامی سال ۵۷، مواجهه با مشروطه تحولات گسترده‌ای یافت. تحولاتی که از یک‌سو از تاسیس دانشکده‌های علوم انسانی و نگاه تاریخی مبتنی بر علوم اجتماعی در دانشگاه‌ها داشت و از سوی دیگر هژمونی اندیشه‌های مارکسیستی که انقلاب مشروطه را ناکامل و تنها برای گذار از فئودالیسم توسط بورژوازی ملی می‌دانستند. بعد از کودتای ۲۸ مرداد و ضعف و به حاشیه رانده شدن گفتمان مشروطه‌خواهان جبهه ملی و هواداران دکتر مصدق توافقی دوجانبه میان حکومت و مخالفانش بر سر نادیده گرفتن انقلاب مشروطه و حوادث‌اش شکل گرفت
ویژگی عمده آثاری که معاصر حوادث مشروطه نگاشته شده‌اند، لحن هم‌دلانه، واقعه‌نگاری، توجه به جزییات و احوال و کیفیت افراد و همچنین توجه کم‌تر به بستر تاریخی، شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران آن دوران است. عمده این آثار، بیش از آن‌که متکی به ادبیات علوم انسانی و تحلیل‌های جامعه‌شناسانه باشند بر نوعی روایت تاریخی صرف و گاه با مداخله احساسات میهن‌پرستانه از سوی ایرانیان و عواطف و سوگیری‌های دموکراتیک و ضداستعماری از سوی نویسندگان غربی‌ست. با گذشت زمان، این آثار بیشتر به عنوان اسناد و داده‌های تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۱۱۳ سال پیش در همین روزهای مردادماه٬ تهران ایام پرتلاطمی را تجربه می‌کرد. روزهایی که با ماجرای به چوب بستن تجار قند در آذر ۱۲۸۴ در خانه علاالدوله آغاز و در زاویه مقدسه عبدالعظیم با وعده عدالتخانه ادامه پیدا کرد و به امضای فرمان تشکیل مجلس به خط قوام‌السلطنه ختم شد.
مجاهدین ارمنی در کنار بختیاری‌ها، تفنگچی‌های گیلانی و مجاهدین آذربایجان در برانداختن محمدعلی شاه و برقراری مجدد مشروطه سهیم بودند. حوری بربریان در کتاب «ارامنه و انقلاب مشروطه ایران» به ریشه‌های این اولین و آخرین دخالت اقلیت ارمنی در بحران‌های سیاسی ایران می‌پردازد و با دیدی فرامرزی اوضاع سیاسی و فکری زمانه‌ی مشروطه را در منطقه و بین ارمنی‌های روسیه و عثمانی مورد کاوش قرار می‌دهد.
«انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران» مجموعه مقالات فریدون آدمیت است که در طی سال‌ها درباره موضوع تخصص او یعنی مشروطیت و تاریخ‌نگاری انقلاب مشروطه در نشریات به چاپ رسانده است. در این متن به خصوص به یکی از مقالات مشهور او «آشفتگی در فکر تاریخی» پرداخته شده که در آن فریدون آدمیت به تندی دیدگاه‌های احمد فردید، جلال آل احمد و مهدی بازرگان پیرامون مشروطیت را زیر سوال می‌برد.
«تهران تب‌آلود» نوع دیگری از خواندن تاریخ است. خود نویسنده به آن می‌گوید نگریستن از دریچه‌ی مکان-رویدادها. خواندن تاریخ از طریق پرسه‌زنی و دیدار آجرها و درخت‌ها و آدم‌ها و نه از طریق کتاب و خیال و کتابخانه. حمیدرضا حسینی در کتاب تهران تب‌آلود به سراغ تاریخ جنبش مشروطه‌ی ایران رفته و آن را از دریچه‌ی ۳۸ مکان-رویداد از آغاز جنبش در آبان ماه ۱۲۸۴ خورشیدی تا استقرار مجلس شورای ملی در عمارت بهارستان در مهرماه ۱۲۸۵ روایت کرده است.
جنگ‌های ایران و روس در دوران ولیعهدی عباس میرزا برای اولین بار ایرانی‌ها را متوجه کرد دنیای دیگری در اطراف آن‌ها وجود دارد که بسیار جلو رفته و از ایران پیشی گرفته است. در تمام قرن نوزدهم میلادی سال به سال این آگاهی نسبت به ضعف خود و پیشرفت دیگری (از غربیان تا عثمانی‌ها و همسایگان) بیشتر شد و در اوایل قرن بیستم به جنبش مشروطه منتج شد. یکی از اصلی‌ترین پایه‌های این ضعف، عقب‌ماندگی ما در زمینه آموزش و سواد زنان ایرانی بود. نسوان آن روز، دخترانِ بعدی و خواهران بعدتر.
«با شتاب زیست و با عجله مُرد. بیشتر شهید راه سوتفاهم شد تا مشروطیت یا دیکتاتوری یا هر چیز دیگر.» توصیفی چنان تند و بی رحمانه، فقط یک جمله از حرف‌های «محمد قائد» درباره میرزاده عشقی، در کتاب «عشقی، سیمای نجیب یک آنارشیست» است. شاید اگر نویسنده کتاب کسی بود جز قائد، و متن هم درباره فردی جز عشقی بود، تکلیف‌مان با این همه تندی روشن‌تر می‌شد: کتاب را کنار می‌گذاشتیم و نویسنده را به انصاف دعوت می‌کردیم. اما «محمد قائد» وادارمان می‌کند که تندی‌هایش به عشقی را بخوانیم و به آن‌ها فکر کنیم.
نگاه پژوهشگران آکادمیک غربی همچنان مورد استفاده و ارجاع ایرانیان است. دو فصل ابتدایی کتاب ایران بین دو انقلاب یرواند آبراهامیان پروفسور ایرانی-ارمنی‌تبار آمریکایی به دوران قاجار و تجولات مشروطه می‌پردازد. آبراهامیان نگاهی مارکسیستی دارد و مطالبه مشروطه‌خواهان را «ناسیونالیسم» برابر نیروهای خارجی، «سکولاریسم» برابر جریانات سنتی و مذهبی و «قانون‌گرایی» برابر استبداد شاهانه می‌داند. ونسا مارتین با نگاهی مردم‌شناسانه تمرکزش را بر زیست روزمره مردم ایران در سال‌های مشروطه نهاده و ژانت آفاری با فاصله گرفتن از نخبه‌محوری به وضعیت زنان و تهی‌دستان و تاثیرشان در انقلاب مشروطه می‌پردازد.
بعد از پیروزی انقلاب تا چندین سال درگیری‌های مختلف سیاسی فراغتی برای نگاه به مشروطه باقی نمی‌گذاشت اما در دهه هفتاد بعد از چند دهه نگاه‌ها بیش از پیش و دوباره به دوران مشروطه متوجه شد. سه کتاب عمده‌ی این دوران اقتصاد سیاسی ایران کاری از استاد مهاجرت‌کرده ایرانی محمدعلی همایون کاتوزیان، مشروطه‌ی ایرانی ماشاالله آجودانی و تاملات سیدجواد طباطبایی در مکتب تبریز و نظریه حکومت قانون در ایران است. جز این‌ها تلاش‌‌های متعدد دیگری از سوی نظرگاه‌های متفاوت صورت گرفت که می‌توانید درباره آن‌ها در این یادداشت بخوانید.
در دوره پهلوی دوم و خصوصاً در بازه زمانی بعد از کودتای بیست و هشت مرداد تا انقلاب اسلامی سال ۵۷، مواجهه با مشروطه تحولات گسترده‌ای یافت. تحولاتی که از یک‌سو از تاسیس دانشکده‌های علوم انسانی و نگاه تاریخی مبتنی بر علوم اجتماعی در دانشگاه‌ها داشت و از سوی دیگر هژمونی اندیشه‌های مارکسیستی که انقلاب مشروطه را ناکامل و تنها برای گذار از فئودالیسم توسط بورژوازی ملی می‌دانستند. بعد از کودتای ۲۸ مرداد و ضعف و به حاشیه رانده شدن گفتمان مشروطه‌خواهان جبهه ملی و هواداران دکتر مصدق توافقی دوجانبه میان حکومت و مخالفانش بر سر نادیده گرفتن انقلاب مشروطه و حوادث‌اش شکل گرفت
ویژگی عمده آثاری که معاصر حوادث مشروطه نگاشته شده‌اند، لحن هم‌دلانه، واقعه‌نگاری، توجه به جزییات و احوال و کیفیت افراد و همچنین توجه کم‌تر به بستر تاریخی، شرایط اجتماعی و اقتصادی ایران آن دوران است. عمده این آثار، بیش از آن‌که متکی به ادبیات علوم انسانی و تحلیل‌های جامعه‌شناسانه باشند بر نوعی روایت تاریخی صرف و گاه با مداخله احساسات میهن‌پرستانه از سوی ایرانیان و عواطف و سوگیری‌های دموکراتیک و ضداستعماری از سوی نویسندگان غربی‌ست. با گذشت زمان، این آثار بیشتر به عنوان اسناد و داده‌های تاریخی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۱۱۳ سال پیش در همین روزهای مردادماه٬ تهران ایام پرتلاطمی را تجربه می‌کرد. روزهایی که با ماجرای به چوب بستن تجار قند در آذر ۱۲۸۴ در خانه علاالدوله آغاز و در زاویه مقدسه عبدالعظیم با وعده عدالتخانه ادامه پیدا کرد و به امضای فرمان تشکیل مجلس به خط قوام‌السلطنه ختم شد.
مجاهدین ارمنی در کنار بختیاری‌ها، تفنگچی‌های گیلانی و مجاهدین آذربایجان در برانداختن محمدعلی شاه و برقراری مجدد مشروطه سهیم بودند. حوری بربریان در کتاب «ارامنه و انقلاب مشروطه ایران» به ریشه‌های این اولین و آخرین دخالت اقلیت ارمنی در بحران‌های سیاسی ایران می‌پردازد و با دیدی فرامرزی اوضاع سیاسی و فکری زمانه‌ی مشروطه را در منطقه و بین ارمنی‌های روسیه و عثمانی مورد کاوش قرار می‌دهد.
«انحطاط تاریخ‌نگاری در ایران» مجموعه مقالات فریدون آدمیت است که در طی سال‌ها درباره موضوع تخصص او یعنی مشروطیت و تاریخ‌نگاری انقلاب مشروطه در نشریات به چاپ رسانده است. در این متن به خصوص به یکی از مقالات مشهور او «آشفتگی در فکر تاریخی» پرداخته شده که در آن فریدون آدمیت به تندی دیدگاه‌های احمد فردید، جلال آل احمد و مهدی بازرگان پیرامون مشروطیت را زیر سوال می‌برد.
Thanks for clicking. That felt good.
Close
