این بار یک آلودگی دیگر

با گسترش آلودگی هوا در سال‌های اخیر، حالا کودکان هم به خوبی با این مفهوم آشنا هستند و کتاب‌های زیادی هم در این زمینه تدوین شده است. درباره‌ی سایر انواع آلودگی‌ها مثل آلودگی آب‌ها هم آثاری منتشر شده یا اطلاعات فراوانی در فضای مجازی تولید شده است. اما آلودگی نوری و آلودگی صوتی دو مفهومی هستند که کمتر به آن‌ها پرداخته شده و کودکان هم آشنایی کمتری با این دو مفهوم دارند. مامان صدای چیه؟ به یکی از این دو آلودگی، یعنی آلودگی صوتی می‌پردازد و از این نظر موضوع بکر و تازه‌ای دارد.

داستان درباره‌ی گنجشک کوچکی به نام جی‌کی است که دیگر کسی صدایش را نمی‌شنود. او شال و کلاه می‌کند و راهی سفر می‌شود تا جایی را پیدا کند که صدایش به گوش کسی برسد اما آنقدر آسمان پر از ساختمان‌های بلند و هواپیما و زمین پر از ماشین و سر و صدا است که هر جا می‌رود باز هم صدایش به کسی نمی‌رسد.

حتی وقتی با پرنده‌های دیگر حرف می‌زند و فکر می‌کند آن‌ها صدایش را می‌شنوند، متوجه می‌شود که اشتباه کرده است. اما دست از تلاش برنمی‌دارد و در نهایت وقتی بچه‌ای را می‌بیند که مار می‌خواهد نیشش بزند، آن‌قدر جیک‌جیک می‌کند که گنجشک‌های دیگر هم خبردار می‌شوند و همراه او سر و صدا راه می‌اندازند. بالأخره تلاش‌های جی‌کی نتیجه می‌دهد و صدای گنجشک‌ها به گوش آدم‌ها می‌رسد.

این کتاب در کنار موضوع جدید و جذابش، زبان ساده و روانی هم دارد که مخاطب کودک به راحتی با آن ارتباط برقرار می‌کند. همچنین شخصیت‌پردازی داستان به خوبی صورت گرفته. شاید گنجشک‌ها از نظر کودکان تفاوتی در ظاهر نداشته باشند اما در این کتاب نویسنده به خوبی توانسته بین گنجشک جوان، گنجشک پیر، گنجشک بی‌حوصله و… فرق بگذارد. شخصیت پیگیر جی‌کی نیز می‌تواند نمادی از تلاش و پشتکار باشد و در کنار انتقال مفاهیم محیط زیستی به کودکان، مفهوم تلاش برای رسیدن به هدف را هم به طور غیر مستقیم به آنان آموزش دهد.

تصویرگری‌های این کتاب اما جای بحث دارد. پوپک مقبلی با تصویرگری نمادین سعی کرده مفهوم سنگین آلودگی صوتی را لطافت ببخشد و تصویر دوستانه‌تر و مهربان‌تری از زندگی شهری به کودکان ارائه دهد. به عنوان مثال او درختان را به شکل بانوانی زیبا یا مردانی شیک‌پوش به تصویر کشیده است؛ چیزی که به طور ناخودآگاه باعث می‌شود کودکان رابطه‌ی مسالمت‌آمیزتری با محیط زیست داشته باشند و درختان را به عنوان موجودات زنده بپذیرند.

اما از طرف دیگر پرندگان تصویرشده در این کتاب با آنچه کودک به عنوان گنجشک می‌شناسد، تفاوت بسیار دارند. به عبارت دیگر بهتر است بگوییم پرندگانی که در مامان صدای چیه؟ به تصویر کشیده شده‌اند، جغد هستند. این در حالی است که کودکان در کشور ما جغد را به عنوان یک پرنده‌ی شهری که در محیطی با آلودگی صوتی زندگی کند نمی‌شناسند.

آن‌ها گنجشک یا نهایتاً کلاغ‌ و کبوتر را در مناطق شهری می‌بینند اما با وجود جغد روی درخت‌های شهرشان بیگانه‌اند و همین باعث کاهش باورپذیری کتاب می‌شود. از طرف دیگر وجود این تفاوت بین متن و تصویر، سؤالاتی را در ذهن مخاطب ایجاد می‌کند که ممکن است او را از هدف اصلی خواندن کتاب که همان آشنایی با آلودگی صوتی و دوستی با محیط زیست است، دور کند.

در مجموع مامان صدای چیه؟ کتابی برای کودکان بالای 5 سال است که از یک مفهوم خشک و سخت به نام آلودگی صوتی، داستانی نرم و دلنشین ساخته و از طریق همین داستان سعی می‌کند کودکان را در کنار آشنایی با موضوعات محیط زیستی، به دوستی با طبیعت و لذت شنیدن صدای طبیعت و پرندگان دعوت کند.