در شنل پاره، نینا بربروا، زندگی دختری روس را در خلال سال‌های 1920 تا 1942 و در پی انقلاب روسیه از زبان خود او روایت می‌کند و چهره قطحی، آوارگی و تبعید را به تصویر می‌کشد. این کتاب را نشر ماهی با ترجمه فاطمه ولیانی روانه بازار کرده است.

چرا شنل پاره؟

شنل پاره، از شعری به همین نام در این کتاب می‌آید. «آن را از صندوق قدیمی بیرون آوردیم که در خانه پدربزرگ ماندگار شده بود. بوی نفتالین می‌دهد و […] سال‌ها از آن هنگام می‌گذرد. […] پدرانمان ما را، من و تو را، در این شنل پوشانده بودند… .» این شنل، گاهی تاریخ، گاهی گهواره و گاهی مرهم است و شاید خود زندگی است که مرور زمان آن را مندرس و پاره کرده است. در این داستان، شنل پاره ساشا، دخترک نه‌ساله را دور خودمان می‌پیچیم و سرنوشت او را تا بیست‌ونه‌سالگی دنبال می‌کنیم.

ماجرای کتاب

ساشا دختری نه‌ساله راوی کتاب است که در ابتدای داستان مادرش را از دست می‌دهد و پدرش از این درد دیوانه می‌شود. او از تنهایی به عشق خواهرانه‌اش پناه می‌برد؛ اما خواهر او هم خیلی زود به فکر ازدواج می‌افتد و ساشا را ترک می‌کند. چند سال بعد ساشا و پدرش در بحبوحه انقلاب روسیه و به‌خاطر شرایط سخت زندگی، به پاریس می‌روند. آنجا مسئولیت زندگی پدر و عمه‌ای که ساکن پاریس بود، به دوش ساشا می‌افتد؛ اما او آرزو دارد آزادانه به کشورهای دیگر سفر کند. این مسئولیت و غم‌های پی‌در‌پی زندگی، جانی برای تحقق این آرزو در او باقی می‌گذارد؟ شاید هم عشقی ناگهانی را کشف کنیم؛ پس ممکن است ساشا با عشق آرامش را تجربه کند؟

نکات تأمل‌برانگیز کتاب

ساشا، دختری نه‌ساله و روای داستان است و آن را این طور شروع می‌کند: «اسم خواهرم آریان بود.» از همین لحظه، جنگ قدرت برای انتخاب شخصیت اصلی در ما شروع می‌شود. ساشا فقط راوی است یا شخصیت اصلی هم هست؟ نویسنده و راوی هر دو، ما را با خانواده، روابط، دوستان و محل کار آریان آشنا می‌کنند، حالا دیگر تصمیم‌گیری کار سختی نیست. ما انتخاب می‌کنیم که طبق وعده‌های داستان‌نویسی نویسنده، آریان را دنبال کنیم. ساشا برای ما راوی فرعی این ماجرا باقی می‌ماند. جرقه اتفاق می‌افتاد و آریان عاشق می‌شود. دیگر به آسودگی خیال رسیده‌ایم که آریان تمام ماجراست؛ اما ناگهان نویسنده خلف وعده می‌کند و آریان با عشقش از داستان بیرون می‌رود.

حالا ما دوباره باید تصمیم بگیریم. آیا شنل پاره داستانی بی‌قوام است؟ این داستان پراکنده‌گویی‌های بی‌اهمیت نینا بربروا و ثبت تجربیات مشابه بی‌سروته اوست؟ یا او عمداً ما را با این سرخوردگی و طردشدگی تنها گذاشت تا درد ضربه سهمگینی که به ساشا وارد شد، احساس کنیم؟ به هر حال نینا امروز زنده نیست تا جوابی برای سؤال‌هایمان پیدا کنیم. از اینجای داستان انتخاب با ماست. می‌توانیم داستان را با تحسین نویسنده ادامه بدهیم یا آن را با برچسب آشفتگی دور بنیدازیم.

کمی بیشتر پیش می‌رویم و در گیرودار عادت به شخصیت اصلی جدید، با عشق او مواجه می‌شویم؛ اما این عشق شخصیت جدیدی نیست، ما در همان سرمای روسیه با او ملاقات کرده بودیم. حالا باز هم ریش و قیچی دست ماست. می‌توانیم تصور کنیم رویارویی اول ساشا با نامزد آریان کاشتی برای این برداشت بوده است؛ پس منطقی است که او عاشق نامزد خواهرش باشد، شاید هم دلمان بخواهد به حجم اتفاقات بی‌معنی و پیش‌برنده داستان اضافه کنیم و با دلیل محکم‌تری کتاب را در سطل زباله بنیدازیم.

به هر حال اگر کمی بیشتر دوام بیاوریم به آخرهای داستان می‌رسیم. جایی که باید مشخص شود ساشا بعد از خواهر مرحومش می‌تواند صاحب عشق او باشد یا نه. حالا شاید این تصور پیش بیاید که ما تمام مدت با نگاه به آریان سایه‌ای از روح آزادتر ساشا می‌دیدم. چه کسی می‌داند؟

درباره نویسنده

نینا بربروا متولد 1901 و درگذشته 1993 است. او نویسنده‌ای روس‌تبار است که در پی انقلاب روسیه از این کشور به برلین، از آن جا به کشورهای دیگر اروپا رفت و در نهایت در فرانسه ساکن شد. شاید ساشای شنل پاره در تمام این مدت همراه او بود؛ چون او هم دختری است که به این سفر کوچانده شده است.

آثار ترجمه‌شده به فارسی نویسنده

همنواز، نوازنده همراه، بیماری سیاه، شنل پاره

آشنایی با ادبیات روسیه

ادبیات روسیه ویژگی‌هایی دارد که آشنایی با آن به شما در انتخاب آن کمک می‌کند. مهم‌ترین ویژگی‌های این ادبیات شکایت اجتماعی، حقایق زندگی، طنز، حماسه، بدبینی و معنویت است. شنل پاره شکایت اجتماعی و حقایق زندگی را از این ادبیات وام گرفته است.

خواندن این کتاب به چه کسانی توصیه می‌شود؟

احتمالاً این کتاب آن‌هایی را که به ادبیات روسیه، توصیف‌های ملموس علاقه‌مندند، راضی نگه می‌دارد. اگر تأثیر انقلاب‌ها روی زندگی ساده‌ترین آدم‌ها برای کسی جالب است، این کتاب مناسب او است؛ اما باید غم در جریان این کتاب را تاب بیاورد.

نویسنده: شقایق مستعلی پور

ادبیات روسیه