با تو همه چیز سر جای خودش است
اگر تو نبودی تلاشی خلاقانه و نو برای روایت تصویری ترانهای بزرگسالانه برای کودکان است که نشان میدهد فرایند آفرینش کتابهای تصویری همیشه از یک مسیر نمیگذرد. میتوان راههای نرفته را پیمود و جهان کتابهای کودک را با آثاری لطیف و دلچسب غنیتر کرد.
اگر تو نبودی
نویسنده: (شاعر): باب دیلن / تصویرگر: دیوید واکر
مترجم: فاطمه ابطحی
ناشر: زعفران
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۸
اگر تو نبودی تلاشی خلاقانه و نو برای روایت تصویری ترانهای بزرگسالانه برای کودکان است که نشان میدهد فرایند آفرینش کتابهای تصویری همیشه از یک مسیر نمیگذرد. میتوان راههای نرفته را پیمود و جهان کتابهای کودک را با آثاری لطیف و دلچسب غنیتر کرد.
اگر تو نبودی
نویسنده: (شاعر): باب دیلن / تصویرگر: دیوید واکر
مترجم: فاطمه ابطحی
ناشر: زعفران
نوبت چاپ: ۱
سال چاپ: ۱۳۹۷
تعداد صفحات: ۲۸
با تو همه چیز سر جای خودش است
شکلگیری کتابها هم برای خود داستانی دارد. حتی کتابهایی که در طبقهبندیهای رایج کنار هم قرار میگیرند، لزوماً به یک شیوه پدید نمیآیند. کتاب اگر تو نبودی کتابی تصویری برای کودکان است اما شیوهی شکلگیری آن متفاوت است. متن و تصویر آن را دو نفر پدید آوردهاند اما نه با همفکری هم.
نویسندهای متنی برای کودکان ننوشته است تا دیگری برای آن تصویر بسازد. تصویرگری نیز اثری نیافریده است که دیگری متنی متناسب با آن فراهم آورد. تصویرگر کتاب، دیوید واکر یکی از ترانههای مشهور دههی ۷۰ میلادی باب دیلن را دستمایهی کاری تصویری کرده و برای مخاطب کودک کتابی زیبا و دوستداشتنی آفریده است؛ کاری که احتمالاً دیلن در هنگام سرودن این ترانه فکرش را هم نمیکرد.
بیشک باب دیلن یکی از بزرگترین، محبوبترین و تحسینبرانگیزترین ترانهسرایان و خوانندگان تاریخ است. او در سال ۲۰۰۸ برای تأثیر عمیق اشعارش بر موسیقی و فرهنگ آمریکایی برندهی جایزهی پولیتزر و در سال ۲۰۱۶ برای آفرینش بیانی تازه در ترانهسرایی آمریکا برندهی جایزهی نوبل ادبیات شد.
ترانهی باب دیلن عاشقانه است و دیوید واکر به کمک آن عشق والدین به فرزندان را تصویر کرده. حکایت تصویری سادهی کتاب ماجرای زندگی روزمرهی پدر و پسری است که در قالب دو سگ ظاهر میشوند. زندگی آن دو آمیزهای از واقعیت و رؤیاست. از قایمباشک بازی در جنگل و بپربپر کردن در چالههای پر از آب باران و قایقسواری و شکار پروانه و تماشای پرندگان و تاببازی گرفته تا همصحبتی با ارهماهیها و سوار شدن بر پشت خرس قطبی.
در کنار تصاویر که به راه خود میروند، ترانهی دیلن از اهمیت فرزند برای پدر و نقش حیاتی و منحصر به فردش در زندگی و جهان او میگوید. عنوان کتاب اگر تو نبودی شاید تا حدودی یادآور فقدان باشد اما تصویرها این فقدان را آنقدر برجسته نمیکنند که امنیت کودک سلب شود.
ما این «نبودن» را در چهرهی جستوجوگر و نگران پدر پس از چشم بستن در بازی قایمباشک و پنهان شدن پسر که چندان هم بی کم و کاست نیست و در گوشهی تصویر نمایان است، تختی که پدر پس از خواباندن کودک به تنهایی در آن دراز کشیده و به ماه و ستارگان مینگرد و عکس پسر بالای تخت خودنمایی میکند، و تصویر دو تاب که پدر روی یکی از آنها نشسته و تاب دیگر خالی است اما در صفحهی بعد پسر سوار آن شده، میبینیم.
تصاویر مثل خود ترانه نرم و ملایماند، آنقدر که حتی در نظر اول متوجه گذر زمان در آنها نمیشویم. از شروع اصل داستان و ترانه ۱۵ صفحه که میگذرد، با خواندن جملهی «اگر تو نبودی زمستان بهار نمیشد» متوجه میشویم که باید به ابتدای ماجرا برگردیم و ببینیم که داستان از تابستان شروع شده و با گذر از پاییز و زمستان، در بهار به انتها میرسد.
متن کتاب دوزبانه چاپ شده است و این از سر تفنن یا تبعیت از مد نیست. ترانهی دیلن برای بزرگسالان سروده شده و ترجمهی متن آن به زبانی قابل درک و مناسب برای کودکان نیازمند تغییراتی است که از همراهی هوشمندانهی مترجم و ویراستار حکایت میکند. در ترجمهی چنین متنی که قصهای منظوم نیست و ارزشهای شعری آن را نمیتوان انکار کرد، بزرگترین خطا برگرداندن متن به نظم فارسی برای کودکان است که بیشک صمیمیت آن را منهدم میکند و حاصلی خنک و نچسب خواهد داشت.
خوشبختانه مترجم و ویراستار و ناشر در چنین دامی نیفتادهاند. از سوی دیگر، ترجمهی دقیق متن برای حفظ همهی ویژگیهای هنری آن نیز با حال و هوای مخاطب کودک ناسازگار است. دوزبانه بودن کتاب این فرصت را به خوانندهی بزرگسال میدهد که متن اصلی را با حاصل ترجمهی کودکانهی آن مقایسه کند. به این ترتیب نیازی به تلاش برای یافتن متن اصلی ترانه و پیگیری برای یافتن دلایل و حدود تغییرات نیست.
کتاب ظرایف و ریزهکاریهای تصویری فراوانی دارد که میتواند کودک را به خود مشغول کند. از تصاویر بازیگوشانهی ابتدای آن که پسرک را در حال دست تکان دادن، چرخیدن، زبان درآوردن، روی یک پا ایستادن، چاله کندن، دویدن، دراز کشیدن و بالانس زدن نشان میدهد گرفته تا تصویر پدر در بازی قایمباشک که درست چشمانش را نبسته و دزدکی نگاه میکند و تصویر صبحگاهی پسر که پدرش را با صدای شیپورش بیدار میکند. در همهی این موارد، ریزهکاریهای تصویری در شخصیتپردازی پدر و پسر نیز نقش مهمی دارند.
اگر تو نبودی تلاشی خلاقانه و نو برای روایت تصویری ترانهای بزرگسالانه برای کودکان است که نشان میدهد فرایند آفرینش کتابهای تصویری همیشه از یک مسیر نمیگذرد. میتوان راههای نرفته را پیمود و جهان کتابهای کودک را با آثاری لطیف و دلچسب غنیتر کرد.
روی جلد کتاب تصویر پدر و پسر را از پشت میبینیم که انگار از ما دور میشوند. اگر کتاب را برگردانیم و به پشت جلد آن نگاه کنیم، تصویر روی جلد را با تغییر ۱۸۰ درجهای زاویهی دید، پیش رو خواهیم داشت. پدر و پسر گامزنان به سوی ما میآیند.