پیرامون طراحی جلد کتاب
در دوران حاضر که برتری رسانه های دیجیتال با سرعتی روزافزون رو به افزایش است، پرداختن به موضوع طراحی جلد کتاب، شاید به اعتقاد برخی، بی مورد به نظر برسد؛ چرا که انواع کتاب های دیجیتال، پادکست ها، کتاب های شنیداری و مانند آن، اشکال گوناگون و تازه تری از مطالعه ی متن را به جامعه ی کتابخوان و اهل مطالعه پیشنهاد می کند.
پیرامون طراحی جلد کتاب
در دوران حاضر که برتری رسانه‌های دیجیتال با سرعتی روزافزون رو به افزایش است، پرداختن به موضوع طراحی جلد کتاب، شاید به اعتقاد برخی، بی‌مورد به نظر برسد؛ چرا که انواع کتاب‌های دیجیتال، پادکست‌ها، کتاب‌های شنیداری و مانند آن، اشکال گوناگون و تازه‌تری از مطالعه‌ی متن را به جامعه‌ی کتابخوان و اهل مطالعه پیشنهاد می‌کند.
به هر حال در میانه‌ی مسیری هستیم که نمی‌دانیم در آینده برای صنعت نشر کاغذی و دیگر نهادهای وابسته‌اش چه اتفاق یا تغییراتی رخ می‌دهد. آیا به همین شکل باقی خواهد ماند، از بین خواهد رفت یا به شکل دیگری تبدیل خواهد شد؟
باید بردبار بود و نگریست. هر چه پیش آید، اگر نبود نوستالژی انسان به کتاب کاغذی و نیاز او به حضور فیزیکی در اجتماع و گفت‌وگو و تبادل نظر با دیگران، همچنین توجه به زیباشناسی محیط اطرافش و دلایل کوچک و بزرگ دیگری که بیان آن در مجال این یادداشت نمی‌گنجد؛ می‌شد با احتمال بیشتری گفت که کتاب در وضعیت همیشگی‌اش به پایان نزدیک می‌شود. شواهد اما حرف دیگری می‌زند.
هرچند در سطح جهانی، صنعت نشر و نهادهای مرتبطش در سال‌های اخیر، دستخوش دگرگونی‌های بسیاری شده است، اما می‌بینیم که نشر کاغذی و کتاب کاغذی هنوز از بین نرفته است و بنابراین دست کم فعلا می‌توانیم به کتاب و موضوعات مرتبطش بپردازیم.
نخست توجه شما را به این نکته جلب می‌کنم که فارغ از قالب انتشار یک متن، خواه به صورت چاپ کاغذی یا به صورت دیجیتالی و یا شنیداری در قالب کتاب‌های صوتی، در همه موارد بیان شده، نیاز به طراحی جلد کتاب پابرجاست؛ چرا که طراحی جلد یک کتاب در واقع به منزله‌ی پوشش، جامه و نیز ویترین آن محسوب می‌شود و همان گونه که ما انسان‌ها در رویارویی با یکدیگر، تصویر احتمالی کلی از شخصیت و طرز فکر یکدیگر را حدس می‌زنیم، نخستین نقشی که طراحی جلد یک کتاب هم می‌تواند در نگاه بینندگانش ایفا کند، همین است.
البته ناگفته هم نماند که از قضا، آنچه سعدی بزرگ در خصوص ارتباط لباس آدمی با شخصیت و منش انسانیش سروده است، در مصادره ی به مطلوب نگارنده، می تواند مصداق وضعیت طراحی جلد کتاب با محتوای آن نیز باشد.
او سرود:
تن آدمی شریف است به جان آدمیت
نه همین لباس زیباست نشان آدمیت
چنان که از مفهوم شعر پیداست، همان گونه که لباس زیبا به تنهایی برای انسانیت یک انسان بسنده نمی‌کند، طراحی جلد کتاب هم اگر ارتباط و مناسبت شایسته و بایسته‌ای با مضمون و محتوای آن نداشته باشد، هرگز نمی‌تواند نه خودش و نه مضمون کتابش را به خوبی توضیح و در جایگاه درست قرار دهد.
بنابراین، هرچند مخاطبان فرهیخته و هوشمند بسیاری را می‌شناسم که وقتی موضوع و متن یک کتاب را ارزشمند بیابند، فارغ از طرح مناسب یا نامناسب، آن را تهیه می‌کنند و می‌خوانند؛ اما آیا اگر آن محتوای فاخر و ارزشمند با طرحی مناسب و گویاتر و زیباتر در معرض دیدشان قرار گرفته بود؛ با اشتیاق بیشتری متن را مطالعه نمی‌کردند؟
جدا از نکته گفته شده، در خصوص قرارگیری کتاب‌های کاغذی چاپ شده در ویترین کتابفروشی‌ها یا پیشخوان داخلی‌شان، نکته‌ی مهم دیگری هم ضروری به نظر می‌رسد. مقوله «دیزاین» و طراحی گرافیک پدیده‌ای است که جوهر آن ارتباط است. در دیزاین آنچه تلاش می‌کنیم به انجام برسانیم، حل مسئله در فرآیند ایجاد ارتباط خلاقانه میان پارامترهای درگیر در سوژه است، به گونه‌ای که بتوانیم بهترین راه ارتباطی را به سوی هدفی معین به وجود بیاوریم.
بنابراین، طراحی جلد کتاب، به مثابه یک دیزاین، وقتی ارائه فیزیکی می‌شود، خواسته یا ناخواسته با محیط اطرافش ارتباط برقرار می‌کند و برهم کنشی پویا و فعال با پیرامونش برقرار می‌کند. در چنین شرایطی اگر محیط، که در اینجا در نقش زمینه عمل می‌کند و سوژه که طراحی مناسب یک جلد کتاب از نظر ایده، فرم، رنگ و سایر ویژگی‌های یک دیزاین درست و خلاق است، در آن رعایت شده باشد، می‌توانیم اثرگذاری بارز آن را بر گرافیک محیطی فضای اطرافش نیز مشاهده کنیم.
به عبارت روشن‌تر، اگر مجموعه کتاب‌های چیده شده در ویترین یک کتابفروشی از طراحی مناسب و زیباشناسی درخوری برخوردار باشند، خواهیم دید که چگونه نه تنها بر جذب بیشتر مخاطب و فروش بالاتر کتاب‌ها و نیز زیباشناسی گرافیک محیطی آن کتابفروشی تاثیر می‌گذارند، بلکه از طریق ویترینی که از بیرون کتابفروشی دیده می‌شود، با فضای اطراف کتابفروشی در کوچه یا خیابان نیز ارتباط تازه‌ای برقرار می‌کنند و به این ترتیب فضا را از وضعیت خنثی بیرون می‌آورند و آن را وارد بازی فرم و فضایی نو کرده، نقشی پویاتر به آن می‌بخشند و بر رشد فرهنگ دیداری محیط شهری نیز اثر گذارند.
پس به نظر می‌رسد همچنان پرداختن به موضوع طراحی جلد کتاب و توجه جدی به دیزاین مناسب آن، می‌تواند نه تنها در ارتباط با استقبال بیشتر یا کمتر خوانندگان و نیر فروش آن تاثیر بسزایی داشته باشد، بلکه چنان که اشاره شد، این اثرگذاری‌ها تنها محدود به مباحث مرتبط با انتشار و فروش کتاب نخواهد شد و دامنه گسترده‌تری را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اهمیت توجه به دیزاین مناسب جلد کتاب را دوچندان می‌کند.
جلد
این مقاله را ۳ نفر پسندیده اند
