«این هم جور دیگر، واقعا کتاب کودک است؟ من که حاضر نیستم این کتاب را برای بچه‌ام بخوانم.»

«کتاب بامزه‌ای است! اما من وقتی داشتم آن را برای دانش‌آموزانم می‌خواندم، بعضی کلمه‌ها را تغییر دادم تا بدآموزی نداشته باشند.»

«دختر سه ساله‌ی من عاشق این کتاب است، مخصوصا قصه‌هایی که درباره‌ی گرگ بد بدجنس است. این کتاب را به یکی از فامیل‌هایمان که چهل سالش است هم هدیه دادیم، نمی‌دانید چه‌طور بلند بلند می‌خندید!»

اگر کمی در شبکه‌های اجتماعی مربوط به کتاب مثل گودریدز چرخ بزنید، نظرهای متناقضی مثل این‌هایی که نقل کردم زیاد می‌بینید. این نظرها درباره‌ی یکی از کتاب‌های منظوم رولد دال است که با نام این هم جور دیگر به فارسی ترجمه شده است. رولد دال نزدیک سی سال است که از دنیا رفته، اما هنوز هم آثارش تازه و پیش‌رو هستند و مناقشه برانگیز، آثاری مثل این کتاب که نسخه‌ی اول آن سال 1982 منتشر شده و کوتاه‌ترین کتابی است که رولد دال برای کودکان نوشته است.

این هم جور دیگر بازآفرینی طنزآمیز شش قصه‌ی مشهور پریان است: سیندرلا، جک و لوبیای سحرآمیز، سفیدبرفی و هفت کوتوله، موطلا و سه خرس، شنل قرمزی و گرگ، سه خوک کوچولو.

اگر این کتاب را ورق بزنید و بخش‌هایی از قصه‌ها را بخوانید متوجه دلیل نگرانی بعضی از والدین می‌شوید، والدینی که دوست ندارند این قصه‌ها را برای بچه‌های‌شان بخوانند، علاوه بر این می‌فهمید چرا آدمی چهل ساله از خواندن این قصه‌‌ها خنده‌اش می‌گیرد:

شنل‌قرمزی پرسید: «راستی، مادربزرگ موسفید

این پالتو خز زیری را از کجا آورده‌اید؟»

گرگه گفت: «ببینم، تو که اینقدر زِبل و فهمیده‌ای

چرا نمی‌پرسی: دندان‌های به این گندگی را از کجا آورده‌ای؟

ولی خب، سؤال بکنی یا نکنی اصلا مهم نیست

چون اصل کار خوردن غذای عالی است.»

حالا کوچولو لبخند می‌زند، پلک چپش می‌پرد،

دست می‌کند هفت‌تیرش را از جیب درمی‌آورد.

کله‌ی ناکس را نشانه می‌گیرد و بنگ‌بنگ‌بنگ!

و تالاپی مثل تخته‌سنگ می‌غلتد گرگ دبنگ

آثار رولد دال هنوز تازه‌اند و مناقشه‌برانگیز چون مرزها را می‌شکنند. برای او هیچ دری بسته نیست. برایش مهم نیست که خواهرهای بدجنس سیندرلا را بکُشد، شخصیت آرام و مهربان سیندرلا را تبدیل کند به دختری که به پری مهربان دستور می‌دهد، مادر بهانه‌گیر جک را بفرستد بالای ساقه‌ی لوبیا تا خورده شود و از شنل‌قرمزی موجودی بسازد که با خودش تفنگ دارد.

هنر دال این است که دری را پشت سرش ببندد و در دیگری را رو به جهانی باز کند که همه چیز با نگاهی تازه روایت می‌شود. در جهانی که او می‌سازد مناسبات دنیای پریان به هم می‌خورد، او پایان قصه‌ها را به شیوه‌ی خودش به خوبی و خوشی تمام می‌کند. در جهان او خشونت هم عنصری فانتزی است، بخشی از زیست روزمره‌ی شخصیت‌ها، به همین دلیل هم نمایش خشونت در آثارش منجر به ترویج خشونت نمی‌شود.

چون او بلد است با فانتزی کودکانه، با زبان طنز و با عنصر غافلگیری دنیایی مخصوص خودش خلق کند، دنیای شگفت‌انگیز رولد دال. دنیایی که به ذهن کودکان نزدیک است، حتی بازنمایی بخش از جهان آن‌هاست که گاهی جرات ابرازش را ندارند، دنیایی که پنهانش می‌کنند و حالا دری پیش رویشان گشوده شده تا در بستر امن ادبیات تجربه‌هایی را از سر بگذرانند که در دنیای واقعی امکانش را ندارند.

افسانه‌های مشهوری که رولد دال برای روایت انتخاب کرده برای مخاطبان فارسی‌زبان هم آشنایند. معمولا از یک افسانه، نسخه‌های مختلفی وجود دارد. اصل بعضی از این قصه‌ها هم خشونت‌آمیز ‌هستند. روایت‌هایی که به امروز رسیده‌اند در طول زمان از روایت‌های اولیه فاصله گرفته‌اند، تلطیف شده‌اند و حالا قصه‌هایی کودکانه‌اند. قصه‌هایی که سال‌هاست در فرهنگ‌های مختلف زنده‌اند.

احتمالاً خیلی از بچه‌ها یا این افسانه‌ها را شنیده‌اند، یا نسخه‌های سینمایی‌شان را دیده‌اند. برای همین است که خواندن این افسانه‌های منظوم برای بچه‌ها لذت‌بخش است، چون می‌توانند داستان‌ها را از زاویه‌ی تازه‌ای ببینند. شخصیت‌های آشنا طور دیگری رفتار می‌کنند و پایان قصه‌ها هم متفاوت است.

علاوه بر این کودکان از ریتم لذت می‌برند، از بلندبلند خواندن قصه‌ها و مواجهه با زبانی تازه. زبانی که هیرمندی برای ترجمه‌ی این قصه‌ها انتخاب کرده برگرفته از وغ‌وغ‌ساهاب صادق هدایت است. رضی هیرمندی از معدود مترجمان ادبیات کودک و نوجوان است که در کتاب‌هایش لحن‌هایی مختلف و نزدیک به روح اثر اصلی به چشم می‌خورد. زبان ترجمه‌ی این اثر در عین حفظ ریتم و موسیقی، فارسی روانی است و لحن طنز نسخه‌ی انگلیسی به خوبی منتقل شده.

عمران صلاحی هم بر چاپ اول این کتاب که سال 1379 منتشر شده بود، مقدمه‌ای منظوم نوشته و هنر هیرمندی را ستوده است. این مقدمه از این نظر اهمیت دارد که عمران صلاحی هم شاعر بود و هم طنزپردازی مسلط به زبان و ادبیات فارسی. مقدمه‌ی او تاییدی بر روشی است که هیرمندی برای ترجمه‌ی این اثر برگزیده است.

چاپ جدید این کتاب با تصاویر رنگی منتشر شده است، با تصاویری از کوئنتین بلیک تصویرگر نام‌آشنایی که اسم او را زیاد کنار اسم رولد دال دیده‌ایم. طرح‌های بلیک به خوبی با ذهنیت فانتزی و شوخ رولد دال هماهنگ است. تماشای طرح‌های کاریکاتوری بلیک به خودی خود مفرح است، چه برسد به زمانی که کنار قصه‌هایی خنده‌دار قرار بگیرد.

این هم جور دیگر کتابی است برای همه‌ی کسانی که قصه‌های پریان را شنیده‌اند. چه چهار ساله و چه چهل ساله، چه کودک و چه بزرگ‌سال، از خواندن این قصه‌ها لذت می‌برند.