تهران، شهری که باید خواند

تهرانگردی این سال‌ها خیلی باب شده، هم تورهای یک روزه‌ای که شما را به تماشای نقاط دیدنی شهر می‌برند و تاریخچه اش را می‌گویند و هم گذراندن تعطیلات در مراکزی از شهر که به دلیلی محبوب و معروفند، از یک پارک گرفته تا مجتمع تجاری بزرگ.

اما می‌شود از داخل اتاق خانه خودتان هم تهرانگردی کرد؟ با داستان‌ها می‌شود!

 داستان‌هایی هستند که تهران را با محلات و پاتوق‌ها و زندگی‌های جاری در آن توصیف می‌کنند. از سروشکل محلات و مکان‌های معروف و خلق‌وخوی ساکنانش می‌گویند. حسن تهرانگردی با داستان‌ها در این است که فقط اطلاعاتی از یک محله یا مکان یا ساکنانش نمی‌دهد بلکه به نوعی شما را درگیر زندگی جاری در آن زمان و مکان می‌کند. شما همراه با داستان انگار بار دیگر زندگی را در لایه‌ها و دوران‌های مختلف شهر تهران تجربه می‌کنید، تجربه شگفت‌انگیزی که بخش زیادی از تاریخ چرایی و چگونگی تغییرات اجتماعی در ایران را نشان می‌دهد.

از نمونه‌های داستانی خوب که شما را به سال‌های ۱۳۱۰ تا ۱۳۴۰ تهران می‌برد، رمان دل کور نوشته اسماعیل فصیح است. دل کور که داستان زندگی دکتر صادق آریان است از دوران کودکی او شروع می‌شود، زمانی که در خانه پدرش ارباب حسن آریان در محله درخونگاه تهران بزرگ می‌شود. لابه‌لای ماجراهای زندگی او با آن محله و ویژگی ساکنانش آشنا می‌شویم و با بزرگ شدن صادق حتی سر از کافه شهرداری و گراندهتل درمی‌آوریم. چندین سال بعد که صادق آمریکا رفته دوباره به تهران برمی‌گردد، از نگاهش تغییرات تهران در دهه چهل را شاهد هستیم، تهرانی که سعی دارد مدرن و پرزرق و برق شود.

اسماعیل فصیح رمان دل کور را در سال ۱۳۵۱ نوشته اما همچنان یکی از داستان‌های خواندنی فارسی است و به‌خاطر ثبت ویژگی‌های شهری و اجتماعی تهران ارزشمند به‌شمار می‌آید.

اما اگر علاقمند باشید تغییرات تهران را در گذر از سال‌های قبل از انقلاب به بعد انقلاب ببینید، کتاب تهران شهر بی‌آسمان به خوبی این فرصت را برایتان فراهم می‌کند.

کرامت داستان زندگی خودش را مرور می‌کند، از سال‌های عیاشی در کافه‌ها تا جزو دارودسته شعبان بی‌مخ شدن تا تغییر موضع دادن در زمان وقوع انقلاب و زندگی اشرافی امروزش. با مرور خاطرات هم تصویرهای جالبی از تهران و ساکنانش می‌بینیم و هم تاریخ سیاسی این تغییرات را درک می‌کنیم.

داستان‌هایی هستند که مکان رویدادهایشان معلوم نیست یا درنهایت به عنوان خانه و محل کار شخصیت‌ها اکتفا می‌شود. اما اگر دوست دارید داستان‌هایی بخوانید که بستر وقوع رویدادهایش جاهای آشنایی باشد که در تهران می‌شناسید، مجموعه‌داستان مرز را پیشنهاد می‌کنیم.

کی از این چرخ و فلک پیاده می‌شوم؟ رمانی است که استفاده مناسبی از فضای شهری تهران کرده و شاید همین توجه ملموس به فضای شهری امروز بود که باعث شد بعدها کیومرث پوراحمد فیلم تیغ و ترمه را براساس این کتاب بسازد.

محلات در شکل مدرنشان، گاه مجموعه‌های ساختمانی هستند با مقررات و سبک زندگی ویژه که شهرک نامیده می‌شوند. ساکنان آنها انگار روحیه و رویه مشترکی پیدا می‌کنند و بر آن اساس دارای هویت خاصی می‌شوند. همان‌طور که در گذشته با آوردن عبارت “بچه محله فلان‌جا”، به نوعی اطلاعات فشرده‌ای را به سادگی منتقل می‌کردیم، این روزها هم عبارت بچه‌های ساکن فلان شهرک نوعی از شیوه زندگی را نشان می‌دهد.

سینا دادخواه در شاهراه مثل آثار قبلی‌اش باز هم از شهر تهران می‌گوید و این‌بار به طور ویژه از شهرک اکباتان.

آیا تهران به عنوان یک فضای شهری در داستان‌های کودکان وجود دارد؟ کتاب نه مثل هر روز نوشته فرهاد حسن‌زاده یک نمونه خوب با همین موضوع است. داستان ساده کتاب درباره کودکی است که یک روز به علت بیماری مادرش، مسیر رفت و برگشت از مهدکودک را با پدر طی می‌کند. تفاوت دو مسیر و محله‌ها و مکان هایی که عبور می‌کنند، فرصتی برای دیدن تنوع زندگی در شهر را فراهم می‌کند.

داستان متن کوتاه و روانی دارد و همراه با تصویرسازی مکان‌های واقعی تهران، فرصتی برای گفت وگو درباره این مکان‌ها را توسط والدین فراهم می‌کند.

حسن ختام این پرونده را شعری از محمدعلی سپانلو می‌گذاریم، کسی که به شاعر تهران معروف بود.

تهران شکوفه باران است
ای مهربان که ساکن در غربتی
آن گل که در دلت به امانت ماند
وقت است بشکفد
پیغام ارتباط میان دو شهر
پیغام شادباش تو با عشق دوردست.

تهران، شهری که باید خواند