شبهای_روشن

گرچه در دو یا سه دهه اخیر کتاب‌های سینمایی زیادی منتشر شده‌اند و فقر این حوزه از کتاب کمرنگ‌تر از قبل شده است اما هنوز درمورد بسیاری از فیلم‌های تاثیرگذار تاریخ سینمای ایران منبعی جز آن‌چه در مطبوعات منتشر شده نداریم و نقد و نظر و مصاحبه مطبوعاتی هم بنا به طبیعت کار سریع این حرفه، و ضرب‌الاجل‌های آن -که چقدر هم سریع از راه می‌رسند- خالی از شتابزدگی نمی‌تواند باشد.

کتاب «شب‌های روشن، نقد، گفتگو، فیلمنامه» تلاشی است برای پر کردن همین خلا. و ادای دینی به فیلمی که به نظر می‌رسد گردآورندگان جوان آن (میلاد دارایی و مجتبی آقابابایی و بهنام شریفی) از سر دوست داشتن اثر دنبال تهیه کتابی برای آن رفته‌اند.

از این نظر «شب‌های روشن» در سینمای ما موقعیت ویژه‌ای دارد. فیلمی که اکرانی بسیار محدود در تهران تجربه کرد، در جشنواره فیلم فجر چندان مورد توجه قرار نگرفت و فروش پایینی داشت (در همین کتاب فرزاد موتمن کارگردان فیلم نقل می‌کند که بعد از خواندن فیلمنامه حسابی هیجان‌زده شده و به نویسنده فیلمنامه سعید عقیقی گفته است به‌به فیلمی خوب برای صندلی‌های خالی!) اما علاقمندان پروپاقرصی پیدا کرد.

در دهمین سالگرد اکران یک اکران مجدد داشت که اتفاقی فرهنگی در تهران محسوب می‌شد. در واقع «شب‌های روشن» مصداقی دقیق -و شاید دقیق‌ترین مصداق- از عنوان فیلم کالت است. فیلمی که مورد پسند انبوه مخاطب نیست اما جمعیتی از مخاطبین پروپاقرص دارد تا جایی که یک کامیونیتی را تشکیل می‌دهند.

در سینمای ما تنها «هامون» می‌توانست کالت باشد (که البته هامون فیلم موفقی با جوایز بسیار شد و هیچ‌وقت نادیده‌ نمانده بود) و مشابهینی چون «نفس عمیق» (که بیشتر بین تازه‌جوان‌ها محبوب است) یا کمدی «بی‌پولی» و شاید شبیه‌ترین نمونه به آن «کندو» فریدون گله باشد.

کتابی با جلدی به رنگ سبز تیره (که ما را باید رنگ دیوارهای خانه استاد در فیلم می‌اندازد) و یک قاب مینی‌مال در وسط جلد (که باز یادآور طراحی مینی‌مال و سرد خانه استاد است) سال 92 تهیه شده اما در سال 96 با نشر سفیدسار به بازار کتاب عرضه شده است.

همان‌طور که از عنوان آن پیداست ترکیبی است از نقد، گفتگو و فیلمنامه. نقدهایی که دو مورد مربوط به زمان اکران فیلم در سال 82 است (از جمله گفتگوی جمعی مجید اسلامی، فرزاد پورخوشبخت و شادمهر راستین که چندان سرسازگاری با فیلم را هم ندارند و در دی ماه 82 در مجله هفت آن روزها چاپ شده است) و چهار مورد به صورت اختصاصی برای این کتاب نوشته شده.

میلاد دارایی در چهار بخش تلاش کرده به واسطه مقایسه اثر با تفکر رایج در فرهنگ ایرانی، تحلیل تصویر شهر در سینما و الگوی قاعده گریز عاشقانه کار و سرانجام تشریح بافت کلامی به متن «شب‌های روشن» نزدیک شود.

نیوشا صدر از دریچه جنسیت به فیلم نگاه کرده و طرح‌واره‌های مبنی بر جنسیت را در اثر آشکارسازی کرده و نقد امیرحسین سیادت درباره نظام نشانه‌ای فیلم است و این‌که چطور از طریق این نظام نشانه‌ای -گفتاری، نوشتاری، موسیقایی، آوایی، تصویری و حرکتی تلاش می‌کند زبان ادبیات و مبدا داستان (روسیه قرن نوزدهم) را به زبان سینما و مقصد ایران دهه هشتاد شمسی ترجمه کند.

مصاحبه‌های کتاب تقریباً همه عوامل فیلم را دربرمی‌گیرند. طولانی‌ترین آن‌ها مصاحبه با سعید عقیقی فیلم‌نامه‌نویس (و اگر اجماع عمومی را هم در نظر بگیریم با کمی اغماض خالق اثر) که اولین گفتگوی مختص به «شب‌های روشن» برای عقیقی بوده است. مصاحبه‌های دیگری هم با فرزاد موتمن کارگردان فیلم، مهدی احمدی، هانیه توسلی بازیگران کار، زندباف تهیه‌کننده و پیمان یزدانیان سازنده موسیقی متن، محسن شاه‌ابراهیمی طراح صحنه (و ایفاگر نقش خیلی کوتاه کتابفروش و دوست استاد) و محمدرضا دلپاک و جمشید الوندی صورت گرفته است.

به نظر می‌رسد الگوی ذهنی گردآوردندگان کتاب هم پرونده‌هایی بوده است که سالیان سال ماهنامه فیلم درمورد فیلم‌های قابل بحث سال درمی‌آورد و سنتاً شامل چندین نقد در ابتدا، چندین گفتگوی اکثراً بلند با عوامل اصلی و کوتاه با عوامل فنی بودند و گاهی چند نکته در حاشیه. نمی‌توان این شباهت الگوی ساختاری کتاب با پرونده‌های سینمایی را به عنوان ایراد کتاب درنظر گرفت. آن‌ها قصد داشته‌اند چیزی مفصل‌تر از پرونده فیلم برای «شب‌های روشن» محبوب‌شان منتشر کنند؛ نه لزوماً چیزی فراتر از پرونده مطبوعاتی.

پایان‌بخش کتاب فیلمنامه تقریباً صدصفحه‌ای اثر است و فهرستی از تمام مقالات مطبوعاتی درباره «شب‌های روشن» و در انتها عکس‌هایی رنگی از فیلم. یک یادگاری شایسته برای فیلمی محبوب.

بازگشت مکرر به «شب‌های روشن»