مؤلف کتاب، سعید مدنی، دانش‌آموخته دکتری جرم‌شناسی از و عضو سابق هیئت مدیره انجمن جامعه‌شناسی ایران است. کتاب های دیگر او نیز مرتبط با موضوعات و آسیب‌های اجتماعی نوشته شده است؛ جامعه‌شناسی روسپی‌گری، کودک‌آزاری در ایران و ضرورت مبارزه با پدیده فقر و نابرابری در ایران از جمله عناوین دیگر کتاب‌های مدنی است. او در کتاب وضعیت توسعه انسانی در ایران می‌کوشد تا مباحث و موضوعات را با بهره‌گیری از مضامین گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۴ و در چارچوب رویکرد حاکم بر آن ارائه دهد.

محور مشترک گزارش‌های توسعه انسانی ــ شاخص توسعه‌‌ی انسانی ــ مرکب از سه شاخص درآمد، آموزش و امید به زندگی در بدو تولد است.

سعید مدنی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در مقدمه کتابش ضمن انتقاد از وضعیت روند انجام و انتشار پژوهش‌های اجتماعی دربارۀ موضوعات آسیب‌شناختی چون فقر، اعتیاد، تن‌فروشی و… در ایران به اهمیت گزارش توسعۀ انسانی ۲۰۱۴ سازمان بین‌الملل پرداخته است:

«گزارش توسعۀ انسانی ۲۰۱۴ از جهات مختلف واجد اهمیت ویژه‌ای است. این گزارش با بحث درباره دو مفهوم مرتبط آسیب‌پذیری و تاب‌آوری به مثابه پدیده‌های فردی ـ اجتماعی، نسبت به ایجاد وارونگی در روند پیشرفت توسعه انسانی در سطح جهان هشدار می‌دهد…

[این گزارش] همه کشورها را به بحث و مطالعه‌ی فراگیر و جدی درباره آسیب‌ها و مسائل و مشکلات اجتماعی دعوت می‌کند و نسبت به روند فزاینده آسیب‌پذیری در دنیای کنونی هشدار می‌دهد و استراتژی‌های مهمی را برای کاهش زیان و پیشگیری از آثار و پیامدهای نامطلوب روند کنونی ارائه می‌کند؛ و از همین رو، هرگونه تلاش برای سرپوش گذاشتن بر مصائب، مشکلات، بحران‌ها و آثار سوء بلایای اعم از طبیعی یا انسان‌ساخته را تنها موجب تشدید پیامدهای مخرب آن‌ها می‌داند.

در واقع این گزارش دولت‌ها را به دموکراتیزه کردن بحث در حوزه‌های مختلف توسعه‌ی انسانی دعوت می‌کند… جهانی‌سازی، آسیب‌پذیری ساختاری، و دوره‎های مهم و حساس چرخه‌ی زندگی مثل کودکی و نوجوانی و سالمندی از جمله‌ی [این] مباحث هستند…

برای مثال، در دنیای درهم‌تنیده‌ی کنونی، اگرچه جهانی شدن آثار و پیامدهای مثبتی به ارمغان آورده، در عین حال تسهیل ارتباطات و گستردگی تعاملات موجب شده تا هر اتفاق، حادثه و رویداد ناخوشایندی در یک منطقه محلی بلافاصله آثار گسترده‌ای تا دوردست‌ترین نقاط جهان داشته باشد. قاچاق انسان به‌خصوص زنان و کودکان، ایدز، ابولا و قاچاق مواد مخدر بخش کوچکی از مسائل و آسیب‌هایی هستند که در پیوند با جامعه جهانی آثار گسترده‌ای بر جای می‌گذارند.»

فصل اول کتاب با عنوان «مفاهیم، تعاریف و نظریه‌ها» به شرح مفاهیم و اصطلاحات کاربردی در اثر پرداخته است.

از نکات قابل توجه در این فصل آن است که مدنی در انتخاب تعاریف و نظریه‌های مربوطه علاوه بر ارجاع به منابع زبان اصلی از منابع و مقالات منتشره در ایران نیز استفاده کرده است (از جمله گزارش‌های سازمان برنامه و بودجه). ایتدای فصل به چیستی توسعه انسانی، آسیب‌پذیری و تاب‌آوری پرداخته شده است و پس از آن دیگر مفاهیم مرتبط با این حوزه‌ها همچون گروه‌های آسیب‌پذیر، عوامل آسیب‌پذیری، دلایل آسیب‌پذیری، شاخص‌های مربوطه و… شرح داده شده‌اند.

عنوان فصل دوم کتاب «تحولات توسعه انسانی در ایران و جهان» است. بخشی از محتوای این فصل کم‌وبیش ادامه‌ی تعاریف مفاهیم اولیه و شرح بیشتر آن‌هاست. در بخش «روند جهانی توسعه انسانی» آمار و ارقام مربوط به شاخص توسعه انسانی در مناطق مختلف جهان ارائه و مقایسه شده است. در کنار این آمار و ارقام بعضاً به چرایی و چگونگی این تغییرات پرداخته شده است:

«برخی کشورها عمدتاً به دلیل افزایش درآمد سرانه از شاخص توسعه انسانی بالاتر برخوردار شده‌اند. اما برخی دیگر اقدامات و برنامه‌های جامع‌تر و بهتری برای بهبود شاخص به اجرا در آورده‌اند و به همین دلیل فاصلۀ بسیاری بین رتبه‌شان و درآمد سرانه ناخالص ملی و شاخص توسعه انسانی ملاحظه می‌شود.»

ادامه‌ی این فصل به روند توسعه انسانی در ایران پرداخته و برای درک بهتر مخاطب وضعیت ایران را در مقایسه با دیگر کشورهای آسیایی بیان نموده است. از جمله مقایسه‌ی تغییرات رتبه‌ی کشورهایی چون بحرین و قطر با ایران در گزارش توسعه انسانی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲٫ همچنین در انتهای این فصل نتایج آماری از بررسی شاخص توسعه انسانی در استان‌های مختلف کشور نیز ارائه شده است. 

فصل سوم با عنوان «آسیب‌پذیری و تهدیدهای ملی توسعه انسانی» با این گزیده‌ آغاز می‌شود:

«اجرای سیاست‌های مردم‌محور نیازمند همسو شدن سیاست‌های ساختاری و اقتصاد کلان، مداخلات در بازار نیروی کار و حمایت اجتماعی است. لازم است این سیاست‌ها در عین توجه ویژه به برابری و پایداری، با رشد اقتصادی فراگیر و جذاب، ایجاد شغل مناسب و مولد، فراهم آوردن خدمات اجتماعی اساسی و حمایت اجتماعی هماهنگ شوند. حل مشکلات پیچیده‌ای که در جوامع مدرن وجود دارد مستلزم نگرشی نو به سیاست‌هایی است که هم‌کوشی برای توسعه انسانی پایدار را پدید می‌آورند.»

شناسایی موانع توسعه انسانی و تحلیل شاخص‌های آن تحت عناوینی چون: نابرابری درآمد، نابرابری منطقه‌ای، نابرابری در سلامت و آموزش، تبعیض جنسیتی در دسترسی به قدرت؛ سلامت؛ آموزش؛ کار و…، فقر، اشتغال در بخش غیررسمی، مصرف‌گرایی، انتشار گازهای گلخانه‌ای، بی‌ثباتی مالی، ناامنی غذایی، بلایای طبیعی و… از رهگذر تحلیل‌های آماری پیش‌درآمدی است بر نتیجه‌گیری‌های نگارنده‌ی کتاب در جهت رفع ناپایداری توسعه انسانی‌.

فصل چهارم کتاب به شرح عنوان فصل پیشین در بستری جهانی پرداخته است: «آسیب‌پذیری و تهدیدهای جهانی توسعه انسانی». مدنی در ابتدای این فصل دسته‌بندی شولت را بر اساس تعاریف و دیدگاه‌های مختلف راجع به مفهوم «جهانی شدن» ذکر کرده است: جهانی شدن به معنای بین‌المللی شدن، جهانی شدن به معنای آزادسازی، جهانی شدن به معنای عالم‌گیر و همگانی شدن، جهانی شدن به معنای غربی شدن یا مدرن شدن و جهانی شدن به معنای بی‌سرزمین شدن. در این فصل چگونگی پرداخته شدن به این مفهوم و روند تغییرات آن در برنامه‌های اول تا پنجم توسعه ایران تشریح شده است.

معرفی برخی از شاخصه‌های جهانی شدن، مقایسه ایران با دیگر کشورها در این زمینه، طرح چالش‌ها و موانع جهانی شدن در سازمان‌های دولتی ایران دیگر موضوعات طرح‌شده در صفحات ابتدایی این فصل است. در ادامه نیز تهدیدهای جهانی توسعه و بررسی چگونگی وضعیت ایران مورد بحث قرار گرفته است. بی‌ثباتی بازارهای مالی، ناامنی غذایی، بلایای طبیعی و منازعه و خشونت در جهان از جمله این تهدیدات است. در این فصل نیز به سیاق فصول قبل وضعیت ایران ــ بر اساس داده‌های آماری و نتایج تحقیقات و مستندات قبلی انجام‌شده در باب موضوع ــ مورد تحلیل و مداقه قرار گرفته است.

در فصل پنجم کتاب به عناوین پیشین بر اساس دوران‌های زندگی پرداخته شده است: کودکی (خشونت علیه کودکان، سؤتغذیه و کودکان، خروج از چرخه تحصیل و…)، جوانی (اشتغال و بیکاری جوانان، مهاجرت، تغییر سبک زندگی و ازدواج و…)، بزرگسالی و کار (اشتغال و تبعیض جنسیتی، توزیع نابرابر بازار کار، بازار کار غیررسمی و…) و منزلت سالمندی (سالمندی و فقر، سالمندی و جنسیت، سالمندآزاری و…).

مؤلف اثر پس از بازگویی آسیب‌پذیری از زوایای متعدد فردی و گروهی در فصل‌های پیشین به بررسی آسیب‌پذیری ساختاری در فصل ششم پرداخته است:

«هنجارهایی مانند تبعیض علیه گروه‌های مشخص، مقررات قانونی و نظام‌های حمایتی ضعیف و فرو رفتن در مناقشات خشونت‌آمیز می‌توانند آزادی‌هایی را که افراد از آن‌ها لذت می‌برند به‌شدت محدود کنند. عوامل ساختاری همچنین می‌توانند افراد و گروه‌ها را در معرض خسارات چندگانه قرار دهند.

تبعیض گروه‌محور ابعاد چندگانه‌ی محرومیت را در مشارکت سیاسی، مراقبت‌های بهداشتی، امنیت فردی و آموزش پدید می‌آورد… وقتی نهادهای قانونی و اجتماعی، ساختارهای قدرتمند، فضاهای سیاسی یا سنت‌ها و هنجارهای اجتماعی- فرهنگی به اعضای جامعه خدمات برابر ارائه ندهند و موانع ساختاری در برابر برخورداری افراد و گروه‌ها از حقوق و فرصت‌هایشان پدید آورند، آسیب‌پذیری ساختاری ایجاد می‌شود…»

در این فصل مبحث آسیب‌پذیری از دیدگاهی وسیع‌تر مشتمل بر شرایط اقتصادی، اجتماعی و سیاسی و فرایندهای قبل، حین و پس از شرایط مخاطره‌آمیز مورد بررسی قرار گرفته است و با دیدگاه‌هایی چون زیستی-فیزیکی مقایسه شده است.

در فصل هفتم پس از تعریف مفهوم امنیت از منابع متعدد هفت مؤلفه‌ی امنیت انسانی در گزارش ۱۹۹۴ بر شمرده شده است که عبارت‌اند از: امنیت اجتماعی، امنیت شخصی یا فردی، امنیت سیاسی، امنیت اقتصادی، امنیت غذایی، امنیت بهداشتی، و امنیت محیطی. در ادامه نتایج آماری در باب تهدید امنیت انسانی و احساس امنیت در ایران و وجود و شیوع حوادث خشونت‌بار در دهه‌های اخیر ارائه شده است.

رابطه خشونت با متغیرهایی چون فقر و نابرابری و حکم‌رانی خوب از دیگر موضوعاتی است که به سیاق پیشین بر اساس آمار و مستندات مورد توجه قرار گرفته است.

عنوان آخرین فصل کتاب «جمع‌بندی، چه باید کرد؟» است. در این فصل پس از یک جمع‌بندی مختصر راهکارهایی کلی‌منظر  و چهار اصلی که توسعه‌ی انسانی را به سوی پایداری و تاب‌آوری سوق می‌دهند شرح داده شده است: پذیرش همگانی شدن، در اولویت قرار دادن مردم، تعهد به کنش جمعی و همکاری دولت‌ها و نهادهای اجتماعی.

بیان طبقه‌بندی‌شده‌ی راهکارها در این فصل می‌تواند مقدمه و دریچه‌ای باشد در تعیین یک خطی مشی کلی بالاخص در سطح کلان و همچنین اولوبت‌بندی در کاربست آن‌ها در عمل اما بررسی چگونگی مواجهه با چالش‌های احتمالی بر سر راه به‌کارگیری آن‌ها برآیند مطالعه این فصل نخواهد بود.

کتاب وضعیت توسعه انسانی در ایران نوشته سعید مدنی را بنگاه نشر پارسه برای اولین بار در سال ۱۳۹۶ با شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و ۲۸۸ صفحه منتشر کرده است. کتابی کاربردی برای محققان و پژوهشگران در شاخه‌های مختلف علوم اجتماعی و همچنین مطالعات میان‌رشته‌ای چون حقوق و روانشناسی و… اثر از نثری روان و ساده‌فهم برخوردار است و از آنجا که مباحث مطروحه در آن به تجارب زیسته ایرانیان یا شنیده‌ها و اخبار و… قرابت بسیار دارد درکی ملموس را برای مخاطب عام نیز فراهم می‌کند.