گذر از بازار بد به بازار خوب

مک‌میلان، نویسنده‌ی کتاب بازآفرینی بازار مدعی است که بازارها خودبه‌خود پدید می‌آیند، اما همچون یک ساعت‌ساز نابینا هستند!

مشکل اینجاست که گروه‌های ذی‌نفع و چند مشکل ذاتی دیگر اجازه نمی‌دهند این ساعت‌ساز نابینا با آزمون‌وخطا بتواند کارش را پیش ببرد و حتی بازرگانان که منافع بلندمدت آن‌ها در ایجاد یک بازار خوب است به خاطر منافع کوتاه‌مدت خود دست به ایجاد قواعدی می‌زنند که به انحراف بازار می‌انجامد. در این وضعیت دولت و جامعه‌ای که نمی‌تواند تبانی‌های بخش خصوصی و صاحبان کسب‌وکار را خنثی کند از منافع بازار بهره‌مند نخواهد شد.

اما تبانی صاحبان کسب‌وکار تنها موردی نیست که بازار را به انحراف می‌کشد. از نظر مک‌میلان خوب یا بد بودن بازار بستگی به بودن یا نبودن پنج اصل دارد: حمایت از حقوق مالکیت، شفافیت یا روان بودن جریان اطلاعات، وجود اعتماد بین افراد و حاکمیت قانون، تقویت رقابت و درنهایت کنترل اثرات جانبی فعالیت افراد بر یکدیگر.

عناصر اساسی شکل‌گیری بازار از دیدگاه مک میلان

نویسنده کتاب تأکید می‌کند که خیر و شر بازار به جزئیات بازار بستگی دارد و جهنم و بهشت بازار به میزان همان پنج اصل وابسته است. به‌بیان‌دیگر، مک میلان وجود این پنج عنصر اساسی را برای شکل‌گیری و شکوفایی بازارها لازم می‌داند. این عناصر درواقع خلاصه‌ای از رویکرد مک‌میلان به بازار است.

وی با ذکر شواهدی عینی از بازارهای گوناگون در سراسر جهان در فصل‌های مختلف کتاب در خصوص این پنج عنصر بحث کرده و تلاش می‌کند از رهگذر این پنج اصل مضرات بازار بد و محاسن یک بازار خوب را برای مخاطبان کتابش شرح دهد. همچنین سعی او بر آن است تا نشان دهد چطور بود یا نبود این پنج اصل، بازار بد و بازار خوب را می‌سازد. پس‌ازاین، او به بحث درباره بازآفرینی بازار بد و تبدیل آن‌ها به بازار خوب می‌پردازد.

آشنایی با جان مک میلان نویسنده‌ کتاب بازآفرینی بازار

جان مک‌ میلان در ۱۹۵۱ در کرایست‌چرچ نیوزلند به دنیا آمد. او استاد علوم اقتصادی و متخصص نام‌آشنایی در حوزه اقتصاد خرد است. مک‌میلان سابقه تدریس در دانشگاه‌های وسترن آنتاریوی، کالیفرنیا، سن‌دیگو و استنفورد را در کارنامه خود دارد. این اقتصاددان سهم برجسته‌ای در پیشبرد نظریه‌های اقتصادی و کاربردهای آن به‌ویژه تحلیل نظریه حراج و سازوکار طراحی حراج داشته است.

او همچنین بر روی انگیزه شرکت‌های دولتی چین و سیاست‌های اقتصادی در دوران گذار به اقتصاد بازار کارکرده و در اواخر عمرش نیز درباره کارآفرینی در کشورهای نوظهور و ساختار نهادی برای توسعه اقتصادی مطالعه کرده است.

کتاب بازآفرینی بازار؛ تاریخ طبیعی بازارها برجسته‌ترین اثر مک‌میلان است. او در این کتاب اولاً تحلیلش را از این‌که بازارها در چه شرایطی خوب کار می‌کنند و در چه شرایطی با شکست مواجه می‌شوند، ارائه می‌دهد و ثانیاً با تأکید بر چیزی که خودش «قدرت بازار» می‌خواند توضیح می‌دهد که موضوع اصلی در کارآیی اقتصادی، طراحی صحیح بازار است. او عمیقاً اعتقاد دارد که طراحی بازار در عملکرد آن و در نتیجه شکوفایی اقتصادی جوامع بسیار حائز اهمیت است.

مهم‌ترین مشخصه‌ی کتاب بازآفرینی بازار

شاید مهم‌ترین مشخصه این کتاب جمع‌آوری مجموعه‌ای از مشاهدات اقتصادی در خصوص بازارها از سراسر جهان باشد؛ در این کتاب از بازار گل بسیار پیشرفته «آلسمر» هلند گرفته تا بازارهای ساده دست‌فروشی در غنا و مراکش بررسی‌ شده‌اند. مشاهدات کتاب از نظر مکانی پراکندگی بسیار زیادی دارند و از نیوزیلند و ژاپن در شرق آسیا تا کالیفرنیا در غرب آمریکا (همه قاره‌ها) را پوشش می‌دهد. از نظر زمانی نیز کتاب پوشش گسترده‌ای دارد و از دوران باستان تا بازارهای اینترنتی کنونی را در برمی‌گیرد.

خلاصه سرفصل‌های کتاب بازآفرینی بازار

یافته‌های مک‌میلان از مشاهدات علمی‌اش از بازارهای مختلف در سطح جهان را می‌توان در سه بند خلاصه کرد:

الف) بازارها برای زندگی اجتماعی ضروری هستند. حذف دائمی بازار از اقتصاد ممکن نیست. در صورت حذف مجدداً بازارهایی هرچند ساده پدیدار خواهند شد که ناشی از ماهیت ارزش‌آفرین «مبادله» است. ممنوعیت و مبارزه با بازار موجب مبادله مخفیانه در بین مردم خواهد شد و بازارها همچون علف هرزی قوی دوباره سر بر خواهند آورد. طبق نظر مک‌میلان زنده ماندن بازارها در نظام‌های کمونیستی و ایجاد بازار در اردوگاه‌های اسرا و آوارگان جنگی مثال‌هایی از این موضوع‌اند.

ب) بازارهای ساده که خریدوفروش‌هایی نه‌چندان پیچیده در آن‌ها انجام می‌شود نیازی به طراحی‌های پیچیده ندارند. آن‌ها بر اساس نیاز مردم و در نتیجه تعامل فعالان اقتصادی ایجاد می‌شوند و تغییر می‌یابند.

تکامل این بازارها از نوع خودانگیخته است و طراحی آن از پایین به بالا انجام می‌شود؛ یعنی مردم در کنار هم تعامل دارند و به‌مرور زمان از این تعامل‌ها نظمی بازاری به وجود می‌آید که برخاسته از طراحی عامدانه و آگاهانه برنامه‌ریزان اجتماعی نیست.

این نظم خودانگیخته ویژگی‌های مفید و تحسین‌برانگیزی دارد، اما تا سطح محدودی به بازار اجازه رشد و شکوفایی می‌دهد و بیشتر مناسب مبادلات ساده و اقتصادهایی با بنگاه‌های کوچک است. بازارهای ساده با وجود حداقلی از عناصر پنج‌گانه فوق‌الذکر به حیات خود ادامه می‌دهند و به مردم خدمت می‌کنند.

ج) برای مبادلات پیچیده و اقتصادهای مدرن، نظم خودانگیخته با حداقلی از عناصر پنج‌گانه کافی نیست. به زبان ساده، طراحی بازار به‌صورت از بالا به پایین ضروری است. در این طراحی دولت و کارآفرینان نخبه نقش اساسی دارند. تولید و مصرف مدرن مبتنی بر زنجیره پیچیده‌ای از مبادلات اجتماعی است که بدون طراحی مناسب از عناصر پنج‌گانه قابل دستیابی نیست.

بر این اساس، حقوق مالکیت باید به‌خوبی تعریف و حمایت شود، برای جریان روان اطلاعات باید تمهیداتی اندیشید، برای اعتمادسازی بین افراد باید قواعد و الزاماتی وجود داشته باشد، برای کاهش و کنترل تأثیرات جانبی فعالیت‌های اقتصادی باید از قبل چاره‌اندیشی کرد و برای تقویت رقابت نیز باید برنامه‌ریزی داشت.

دایره‌ی مخاطبان کتاب بازآفرینی بازار

کتاب بازآفرینی بازار؛ تاریخ طبیعی بازارها به زبان ساده نوشته‌شده است. این یعنی برای خوانندگان غیردانشگاهی و کسانی که اقتصاد نخوانده‌اند نیز قابل‌درک و مفید است. به عبارتی، اگرچه که این کتاب بر پایه نظریات اقتصادی تدوین‌شده، ولی برای خوانندگان عادی نیز قابل‌فهم است. این کتاب در سطح جهانی بسیار تحسین‌شده و نیویورک‌تایمز آن را به دلیل اندیشه قوی و بیان ساده‌اش کتاب برجسته سال معرفی کرده است.