حرف از «دیزاین» که می‌زنیم بیشتر آدم‌ها تصور می‌کنند درباره‌ی مفهومی انتزاعی و لوکس صحبت می‌کنیم. مفهومی که نه برای زندگی روزمره‌ی آدم‌های عادی که برای «از ما بهتران» است. دیزاین در ذهن بیشتر ما شاید یادآور خانه‌های آن‌چنانی گران‌قیمت با نمای رومی و سنگ‌های مرمر در همه‌جای کف و دیوار باشد.

یا مثلاً لباس‌های عجیب و نه چندان کاربردی که بر تن مدل‌های جشنواره‌های مُد می‌بینیم. این‌طور نیست. دیزاین، آن‌طور که هربرت سایمون تعریف می‌کند، زنجیره‌ای از کارها با هدف تغییر وضع موجود به وضع مطلوب است. به علاوه، دیزاین می‌تواند منجر به تولید محصولات و مصنوعات و حتی خدماتی شود. حتی آن‌ها که عینیت مادی ندارند اما زندگی را برای انسان آسان می‌کنند.

دیزاین عملی اندیشه‌ورزانه است.  با این تعریف باید گفت که برای جستجوی دیزاین و به ویژه دیزاین خوب و برای تثبیت مفهوم آن در ذهن نباید دنبال نمونه‌های عجیب و پرهزینه بگردیم. این البته به معنای مجانی بودن دیزاین نیست. دیزاین خوب هزینه‌بر است. اما هزینه‌ی آن با کیفیت، ماندگاری و هدفش تطبیق دارد. هزینه‌ی دیزاین، هزینه‌ای است که صرف به‌کارگیری مهارت‌های انسانی می‌شود تا انرژی‌های موجود را سروسامان دهد. این یعنی، باید نیروهایی را تقویت کند که ممکن است که در نبود دیزاین به هدر بروند و منجر به آشوب شوند.

اما دیزاین چطور می‌تواند متضمن حقیقت باشد؟ بین دیزاین و حقیقت رابطه‌ای هست. چرا که دیزاین‌های ما معناهای جسم‌یافته هستند و فصل مشترک ما با جهان‌اند. پس باید از حقیقت جهان با ما و حقیقت ما با جهان بگویند. لباسی که می‌پوشیم، خانه‌ای که در آن زندگی می‌کنیم، موبایل، لپ‌تاپ و وسایل الکترونیکی که در اختیار داریم و حتی برنامه‌هایی که روی آنها نصب می‌کنیم. قطع، طرح جلد، و حتی متن کتابی که در دست می‌گیریم و دیگر وسایل ریز و درشت زندگی هرکدام مصادیق نوعی دیزاین فکری یا عملی هستند.

زیرا همگی برآمده از یک تفکر خاص و در راستای رفع نیاز یا بهبود کیفیت زندگی هستند. دیزاین خوب نمونه‌ای است از سلامت فکری دیزاینر. می‌تواند شخصیت ما را از نو بسازد و آگاهی ما از خودمان و محیط اطرافمان را به تجسمی از حقیقت تبدیل کند. دیزاین بد و افراطی – مثل نمونه‌ی برج‌های دوقلوی نیویورک یا اُوردیزاینی که در کلیسای سنت‌پیتر دیده می‌شود- می‌تواند به فاجعه یا انحراف از هدف اصلی ختم شود.

 آن چیزی که نویسنده‌ی کتاب دیزاین و حقیقت به آن توجه می‌کند و سعی در توضیح آن دارد، قدرت روان‌شناختی و اخلاقی دیزاین در زمینه‌های مختلف و محدود نماندن آن به نمونه‌های از پیش‌تعیین شده‌ای است که در ذهن داریم.

نویسنده توضیح می‌دهد که دیزاین، در یکی از غایی‌ترین اهدافش، ابزار اساسی آزادی نوع بشر هست، انسان‌ها یا باید خودشان زندگی‌هایشان را دیزاین کنند یا باید تابع دیزاین دیگران باشند. این‌که چطور می‌شود از مفهوم دیزاین، که در ذهن ما با رسیدن به یک محصول عینی گره خورده، به آزادی نوع بشر رسید بحث مفصلی است که در کتاب دیزاین و حقیقت مرحله به مرحله پی گرفته  و نمونه‌های آن بیان می‌شود.

نویسنده کتاب دیزاین و حقیقت دگراندیشی سقراط را نتیجه‌ی بنیان محکم اجتماعی و اقتصادی می‌داند و  او را یک واقع‌گرا معرفی می‌کند که باور داشت تقوا و ایدئولوژی و انقیاد را نباید جای دانش نشاند. افلاطون و ارسطو یکی بعد از دیگری از نظریه‌ی سقراط دفاع کردند و بدنه‌ی اندیشه‌ی اجتماعی را پایه ریختند که به ورود اروپا به روزگار مدرن انجامید و در عصر روشنگری به اوج خود رسید. اعلامیه‌ها و اساس‌نامه‌های اجتماعی و سیاسی نمونه‌هایی از دیزاین نوشتاری‌اند که از اصول بلاغی الهام می‌گیرند. آن‌ها شالوده‌ی محکمی در عهد باستان و بعدها در روزگار رنسانس دارند.

مکتوبات دوره‌ی رنسانس سرشار از راهبردهای دیزاین محور هستند: «دانته در کمدی الهی از یک ساختار صدبخشی استفاده می‌کند. بوکاچیو در اثر هجویه‌ی خود دکامرون تقلیدی کنایه‌آمیز از دانته می‌کند. #ماکیاولی در شهریار یک ساختار متقارن بیست‌وهفت بخشی به کار می‌گیرد تا معانی دقیقی را به خوانندگانش برساند. مونتنی اولین برداشت مدرن از رفتارهای جنسی انسان را می‌نویسد و این مقوله‌ی به اصطلاح قبیح را که در عمق مقاله‌های او تنیده زیر عنوان بی‌ضرر «در باب بعضی سروده‌های ویرژیل» پنهان می‌کند».

پس دیزاین صرفاً منحصر به مصنوعات ریز و درشت نیست. دیزاین دقیق و اندیشیده شده‌ی متن بیانه‌ها و مکتوبات رنسانس، که لازمه‌ی بقای مردمان یک سرزمین را معرفت و اصلی‌ترین امکانات ذاتی این معرفت آزادی پرسش و آزادی بیان و آزادی عمل معرفی می‌کردند، محرک انقلابی شد که دموکراسی آمریکایی و جامعه‌ی آزاد را به ارمغان آورد. قهرمان‌های این جنبش معماران اجتماعی بودند که الگوهای سنتی حکومت‌داری را ویران کردند و صورت‌های تازه آفریدند. آنها دست به دیزاین جهان‌های تازه‌ی فکری و اجتماعی زدند و در عمل، خودشان را دیزاین کردند.

یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های انسانیت ما، احترام به دانش بوده و هست. عمومی شدن دیزاین‌های خوب به معنی عمومی شدن دانشی است که زندگی را برای ما آسان می‌کند. این مهم حاصل تلاش افراد و گروه‌هایی است که با هوشمندی نخواستند دیزاین منحصر به قشر مرفه بماند و از آن در راستای تغییر و تحول اجتماعی و بنیان‌های فکر کمک گرفتند.  

موتزارت بود که از فرم موسیقیایی اُپرا، که در آن قدرت کلام و قدرت نمایش با نغمه‌های خوش‌آوازی و قابلیت‌های سازی تقویت می‌شوند، برای جذب مخاطب عام‌تر بهره گرفت. او با هوشمندی کاری کرد که اپرا نه فقط برای آن گروه کوچک روشن‌فکران که برای جمع بزرگ‌تری از مخاطبان جذاب باشد؛ یعنی برای همه طبقه‌هایی از مردم که نه کتاب می‌خوانند و نه به دنبال معانی پنهان در نمایش می‌گردند.

در مثالی دیگر از کتاب دیزاین و حقیقت می‌توان از فرانک آلوا پارسونز (۱۸۶۶ – ۱۹۳۰) نام برد. او که مدیر مدرسه‌ای در نیویورک بود و طی بیست سال آن را به مدرسه‌ی مدرن دیزاین تبدیل کرد. پارسونز مفهوم مدرن دیزاین را با جای دادن زیبایی‌های بصری در چیزهایی که طبقه‌ی متوسط آمریکایی، روزانه از آن استفاده می‌کردند عملاً به آمریکا آورد. این مدرسه از همان اول به فضاهایی که مردم درشان زندگی می‌کردند، به لباس‌هایی که می‌پوشیدند، به آگهی‌های تبلیغاتی که می‌خواندند، و به میز و مبلی که استفاده می‌کردند توجه داشت.

اصولی که در مدرسه آموزش داده می‌شد نتیجه‌ی اشتیاق دموکراتیزه کردن بود و این مدرسه آن را در مقیاسی وسیع برای آمریکاییان امکان‌پذیر کرد. یکی از متأخرترین نمونه‌ها در این زمینه شرکت گوگل است. نبوغ گوگل در درک این نکته است که بخشیدنِ چیزهای باارزش سودآورتر از فروختن آنهاست. هدف رسماً اعلام شده‌ی این شرکت یعنی «سامان دادن به اطلاعات جهان و آن را در دسترس همگان قرار دادن و قابل استفاده کردن آن برای همگان»، بر فرضیه‌ای دگرگونی‌خواهانه استوار است. 

نمونه‌های بالا به همراه دیگر دیزاین‌های درست و کاربردی که هرروز از آنها بهره می‌بریم یادآور این نکته‌اند که دیزاین خوب حاصل اندیشه‌ای دقیق است. اندیشه‌ای که در ارتباطی پیوسته با زمینه و زمانه‌اش قرار داشته و باعث رشد آن می‌شود. دیزاین در فضایی آزاد رشد می‌کند و بالنده می‌شود. نمی‌توان آن را نمی‌توان در جامعه‌ای که انبان دانش آن تهی و محیط‌زیستش فرسوده است، استوار نگه داشت.

دیزاین خوب نمی‌تواند در محدودیت اندیشه و خفگی بازار و اقتصاد آزاد رشد کند. همه‌ی این‌ها باید ما را به این نتیجه برساند که اگر خواهان دیزاین خوب و اگر خواهان دیزاینی هستیم که راهی به سمت آزادی و تحول باز کند، باید از خود آزادی و از ارزش‌های به دست‌آمده حفاظت کنیم.

حفاظت از آزادی نیازمند یک نظام قوی آموزشی – ‌پرورشی و متکی به اقتصادی است که از نظر محیط‌زیستی پایدار باشد. بنابراین شاید بهتر باشد تصورمان از آزادی را از یک وضعیت تجملی وابسته به محل تولید به وضعیتی که لازمه‌ی کار خلاقانه است تغییر بدهیم. خود اندیشه‌ی آزادی – چیزی که خیلی‌ها دلبسته‌ی آن هستند و خیلی‌های دیگر استثمارش می‌کنند – بی‌معنی خواهد بود، اگر هرچه دیزاین می‌کنیم در طلب آن نباشد.

چطور نحوه‌ی تفکر و ساختن راهگشای آزادی و حقیقت می‌شود؟