زندگی‌نامه خودنوشت ایران درودی با اشاره به «مسیر نامساوی منشور دیدگان» آغاز می‌شود. این شروع که اشاره‌ای است به دوبینی/لوچ بودن چشمان نقاش در سال‌های کودکی‌اش، نشانه‌ای است از مواجهه بی‌پرده او با خودش در کتاب در فاصله‌ی دونقطه.

بااین‌حال پیش از پرداختن کتاب در فاصله‌ی دو نقطه، بد نیست به این نکته اشاره‌کنم که در نسخه آنلاین کتاب در نرم‌افزار فیدیبو، نقاشی‌های درودی به شکل سیاه‌وسفید درج شده و در بسیاری موارد، نقاشی که نویسنده به آن ارجاع می‌دهد، در کنار متنی که به آن ارجاع می‌دهد، دیده نمی‌شود که این دو عیب، ارتباط گرفتن با کتاب را دشوار می‌کند.

به کتاب برگردیم. کتاب بیش از 30 بخش مستقل دارد و نویسنده در این بخش‌ها به فصول مختلف زندگی‌اش پرداخته است. بااین‌حال، ازنظر من، کتاب در فاصله‌ی دو نقطه را می‌توان به دو بخش اصلی تقسیم کرد. درودی در بخش اول به دوران کودکی و نوجوانی‌اش پرداخته و خاندان بزرگش را معرفی کرده است.

بخش دوم کتاب که از زمان ورود درودی به پاریس آغاز می‌شود، به وقایع دوران تحصیل او در دانشگاه، برگزاری نمایشگاه‌های متعدد در کشورهای مختلف، دیدارهایش با هنرمندان و متفکران برجسته‌ای چون ژان کوکتو، سالوادور دالی و آندره مالرو و سایر اتفاقات دوران بزرگ‌سالی‌اش اختصاص دارد.

ایران در این خودنوشت، نه‌تنها با خودش که با کشورش که هم نام او است، با خانواده‌اش و با وقایع سیاسی و فضای هنری کشورش در دهه‌های مختلف مواجه می‌شود و این مواجهه با هرکدام از آن‌ها، شکل متفاوتی به خود می‌گیرد.

درودی از روبرو شدن با ضعف‌های خود ابایی ندارد. او در فصل اول کتاب، از واکنش بی‌رحمانه مادربزرگ روس خود می‌گوید، مادربزرگی که به مادر ایران می‌گوید ارزش نداشته برای به دنیا آوردن این کودک لوچ و زشت این‌همه رنج بکشد.

پیداست این اولین مواجهه با خود به‌عنوان موجودی زشت، لوچ و کندذهن در مقایسه با خواهری که از زیبایی و هوش بهره برده، ایران را به گوشه‌گیری کشانده است. این گوشه‌گیری بعداً با تراخم چشم و نابینایی موقتی ایران که قرنطینه و تنهایی را به او تحمیل می‌کند، اوج می‌گیرد. بااین‌حال این نادیده گرفتن شدن در این دوران است که غریزه بقای او را تحریک می‌کند تا پس از بازیابی بینایی، موجودیتش را به دیگران اعلام کند.

تولد برادر ایران و سوق یافتن توجه‌ها به این برادر، بی‌توجهی‌ها به ایران را تشدید می‌کند و او در خلوتش به سمت کتاب خواندن می‌رود و به گفته خودش در قدرشناسی از موهبت دوباره دیدن، شروع به آموختن می‌کند، به‌طوری‌که کودکی که پیش‌ازاین کندذهن بود، به ناگهان در کلاس چهارم ابتدایی شاگرداول می‌شود و مقاله‌اش در نشریه دبستان به چاپ می‌رسد. این شاگرد اول شدن‌ها اما باعث نمی‌شود ایران اعتراف نکند که استعداد نداشته و با زحمت و ممارست توانسته به این دستاوردها برسد.

بااین‌همه ایران از نعمت داشتن خانواده پدری و خانواده مادری ثروتمند و اهل فرهنگی برخوردار بوده که حتی از چنین کودکی هم حمایت می‌کردند. وجود شخصیت قدرتمندی مثل مادربزرگ پدری و امن بودن آغوش پدر، گویی ایران را متقاعد می‌کند تصویر پرقدرت و خوددار مادربزرگ را تکرار و از ادامه مسیر مظلوم بودن مادرش خودداری کند.

ممارست مداوم ایران در رسیدن به دستاوردهایش از مواجهه او با مرگ در سنین کم هم ناشی می‌شود. بیماری او در دوران شیرخوارگی آن‌قدر جدی بوده که ناخدای کشتی را وامی‌دارد به مادرش پیشنهاد دهد او را به داخل دریا بیندازند. مصائب خانواده ایران در میانه جنگ نازی‌ها در آلمان هم مواجهه دیگر او با مرگ است.

درودی در طول زندگی‌اش، وقایع سیاسی گوناگونی را هم از سر گذرانده است. در بحبوحه قدرت گرفتن نازی‌ها در آلمان بوده، در ماجرای استقلال آذربایجان شبانه با خانواده‌اش به تهران آمده، در دوران دبیرستان نقاشی‌اش را به شاه تقدیم کرده و فرح، پیش از ازدواج با شاه همسایه آن‌ها بوده است. بااین‌حال او در مواجهه با سیاست، نگاه احساساتی دارد و نمی‌توان تحلیل درستی از وقایع سیاسی را در نوشته‌هایش سراغ گرفت.

مشابه این نگاه را هم در ماجراهای مربوط به کودتا علیه مصدق و هم در ماجرای کشته شدن خسرو گل‌سرخی می‌توان دید. البته نوعی محافظه‌کاری هم می‌توان در زندگی‌نامه‌اش سراغ گرفت، به‌طوری‌که هرگز نقد جدی وقایع سیاسی و اجتماعی در آن‌ها مطرح نمی‌شود و بیشتر با نگاهی رمانتیک به وقایع مواجهیم. اگر نقدی هم گاه‌به‌گاه در کتاب دیده می‌شود، به خاطر دشمنی‌هایی است که با شخص درودی شده که ناشی از موفقیت‌های او در تلویزیون، نقاشی و دانشگاه بوده است.

این نوع نگاه به سیاست را به گفته خود او، ناشی از سرخوردگی پدر ایران از انقلاب روسیه و قدرت گرفتن نازی‌ها هم می‌توان دانست، اتفاقی که باعث بی‌توجهی او به اخبار سیاسی در دوران زندگی پرتلاطمش شده است.

مواجهه ایران با هنرمندان ایرانی هم محافظه‌کارانه است. وقتی اشاره‌هایی به فروغ یا سهراب می‌کند، با عباراتی کلی و ستایشگر روبرو هستیم و حتی اشاره دقیقی به شایعات پیرامون فروغ نمی‌کند.

مواجهه او با هنرمندان غیرایرانی اما صریح‌تر است. در فصل اشاره به وقایع پاریس، برای اولین بار، نثر استعاری و ستایشگر نسبت به اطرافیان که در بخش‌های ابتدایی کتاب غالب است، کنار می‌رود و نقاش زبان به صراحت می‌گشاید و از اذیت و آزارهای هم‌دانشگاهی‌هایش می‌گوید. این صراحت را بعداً با اشاره‌هایی که به ماجراهایش با دوستش برتا می‌کند، دوباره می‌توان دید.

مواجهه درودی با کشور ایران، ادامه نگاه ستایشگر پدرش نسبت به ایران باستان است. رفت‌وآمد او با استاد پورداوود و نقاشی‌اش از تخت جمشید در کنار فضای فرهنگی ملی‌گرای غالب در دوره پهلوی، این نگاه را دامن می‌زند.

درودی در میان سطور کتاب در فاصله‌ی دو نقطه به اولین جرقه‌های نقاش شدنش هم اشاره می‌کند. اولین مواجهه‌ی او با نقاشی؛ دیدن کتاب نقاشی است که به تزار روسیه هدیه شده بوده و پدرش در روسیه آن را خریده و اولین تجربه نقاشی کشیدنش هم طراحی زن‌های برهنه خانواده در حمام. گرچه مادر او، ایران را به خاطر نقاشی زنان برهنه تنبیه می‌کند، اما بعداً حمایت خواهر و تشویق پدر، مسیر نقاش شدن او را هموار می‌کند.

خوش‌اقبالی درودی، در داشتن خانواده ثروتمند و اهل فرهنگی است که با حمایت مالی از او، فراغت خاطری را که برای هنرمند ماندن نیاز است، برایش فراهم می‌کنند. این تمکن مالی آن‌قدر هست که پدر ایران از فرزندانش می‌خواهد هیچ‌وقت درباره پول حرف نزنند. قفقازی بودن خانواده مادری، روس بودن مادربزرگ ناتنی و آلمانی بودن زن‌عمو در کنار حضور مداوم پدربزرگ، پدر و عموها در روسیه و آلمان و امریکا، امکان مواجه‌شدن او با هنر جهان و بار آمدن در یک خانواده روشنفکر را فراهم می‌کند.

وقتی از موقعیت خودم دوباره زندگی‌نامه خودنوشت ایران درودی را مرور می‌کنم، یاد برداشتی می‌افتم که از فیلمی داشتم که درباره ونگوگ ساخته شده بود: اگر برادر ونگوگ نبود، هرگز دنیای هنر از موهبت حضور چنین نقاشی بهره‌مند نمی‌شد.

ایران درودی محصول سال‌هایی است که رفاه اقتصادی، رونق هنری و ارتباط با دنیا برای طبقه‌ای از جامعه فراهم بود. درودی از خانواده‌های همین طبقه می‌آید، خانواده‌هایی که با وجود مواجه‌شدن با تلاطم‌های سیاسی و اقتصادی گوناگون، از فهم فرهنگی و هنری برخوردار بوده‌اند. گرچه درودی بسیار تلاشگر بوده، اما وجود بستر فراهم، نقاش شدن او را به میزان زیادی تسهیل کرده است.

ایران درودی، محصول دوران رفاه اقتصادی و رونق هنری