آیا قانون جهانی کپی‌رایت وجود دارد؟

به عبارتی بله و خیر. ملاک و معیار قوانین جهانی کپی رایت، کنوانسیون‌های بین‌المللی است که کشورها در پذیرش یا عدم پذیرش آن‌ها آزادند. اما کنوانسیون حمایت از آثار ادبی و هنریِ برن که اکنون پایه و اساس حق مالکیت فکری یا معنوی است توسط ۱۶۵ کشور پذیرفته شده و به نوعی به قانونی فراگیر تبدیل شده است. با نگاهی به فهرست کشورهایی که به این کنوانسون نپیوسته‌اند می‌توان دریافت که اغلب آنها نقش چندانی در تولید محتوای فکری و هنری ندارند:

ایران، اوگاندا، بوروندی، پاپوآ گینه‌نو، پالائو، ترکمنستان، تووالو، تیمور شرقی، جزایر سلیمان، جزایر مارشال، سائوتومه و پرینسیپ، سن مارینو، سومالی، سیرالئون، سیشل، عراق، کامبوج، کویت، کیریباتی، مالدیو، موزامبیک، میانمار، نائورو، و وانواتو.

اکنون پذیرش کنوانسیون برن پیش‌شرط پیوستن به سازمان تجارت جهانی است و عدم حضور در سازمان تجارت جهانی به معنای انزوا و حذف از مبادلات جهانی است.

آیا قانون کپی‌رایت را می‌توان به شکل گزینشی در مورد کتاب پذیرفت و در مورد نرم‌افزار و فیلم و سایر اقلام فرهنگی نپذیرفت؟

خیر. کنوانسیون برن یک میثاق یکپارچه و کلی است که تمامی اقلام فرهنگی را شامل می‌شود.

فرایند قانونی برای پیوستن به کنوانسیون برن چیست؟

بر اساس اصل ۷۷ و ۱۲۵ قانون اساسی پیوستن به هر گونه معاهده یا موافقت‌نامه‌ی بین‌المللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد و سپس مورد تأیید شورای نگهبان قرار گیرد. به گفته‌ی ماده ۹ قانون مدنی هر میثاق جهانی که این روند را طی کند، در حکم قانون داخلی خواهد بود.

عمده‌ترین دلایل مخالفان پیوستن به قانون جهانی کپی‌رایت چیست؟

• تا حدود سی سال پیش رویکرد غالب مراجع تقلید شیعه مخالفت با قانون مالکیت فکری بود، گرچه امروزه بخش عمده‌ای از مراجع با کلیات این قانون مخالفتی ندارند.
• امکان سانسور و حذف بخش‌هایی از محصولات فرهنگی از بین می‌رود.
• امکان تحریم و عدم دسترسی به علم روز جهان وجود دارد.
• اگر ایران در مواردی از این معاهده تخطی کند، با جریمه‌های سنگین و اقدامات تبلیغاتی منفی دشمنانِ غربی مواجه می‌شود.
• افزایش قیمت محصولات فرهنگی خصوصاً در حوزه‌ی نرم‌افزارها.

مهم‌ترین دلایل موافقان پیوستن به قانون جهانی کپی‌رایت چیست؟

• افزایش قیمت و فشار اقتصادی توجیه کننده‌ی دزدی نیست. علاوه بر اینکه افزایش قیمت در صنعت چاپ چندان محسوس نیست. در حال حاضر برای خریدن امتیاز یک کتاب کافی است پنج تا ده درصد رقم پشت جلد، ضرب در تیراژ را به مالک اصلی پرداخت کرد و در نتیجه چیزی حدود ده درصد به قیمت کتاب افزوده خواهد شد.
• ناشران به طور طبیعی به سمت آثار تألیفی متمایل می‌شوند که موجب شکوفا شدن نسل جدیدی از نویسندگان می‌شود و سهم ادبیات ایرانی در بازار افزایش می‌یابد.
• کیفیت ترجمه‌ها با دقت نظر بیشتر ناشران افزایش می‌یابد و دیگر شاهد این نخواهیم بود که یک عنوان کتاب چندین و چند بار ترجمه و منتشر ‌شود.
• آثار نویسندگان، هنرمندان و طراحان ایرانی به بازار جهانی راه خواهد یافت.
• دسترسی بیشتر و ارزان‌تر به کتاب‌های خارجی.
• تعداد عناوین کتاب کم و تیراژ آن‌ها افزایش می‌یابد که موجب ارتقای سطح فرهنگی و حذف آشفتگی بازار می‌شود. هشتاد هزار عنوان کتاب در سال به هیچ وجه متناسب با تقاضای بازار ایران نیست و می‌بایست با حذف سوداگران فرهنگی به نیم کاهش یابد.

مهم‌ترین دلیل در عدم پیوستن به کنوانسیون جهانی حق مالکیت فکری چیست؟

به طرز کاملاً مشخص و واضحی دلیل عمده، مشکلات سیاسی با جهان غرب است. هیچ کشوری در جهان به اندازه‌ی ایران و تا حدی کره‌ی شمالی در ستیز با نظم غالب جهانی نیست. پذیرش کپی‌رایت به معنای باز کردن درهای فرهنگ به روی دشمنان نظام و فرو ریختن ویترین مدرن ایران به عنوان کشوری پیشرو در زمینه‌ی علم و فن‌آوری است. عدم دسترسی به نرم‌افزارها، مقالات علمی و محصولات فرهنگی غرب (چه به دلیل قیمت، چه به دلیل تحریم یا عدم موافقت صاحب امتیاز) ضعف علمی کشور را آشکار می‌کند.

آیا در زمینه‌ی کپی‌رایت و مسائل و وجوه مختلف آن به قدر کافی تحقیق شده است؟

بله. با نگاهی گذرا به سایت‌های اینترنتی می‌توان صدها مقاله و نشست و مصاحبه به زبان فارسی یافت که تمامی ابعاد حق مالکیت فکری و مزایا و معایب پیوستن به کنوانسیون برن در آنها مورد بررسی قرار گرفته است.

قانون و قانون‌گذاری