نویسنده: رابرت مک‌کرام
مترجم: سعیده شهسواری

کتابخانه‌های سراسر جهان شامل هزاران کتاب به زبان‌های زنده دنیا در مورد شکسپیر شاعر ملی انگلیس هستند. نویسندگانی از جمله میلتون، پوپ، دکتر جانسون، کیتس، کالریج، چارلز لمب، هنری جیمز و ویرجینیا وولف همگی به نوعی به معمای شکسپیر پرداخته‌اند. علاوه بر این، در طول این هزاره چندین کتاب جدید توسط پژوهشگران متفاوتی مانند پیتر کنراد، استیون گرینبلت، جیمز شاپیرو و استنلی ولز به زندگی و کار شکسپیر اختصاص یافته است.

من می‌دانستم که با نوشتن در این ژانر، خودم را در موقعیت پرریسکی قرار می‌دهم، اما داستانی برای گفتن داشتم. کتاب «شکسپیرین» با تماشای تئاتر عمومی و جنجالی ژولیوس سزار در ژوئن ۲۰۱۷ در نیویورک، که ترور دونالد ترامپ را روی صحنه اجرا کرد، به من الهام شد.

لحظه‌ای که دیکتاتور روم با پیراهن سفید و کراوات قرمز بلند، در پارک مرکزی بر روی صحنه قدم‌های بلند برمی‌داشت، از خودم پرسیدم: چگونه جوانی که در روستای وارویک شایر بزرگ شده بود، به دانشگاه نرفته بود و در سن ۵۲ سالگی به دور از دادگاه و صومعه درگذشته بود، نه تنها به «شکسپیر»، بلکه به شخصیتی جهانی برای ویژگی‌ای که ما «شکسپیرین» می‌نامیم تبدیل شده است؟ به بیان دیگر، چگونه او بیش از ۴۰۰ سال پس از مرگ خود، بدون هیچ زحمتی همچنان مدرن باقی مانده است؟

از قضا، آشفتگی تاریخی‌ای که الهام‌بخش این کتاب بود، از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ بیشتر شد و در نهایت با شیوع طاعون جدید، ویروس کرونا به اوج رسید. زمانه ما بیش از آنچه پیش‌بینی کرده بودم در حال شکسپیری شدن بود. این ارزش ادبی نیز وجود داشت که شکسپیر حدود ۱ میلیون کلمه شعر و نثر از خود به جای گذاشته و همچنین اثرگذاریش را به ارث گذاشته است: رمان‌ها، داستان‌ها و مقالاتی که از آثار او الهام گرفته‌اند.

ده کتاب برتر شکسپیری به انتخاب من:

1. فرهنگ لغت زبان انگلیسی اثر دکتر ساموئل جانسون

اگر شکسپیر به یک چیز مشهور باشد، این درخشش او در به ابتکار گذاشتن ۱۸۰۰ کلمه جدید در زبان انگلیسی است که شامل کلمات lacklustre، amazement، assassinate، hobnob  و barefaced می‌شود. همه این کلمات در فرهنگ لغت جانسون آمده و موجب استفاده از نقل قول‌های شکسپیر در کاربرد زبان انگلیسی شده است.

2. موبی دیک اثر هرمان ملویل

ملویل قصد هم‌ذات‌پنداری با شکسپیر را نداشت، بلکه می‌خواست به عنوان یک آمریکایی با او رقابت کند. او نوشت: «اگر شکسپیر [هنوز] در این رقابت برابر نشده است، مطمئناً یک آمریکایی تازه متولد شده یا هنوز متولد نشده از او پیشی خواهد گرفت». نسخه کامل آثار ملویل شامل حدود ۵۰۰ سفر دریایی است که برای مطالعه تخصصی‌اند و نوشتن موبی دیک تلاشی خارق‌العاده و یک موفقیت ادبی محسوب می‌شود.

3. ماجراهای هاکلبری‌فین اثر مارک تواین

شاهکار مارک تواین تاثیر مضاعف شکسپیر را نشان می‌دهد. کمدی دونفره کلاهبرداران «دوک واتر بریج» و زیردستش «شاه فرانسه» (دو شخصیتی که گویی از «همسران خوش ویندزور» شکسپیر یا از مسافرخانه ایست‌چیپ فالستاف بیرون آمده‌اند) از تجربه تواین جوان به عنوان خبرنگار از فرهنگ غرب وحشی در زمان تب طلا در کالیفرنیا الهام گرفته است. همچنین، پارودی معروف تواین بر هملت («بودن یا نبودن، این خنجر برهنه است») یک استاد آمریکایی را نشان می‌دهد که با استعدادی ذاتی به طرز هوشمندانه‌ای کلاهبرداری می‌کند.

4. هزار هکتار اثر جین اسمایلی

بسیاری از داستان‌نویسان آمریکایی از شکسپیر تاثیر پذیرفته‌اند: از داستان‌نویسان معاصر می‌توان تونی موریسون (دزدمونا)، جان آپدایک (گرترود و کلودیوس) و آرتور فیلیپس (تراژدی آرتور) را نام برد. به عنوان اثری معروف‌تر می‌توان اقتباس مدرن اسمایلی از شاه لیر را نام برد که در آن، داستان و شخصیت‌های شکسپیر به غرب میانه منتقل می‌شوند. اسمایلی می‌گوید که رمان او برآمده از پاسخش به «شیوه‌هایی که خواندن متعارف لیر را ناامیدکننده و اشتباه یافتم» است. بخشی از جوانی ابدی شکسپیر در این است که همیشه ما را به یافتن پاسخ‌های جدیدی به آثارش دعوت می‌کند.

5. اتاقی از آن خود اثر ویرجینیا وولف

این کتاب که نقطه عطفی در اندیشه فمینیسم است از یادآوری وولف از گفته یک دانشگاهی قدیمی الهام گرفته شده است: «زنان نمی‌توانند نمایشنامه‌های ویلیام شکسپیر را بنویسند». روایت او از «جودیت شکسپیر»، داستانی انتقادی درباره زنی است که مانند خود وولف مجبور بود در خانه بماند و مدرسه رفتن برادرش را تماشا کند و در خانه زندانی شود.

جودیت سرانجام در ازدواج مصلحتی‌اش سرشکسته می‌شود و در حالی که نبوغ جودیت تحقق نمی‌یابد، برادرش شکوفا می‌شود. خواهر این شاعر سرانجام خود را می‌کشد، اما وولف را قادر می‌سازد تا آغاز خلاقانه برخی از بزرگان ادبیات، از جمله جین آستین، جورج الیوت و خواهران برونته را مرور کند.

6. زن شکسپیر اثر جرمن گریر

گریر در یک ادای احترام به وولف، با زنی شروع می‌کند که تقریباً شناختی درباره او وجود ندارد و با یک شاعر بزرگ ازدواج کرده و داستان ازدواج هاتاوی و شکسپیر را با بیشترین دلسوزی نسبت به آن (یا اگنس) بازگو می‌کند. گریر داستان زندگی او را با ذکاوت و دانش، از فراموشی نجات می‌دهد. این کتاب همراه خوبی برای کتاب همنت است که در ادامه آمده است.

7. همنت اثر مگی اوفارل

برنده جایزه ادبیات داستانی زنان سال ۲۰۲۰، این مراقبه تکان‌دهنده‌ در غم و اندوه، حاصل غور خارق‌العاده اوفارل در استراتفورد زمان ملکه الیزابت در ۱۹۵۰ است. شکسپیر بی‌نام است و اوفارل برای کشف مرگ پسرشان همنت از طاعون در سال ۱۵۹۶، روی همسرش اگنس (یا آن) متمرکز می‌شود. جادوی درخشان این رمان در آن‌چه حذف می‌کند، به اندازه‌ی آنچه به تصویر می‌کشد، نهفته است، اما صحنه‌ای که اگنس جنازه پسرش را بیرون می‌کشد، صحنه‌ای است که کمتر خواننده‌ای فراموش خواهد کرد.

8. شکسپیر مستاجر: زندگی او در خیابان سیلور اثر چارلز نیکل

نیکل با تحقیقات درخشان خود درمورد مرگ کریستوفر مارلو، معاصر و رقیب شکسپیر، به عنوان نویسنده شهرت خود را به دست آورد. در دومین ورود به سوابق دادگاه مربوط به آن دوره، نیکل یک دادخواست فراموش‌شده که در آن شکسپیر به عنوان شاهد ظاهر شده است (تنها موردی که گفتار واقعی او در آن ثبت شد) را برمی‌دارد. نیکل با ترکیبی جذاب از تاریخ اجتماعی کلانشهرها، یادداشت‌های شکسپیر و کمدی‌-‌رمانتیک‌های داخلی دوره جیمز اول پیرامون ازدواج ماری مونتو و استفان بلوت، بار دیگر جان تازه‌ای به آرشیوهای خاک‌گرفته می‌بخشد.

9. هیچ چیز شبیه خورشید اثر آنتونی برجس

شیفتگی برجس نسبت به شکسپیر یک علاقه مادام‌العمر بود. اولین ورود وی به دنیای شکسپیر در سال ۱۹۶۴ با این رمان پرشور درباره زندگی عاشقانه شاعر بود که تا حدودی برآمده از ادعای الهام گرفتن تخیل شکسپیر از سفلیس بود. این رمان تبدیل به فیلمنامه‌‌ی The Bawdy Bard شد که هرگز ساخته نشد و مقاله بیوگرافی درخشان او، شکسپیر (۱۹۷۰) از دل آن بیرون آمد.

10. شکسپیر و الهه‌ی وجود کامل اثر تد هیوز

شکسپیر مملو از خطرپذیری و اصالت بود. چیزی که کلید دنیای نمایش است. هیوز نیز شیفته چشمه خلاقیت بود. او بیشتر زندگی خود را وقف بازخوانی آثار کامل شکسپیر کرد و و قرارداد این اثر شاهکار را تا پایان عمرش امضا کرد. این اثر «نوعی اقتباس موسیقایی» است، آهنگی باشکوه که در آن نمایشنامه‌های شکسپیر به «یک اثر غول‌آسای واحد مانند یک حماسه‌ی هندی» تبدیل می‌شوند.

شکسپیر و الهه، کتابی که هیوز ادعا می‌کرد جان او را گرفته است ماندگارترین اثر منثور او شد. هنگام انتشار این کتاب در سال ۱۹۹۲، استقبال ضعیفی از آن شد، اما اکنون به عنوان شاهکار نثر او شناخته می‌شود.

نسخه انگلیسی این مقاله را می‌توانید از این‌جا در سایت نشریه گاردین بخوانید. 

شرح عکس: یک تصویرسازی آلمانی به سال ۱۸۹۰ که ویلیام شکسپیر را در استراتفورد و میان زنان خانواده‌اش در حال خواندن هملت تجسم می‌کند.