سووشون یکی دیگر از ده کتاب برگزیده پویش «صدسال شمسی، ده داستان فارسی» است که برای چهارمین پرونده نقد وینش انتخاب کردیم. پیش از این در پرونده‌های دیگری به بررسی رمان‌های جای خالی سلوچ، دایی جان ناپلئون و بوف کور پرداختیم و این بار سراغ رمانی رفته‌ایم که تنها اثر برگزیده‌ایست که نویسنده آن یک زن است، سیمین دانشور.

سیمین دانشور سووشون را در سال 1348 منتشر کرد، چندماهی بعداز مرگ جلال آل احمد. خیلی‌ها آن را پیشگویی مرگ جلال دانستند و گروهی هم نمونه درخشان یک رمان ایرانی معاصر. درهرحال نام دانشور را به عنوان اولین زن رمان‌نویس ایران ثبت کرد و نشان داد که دانشور مستقل از آل احمد و سبک نوشتاری‌اش، نویسنده‌ای قدر و صاحب قلم است. 

سووشون از همان ابتدا با استقبال خوانندگان روبه‌رو شد. چاپ‌های چندین باره این رمان تا همین امروز هم نشان می‌دهد که اثری ماندگار شده است.

گیتی صفرزاده در یادداشتی به بررسی دلایل ماندگاری این رمان پرداخته. او با نگاهی به نظرات گوناگونی که در طی این سال‌ها درباره این رمان داده شده ، به دنبال رمز ماندگاری این اثر است.

می‌توان درباره «سووشون» حرف تازه‌ای گفت   سووشون اثری است در بهترین هماهنگی با خودش. این هماهنگی اثر از خالقی می‌آید که به گمانم در بیشترین هماهنگی با خودش بود. زنی که همه زنانگی، روشنفکری، دانش و سواد، جایگاه اجتماعی، رابطه همسری‌اش و … در کلیت خوشایندی دیده می‌شد که برازنده خودش بود. نه لهجه شیرازی اش او را عوام یا عوام‌زده می کرد و نه تدریس دانشگاهی‌اش ژست روشنفکری برایش می‌خرید. او به همان سادگی و غنی بودنی بود که تا آخر در خانه جلال زندگی کرد و می گفت دوست دارم رخت هایم زیر آفتاب این مملکت خشک شود. و حرفش بوی هیچ تزویری نمی داد.

درباره سووشون چندین نقد مفصل از چهره‌های مطرح ادبی در پنجاه سالی که از زمان انتشارش گذشته، نوشته شده. معروف‌ترین آنها «جدال نقش با نقاش» نوشته هوشنگ گلشیری است که ابتدا به شکل مقاله در چند شماره کتاب نقد آگاه منتشر شد و بعد به صورت مستقل در کتابی به همین نام. از بین نقدهای سووشون برای این پرونده بازنشر نقدی از میهن بهرامی را انتخاب کرده‌ایم.

میهن بهرامی نویسنده و نقاش و منتقد بود. او که خودش اولین رمانش را با نام زنبق ناچین در 17سالگی منتشر کرد، تا سال‌ها داستان‌ها و نقدهایش در نشریات ادبی از فردوسی و نگین و سخن تا نشریات دهه 60-70 منتشر می‌شد. نقد او بر کتاب سووشون را از مقاله «پژوهشی در آثار دانشور» که در نشریه نیمه دیگر در سال 1367 به چاپ رسیده انتخاب کردیم. شماره پاییز این نشریه به همت فرزانه میلانی ویژه سیمین دانشور منتشر شده بود.

میهن بهرامی در مقاله خود ابتدا از آشنایی‌اش با دانشور می‌گوید زیرا «شناخت سیمین دانشور را شناخت علت موفقیت او می‌داند» و بعد از درنگی روی داستان‌های کوتاه او به سراغ سووشون می‌رود. بهرامی شاید بخاطر نقاش بودن، کار دانشور را در سووشون به شگردی در تابلوهای نقاشی تشبیه می‌کند، همچون کارهای رامبراند.

پژوهشی در آثار سیمین دانشور میهن بهرامی که خود نویسنده و نقاش و روانشناس است، سووشون را از ابعاد مختلف بررسی کرده، گاهی از منظر داستان، گاهی با توسل جستن به شگردهای نقاشی و همچنین با تحلیل روانشناختی روحیات و فرهنگ مردم این منطقه. او یوسف را مابه‌ازای جلال می‌داند، با همان سرگردانی و در عوض پایان زری را ستایش زندگی و تعالی هستی، همانگونه که خود سیمین بود. این نقد اولین بار در نشریه نیمه دیگر (نشریه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی زنان) شماره هشتم پاییز 1367 چاپ شده است.

درباره سووشون شخصیت‌های مختلفی نظر داده‌اند. این نظرات یا به صورت مقاله در نشریات مختلف این سال‌ها به چاپ رسیده یا در لابه‌لای گفتگوها منعکس شده است. از هوشنگ گلشیری تا ایران درودی، کمتر کسی را می‌توان یافت که کتاب سووشون را نخوانده باشد. بعضی به تشریح و بررسی این اثر پرداخته‌اند و بعضی از تاثیر خواندن این کتاب گفته‌اند. تعدادی از این نظرات را برای پرونده این شماره انتخاب کرده‌ایم.

همچنین بخشی از گفت‌وگویی با سیمین دانشور در سال 1366 که در آن درباره سووشون گفته را در انتهای این نظرات آورده‌ایم. از نکات جالب این گفت‌وگو توضیح دانشور درباره تلفظ نام کتاب است. سَووشون به فتح سین.

سووشون از نگاه دیگران منتخبی از نظرات افراد مختلف درباره سووشون، نظراتی که از میان کتاب‌ها و گفتگوها انتخاب شده‌اند و اغلب قصد دارند نگاهی تحلیل‌گر به لایه‌های سطحی و درونی اثر داشته باشند. نظراتی که سووشون را گاه مثل یک سند تاریخی می‌بینند و گاه یک اثر نمادین.

بخش نهایی این پرونده به کتابشناسی آثاری درباره سووشون اختصاص دارد. تعداد آثاری که درباره سیمین دانشور منتشر شده یا به بررسی کلی همه آثار او پرداخته بیش از اینهاست اما در اینجا تلاش کردیم تا کتاب‌های مطرح را که به طور مشخص به بررسی سووشون پرداخته‌اند، گردآوری کنیم.

کتابشناسی «سووشون» تعداد آثاری که درباره سیمین دانشور منتشر شده یا به بررسی کلی همه آثار او پرداخته بیش از این‌هاست اما در اینجا تلاش کردیم تا کتاب‌های مطرحی را که به طور مشخص به بررسی سووشون پرداخته‌اند، گردآوری کنیم. روشن است که به غیر از این کتاب‌ها، مقالات زیادی هم درباره این اثر نوشته شده است. این فهرست با احتساب مقالات می‌تواند بسیار گسترده‌تر شود.

«سووشون» نام یک مراسم آیینی است در سوگ سیاوش، قهرمان اسطوره‌ای ایران که از دیرباز در برخی از مناطق ایران رایج بوده‌است و قدمتی دیرینه دارد. اما سیاوش که بود؟ و چرا داستانش این چنین در دل مردم باقی ماند؟ مروری داریم به داستان سیاوش که از آن سوگ سیاوش زاده شد و تصاویری که از داستان سیاوش تصویرگری شده است.

ویدئویی هم داریم از منصور ضابطیان روزنامه‌نگار حوزه فرهنگ و ادبیات که در آن توضیح می‌دهد چرا «سووشون» را به عنوان یکی از انتخاب‌های خود از یک قرن ادبیات داستانی ما عنوان کرده است.

چرا «سووشون» را با خود به قرن جدید می‌برم؟   پویش صدسال شمسی ده داستان فارسی؛ منصور ضابطیان نویسنده و مجری و کارگردان، از دلایل انتخاب «سووشون» برای قرن جدید خود می‌گوید.