وقتی می‌گوییم صدسال پیش تازه متوجه می‌شویم که در حال پشت سر گذاشتن یک قرن هستیم، قرنی که در شروعش جمالزاده شکل جدیدی از داستان‌نویسی فارسی را آغاز کرد. درحقیقت وقتی صحبت از سرچشمه‌ها و شروع داستان نوین فارسی می‌شود همه یک‌صدا از او نام می‌برند. در این نام بردن اسم مجموعه داستان یکی بود و یکی نبود می‌درخشد. اسمی با مسما برای شروع فصلی جدید در داستان ایرانی. در اینجا به معرفی و نقد این کتاب پرداخته‌ایم.
آغاز قرن ۱۴ شمسی برای ایرانیان با تحولات بسیار سیاسی و اجتماعی همراه بود. بدیهی است که هم این تحولات بر گونه‌های ادبی اثر گذاشتند و هم گونه‌های ادبی جدیدی که نویسندگان ایرانی دست به خلق آن زدند در روند تحولات نقش داشت. داستان کوتاه فارسی یکی از این گونه‌های ادبی جدید بود که سرچشمه‌هایش را بدون شک در جمالزاده می‌توان جستجو کرد. کریستف بالائی و میشل کویی‌پرس دو پژوهشگر فرانسوی زبان و ادبیات فارسی در کتاب سرچشمه‌های داستان کوتاه فارسی به بررسی نقش و آثار دهخدا و جمالزاده در شکل‌گیری داستان کوتاه فارسی پرداخته‌اند.
